نمی توان از تنوع منابع در تمدن مصادر اسلامی صرف نظر کرد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام حبیب الله بابایی مدیر گروه مطالعات تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در دومین پیش نشست هفته علمی با عنوان «مصادر تمدن نوین اسلامی» که بعدازظهر دوشنبه 9 آذر ماه در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد، در رابطه با شکل گیری تمدن اسلامی گفت: ابتدا باید در نظر گرفت که سرمنشأ تمدن اسلامی از کجا و شامل چه منابع و مصادری است.

وی در ادامه صحبت های خود اظهار داشت: شکل گیری تمدن در گذشته و آینده به لحاظ نظری و تجربی منبع و مصدر مشخصی نداشته است و نمی توان منبع مشخصی را برای آن در نظر گرفت، در بحث مصادر تمدن اسلامی با موضوع تنوع و تکثر نیز مواجه هستیم، باید در نظر گرفت که اسلامی بودن یک تمدن و هویت چگونه شکل می گیرد، معیار و شاخص آن چیست اگر شامل مصادر دینی باشد به تمدن اسلامی نزدیک و در غیر ان صورت از تمدن اسلامی فاصله دارد.

مدیر گروه مطالعات تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی خاطرنشان کرد: مصادر تمدن اسلامی شامل منابعی است که از فرآیند اسلامی و برگفته از آن بنا شده است، در پیشینه این مقاله برخی نقاط تاریخ تمدن اسلامی به صورت خلاصه پرداخته شده است، یکی از مهم ترین ویژگی آن تأکید بر قرآن کریم است که مورد قبول همه مسلمانان بوده است و بر شخصت کاریزمای پیامبر (ص) تأکید می کند.

حجت الاسلام بابایی با بیان اینکه در این مقاله زبان، جزء منابع شکل گیری امت اسلامی است، گفت: منبع دیگر فضای فرهنگی امت اسلامی است، مفهوم فرهنگ در ادبیات مدرن پیشینه و اهمیت فراوان داشته است و در بحث به روز کردن مطالب و دینی کردن مباحث کمک می کند.

وی با تأکید بر اینکه در تمدن مصادر اسلامی نمی توان از تنوع منابع صرف نظر کرد، اظهار داشت: منابع قابل حذف نیست تا منابع غیربومی و غیر اسلامی جایگزین شود بنابراین رابطه تنوع و تکثر منابع اسلامی باید تضمین شود.

حجت الاسلام بابایی با طرح این سوال که باید در نظر گرفت که طبقه بندی فرهنگی و تمدنی چگونه است، گفت: این دسته بندی خیز هویت اسلامی و تأکید بر تنوع و تکثر، صرف نظر از منبع ترجمه در قلمرو اسلام است، شامل منابع نقلی نیست منابع شهودی عرفانی را در بر می گیرد.

مدیر گروه مطالعات تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی عنوان کرد: تفکیک تمدن اسلامی با تمدن در سرزمین اسلامی که مسیحی و یهودی حضور دارند یک نوع مغالطه تاریخی است، در این مقاله 15 صفحه ای به نوعی چالش ها مطرح می شود و بیشتر از آن در حد تز دکتری است.

وی اظهار داشت: در بحث مرکزیت مصادر تمدن منبع مورد غفلت نبوده آنچه سبب شده است که هویت تمدن حذف شود تأکید بر مصدر دیگر نیست و مربوط به حاشیه ها است، پیامبر (ص) فرمودند که علم را هر جا فرا بگیرید اگر در علوم دانش های اجتماعی منابع دینی به رسمت شاخته نشود هویت اسلامی هم نخواهد داشت.

حجت الاسلام بابایی با اشاره به مصادر تمدنی خاطرنشان کرد: در نظام چینش هویت شکل می گیرد تعریف تمدن در این مقاله این است که عناصر هویت تمدن را نشان می دهد، مناسبات انسانی بین انسان و طبعیت نیست، تمدن بین انسان و انسان شکل می گیرد و بر اساس نظام انسانی است.

وی در ادامه بیان کرد: تمدن مفهوم ارزش و هنجار است و برای همین وارد فرهنگ می شود، مفهوم تمدن و فرهنگ جدا است، ژانر اصلی فرهنگ و پرداختن آن در معماری اشتباه بزرگ سکولاریزه شدن فرهنگ و تمدن است، چرا که ساختمان ها و برج ها در مناسبات انسانی گم شده است و این مقاله بر اساس این نگاه پیش رفته است.

مدیرگروه مطالعات تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با انتقاد از اینکه کتاب قرآن کریم به عنوان یک منبع برای مقاله علمی به رسمت شناخته نشده است، گفت: در دانشگاه های کشورهای غربی مسأله فرهنگ فیلد اصلی مطالعاتی است و علوم انسانی در مسیر تمدن اسلامی در حوزه عملیاتی است، در حوزه علوم انسانی در حد نظریه به شبهات سکولار پاسخ داده شده است اما در عمل مبتلا به این جریان هستیم.

محمد محمودپور استاد تاریخ و تمدن ملل اسلامی در ادامه نشست در نقد صحبت های حجت الاسلام بابابی در رابطه با تنوع و تکثر در تمدن، گفت: تکثر و تنوع  ذات هر تمدن است و در این بحث پارادکس معنایی ایجاد نمی کند.

وی خاطرنشان کرد: در تعریف تمدن اسلامی دو بحث کلی است اینکه تمدن وجود دارد یا ندارد، اینکه تمدن اسلامی فقط منتقل کننده تمدن ایران بوده است در این رابطه دکتر زرین کوب در کتاب کارنامه اسلامی مادر تمدن اسلامی را برآمده از قرآن کریم و نه مرکز خلافت اموی و عباسی می داند.

استاد تاریخ و تمدن ملل اسلامی با بیان اینکه قرآن اساسی ترین متن برای مضامین تمدن سازی است، افزود: تمدن مصر و ایران برآمده از دین اسلام برای وحی است، ایده این طرح خاص تمدن اسلامی است که از سوی تمدن یونان و کشورهای دیگر اقتباس و شکل گرفته است.

محمودپور خاطرنشان کرد: بررسی قرآن رویکرد مسلمان به علم آموختن و فراگیری آن حتی در چین است که مسلمانان سبب به وجود آمدن این جنبش شدند که در روم هم سابقه نداشته است و ایده اساسی مهم در تمدن های دیگر است.

وی با بیان اینکه برخی تمدن اسلامی را زبان عربی، فکر ایرانی، خیال هندی و زور ترکی می دانند، ابراز داشت: در طول تاریخ اسلام از تمدن اسلامی اینگونه برداشت می شود اما اما خیال هندی همیشه وجود داشته است و ترکیب مصدر تمدن اسلامی از قرآن است.

محمودپور با اشاره به تفاوت تعریف تمدن با فرهنگ گفت: بین فرهنگ و تمدن فرق است، فرهنگ نرم افزار و تمدن سخت افزار است، محمد صدری در کتاب مفهوم تمدن فرهنگ به نماد اشاره می کند و اینکه انسان برای معاش این کار را انجام می دهند.

استاد تاریخ و تمدن ملل اسلامی با بیان اینکه پیامبر(ص) مبدع تمدن است، خاطرنشان کرد: ایده آن از توحید و عبادت از ساختن مسجد از سوی پیامبر (ص) بوده است، در رابطه با اینکه تمدن اسلامی با علم تفاوت دارد زریاب خویی گفته است که تمدن اسلامی در قرن چهار در اوج بوده است و بعد از آن تمدن افول کرده است در حالی که این اتفاق نیفتده است، در قرن چهارم  وقتی عالم یا فقیهی کشته می شود در اندولس مراسم عزاداری برپا می شده است، تفاوت بین علوم و تمدن در کنار اخلاق و ادبیات و فقه اشتباه است و اینگونه نبوده که تمدن با علم متفاوت باشد.

وی قرآن را مصدر تمدن اسلامی دانست و عنوان کرد: عواملی که سبب پیدایش تمدن اسلامی می شود از دوره پیامبر(ص)، ائمه اطهار(ع)، علما و روحانیان در حوزه دین انجام شده است و برای این بوده است که عوامل به مصدر قرآن و سنت باز گردد.

محمودپور با بیان اینکه اگر از خرده فرهنگ ها اقتباس شود جای فرهنگ را می گیرد، گفت: فرهنگ ها باید  طوری بازخوانی شود تا دانش برسیم که ایده جواب گوی نیاز مردم شود، تعریف تمدن اسلامی در علوم پاسخ عاقلانه به نیاز مردم است این پاسخ به روز و مقابله با خرده فرهنگ ها است.

استاد تاریخ و تمدن ملل اسلامی در پایان صحبت های خود خاطرنشان کرد: تمدن مثل هر واژه تعاریف مختلفی دارد باید تعریفی برای هدف شود و صحبت از مصادر اسلامی و نگاه آینده این دو در حالت گفتاری تنها امکان پذیر نیست و در عمل قابل مشاهده است./818/202/ب1