ضرورت توجه حوزه علمیه به مباحث روش‌شناسی تفسیر متن
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام محمد تقی اکبرنژاد، مدیر مؤسسه تحقیقاتی فقاهت و تمدن سازی اسلامی در نشست تخصصی این مؤسسه در مسجد حضرت زینب(س) پردیسان با اشاره به ضرورت پرداختن حوزه علمیه به مباحث روش‌شناسی تفسیر متن اظهار داشت: عمده مباحث فقهی تفسیر متن است و بحث‌های روش‌شناسی تفسیر متن در حکم فرمول و آدرس است و اگر در حوزه علمیه جدی گرفته نشود، رشد علم متوقف یا کند می‌شود.
حجت الاسلام اکبرنژاد به دو سبک تفسیر متون فقهی در تاریخ اشاره کرد و گفت: در مقایسه روش تفسیر متن شیخ انصاری با روش تفسیری علامه وحید بهبهانی به اشتراک‌ها و تمایزاتی می‌رسیم که ناشی از دو سبک روشی در تفسیر متن است.
وی اشتباه در روش را باعث نتیجه اشتباه و دور شدن از واقع خواند و تأکید کرد: امام صادق(ع) می‌فرماید «کسی که با بصیرت حرکت نمی‌کند، همانند کسی است که در مسیر انحرافی حرکت کند و هر چه شتاب بگیرد، فاصله‌اش از مقصد دور می‌شود»؛ بنابراین طلاب باید در کنار مباحث فقه و اصول حوزه، روش تحقیق در فقه و اصول را بیاموزند.
مدیر مؤسسه فقاهت و تمدن سازی اسلامی گفت: اساتید حوزه، قبل از تدریس رسائل و مکاسب، روش اجتهادی خودشان را تبیین و اعلام کنند، تا طلاب بدانند، روش اجتهادی استاد با کدام یک از روش‌های اجتهادی از جمله علامه وحید بهبهانی، شیخ طوسی، شیخ انصاری یا تلفیقی از آنها سازگاری دارد.
وی به پویایی فقه در طول تاریخ اشاره و خاطرنشان کرد: اجتهاد به صورت مداوم در حال تکامل و تطور بوده است؛ از این‌رو امروز جای سؤال است که آیا دقت مطلوب و متعارف در مباحث فقهی و اصولی، مجتهد را به واقعیت می‌رساند یا دقتی از نوع دقتهای فلسفی و ریاضی لازم است؟
حجت الاسلام اکبرنژاد، دقتهای معمول در متون فقهی و اصولی را دقتهای فلسفی خواند و یادآور شد: مرحوم شیخ انصاری با دقتهای فلسفی به متون فقه نگریسته، چنان که در بحث سهو در حدود هجده احتمال را ذکر می‌کند؛ در صورتی که اصل روایت راجع به شکیات است و منظور از شک نسیان و مباحث دیگر نیست، بنابراین شیخ اعظم، روایت را خارج از فضای فقهی مورد مطالعه قرار داده و با متن فقهی برخورد فلسفی کرده است.
وی به دیدگاه علامه وحید بهبهانی اشاره کرد و گفت: علامه به دقت عقلایی اعتقاد دارد و دقتهای ریاضی، فلسفی و نحوی را رد می‌کند؛ زیرا علومی که روش و سلوک آنها متفاوت با سلوک فقهی است، ذهن به آن سلوک عادت می‌کند و با آن دقت و روش‌های علوم دیگر وارد فقه می‌شود و که علامه در تعبیری می‌گوید «با این دقت‌ها فقه را خراب می‌کند و اگر کسی به دقتهای غیر عرفی عادت کند، تقلید از وی جایز نیست».
مدیر مؤسسه فقاهت و تمدن سازی اسلامی به سلوک امام خمینی(ره) اشاره و خاطرنشان کرد: امام(ره) بسیار به روش‌ها توجه داشتند و با این که فیلسوف بودند، در مباحث فقهی با روش فقهی وارد می‌شدند، چنان که در متن برخی از روایت به دقتهای متعارف و غیر متعارف اشاره کرده‌اند و برای دقتهای غیرمتعارف چندین احتمال و با دقتهای متعارف یک یا دو احتمال شمرده‌اند.
وی افزود: آیت الله خویی در ادله روایت امام زمان(عج) و رجوع به فقها، ایشان، مصداق حادثه و تکلیف حادثه را مصداق رجوع نمی‌داند و به دقت غیر متعارف شبهه حکمیه را از موضوعیه جدا می‌شمارد.
حجت الاسلام اکبرنژاد، نقش قرینه‌ها را در تفسیر متن مهم خواند و گفت: نیمی از ابهامات یک متن با قرینه حل می‌شود و مقام مشافهه، بسیاری از مفاهیم و مطالب را با ارتکاز و ایجاب به فرد منتقل می‌کند، اما بعد از چندین قرن و در شرایطی که نوع تفاهم‌ها فرق کرده است، چگونه بدون توجه به قرائن می‌توان هر متن و مسأله‌ای را فهمید.
وی یادآور شد: یک ریاضیدان و فیلسوف با برهان سروکار دارد و به قرینه نیاز ندارد؛ اما فقیه با احیای قرائن و توجه به فضای روایت می‌تواند به تحلیل درستی برسد؛ همان گونه که آیت الله بروجردی فقه را همانند تاریخ می‌خواند و معتقد بود که فقه شیعه را نمی‌توان بدون توجه به شرایط و بدون نگاه به فقه اهل سنت فهمید.
مدیر مؤسسه فقاهت و تمدن سازی اسلامی، علامه بهبهانی را مخالف مدل تفسیری و فهم روایی شیخ انصاری خواند و تصریح کرد: افراط در اصطلاحات و قواعدی که بعد از سال‌ها از صدور روایات ابداع شده‌اند، نوعی قاعده‌زندگی و غفلت از قرائن و فهم دقیق متون فقهی است، همان گونه که در برخورد با آیه نبأ نیز اصلا به قرینه و مجموع آیات قرآن توجه نشده است و یک آیه به صورت جزئی و موردی مطالعه می‌شود.
وی توجه به تفسیر جامع قرآن را در فهم آن ضروری خواند و تأکید کرد: پسندیده نیست که بخشی از آیه تبیین شود و از خوشه آیات به هم پیوسته قرآن غفلت شود، زیرا یک آیه در میان مجموع آیات معنا پیدا می‌کند، همان گونه که علامه طباطبایی در تفسیر المیزان از تمام آیات مرتبط در تفسیر استفاده می‌کند.
حجت الاسلام اکبرنژاد در پایان، این مباحث را مقایسه روش‌های اصولی خواند و گفت: این بحث در جهت آشنایی با روش‌های مختلف اصولی و روش‌شناسی تاریخی اجتهاد است و جسارت به بزرگان فقهی و اصولی نیست؛ زیرا برای تولید علم نیاز به گستاخی علمی است که رهبر معظم انقلاب نیز بر آن تأکید دارند./908/202/ع