جمعی از طلاب مدارس علمیه مشهد مقدس به مدیر حوزه علمیه خراسان نامه نوشتند
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، جمعی از طلاب مدارس علمیه مشهد مقدس، نامه ای خطاب به حجت الاسلام و المسلمین سید مصباح عاملی، مدیر حوزه علمیه خراسان در خصوص دغدغههای پرتکرار مقام معظم رهبری پیرامون حوزه و روحانیت و همچنین تحول در حوزه اعلام داشتند.
بسم الله الرحمن الرحیم
مدیر محترم حوزه علمیه خراسان؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین سید مصباح عاملی دامت توفیقاته
سلام علیکم
حوزه علمیه خراسان از دیرباز مهد علمای ربّانی و مجتهدان مجاهدی ـ از حضرات آیات: شیخ مجتبی قزوینی، میرزا جواد آقا تهرانی و میرزا حسنعلی مروارید رضوان الله علیهم تا حضرت آیت الله العظمی خامنهای مدظلهالعالی ـ بوده است، که علاوه بر تعلیم و تربیت شاگردان متعدّد و بهرهمندی اقشار مختلف مردم از فیض وجودشان، با نقشآفرینی فعّال در جریان نهضت امام خمینی قدس سره، پیش و پس از انقلاب، حوزه خراسان را به یکی از مراکز مؤثّر در تحولات دهههای اخیر کشورمان تبدیل کردهاند.
اکنون که پس از ارتحال یار صدیق امام و رهبری و مدیر عالی حوزه علمیه خراسان، مرحوم آیت الله واعظ طبسی رحمة الله علیه، رهبر معظم انقلاب مد ظله العالی یکی از شاگردان و همراهان با سابقه خویش در دوران مبارزه علیه رژیم ستمشاهی را به عنوان مدیر حوزه خراسان منصوب نمودهاند، بارقههای امید، در دل طلاب جوان انقلابی سربرآورده است.
حوزه علمیه به عنوان «قوام اصلى و ستون مهم انقلاب و نظام مقدس جمهورى اسلامى»، امروز بیش از هر زمان دیگری، نیازمند نسخهای برای تحول است؛ نسخهای که در خلال بیانات رهبر فرزانه انقلاب مد ظله العالی (در دیدار با جمعهای مختلف حوزوی، از مدیران تا اساتید و طلاب) برای اصلاح و تکمیل و کارآمدی روزافزون حوزه پیچیده شده است.
هر انسان منصفی، با مطالعه و بررسی دغدغههای پرتکرار ایشان پیرامون حوزه و روحانیت ـ که در قالب بیش از 1000 صفحه جمعآوری شده است ـ درمییابد که از اصول، راهبردها و حتی بسیاری از راهکارهای جزئی درباره اصلاح و کارآمدی حوزه و روحانیت، نکتهای نیست، مگر آنکه در کلام آن رهبر حکیم ارائه شده و حجت را بر همه مدیران، اساتید و طلاب تمام کرده است. ولی متأسفانه باید گفت که بسیاری از آن ارشادات حکیمانه، همچنان در لابهلای نوشتارها محبوس مانده و ـ با کمال تأسف ـ از سوی بسیاری، حتی مورد خوانش نیز قرار نگرفته است؛ تا جایی که خود ایشان نیز تلویحاً از این واقعیت تلخ، گلایه کردند.
اما اکنون که با درایت مقام معظم رهبری مد ظله العالی، اولا استقلال حوزه علمیه خراسان حفظ شده، ثانیا «شورای عالی حوزه خراسان» تشکیل شده و ثالثا به دلیل ترکیب کامل و کارآمد (که شامل سه تن از علمای تراز اول مشهد (با سابقه چندین ساله تدریس خارج فقه و اصول، که انقلابی، شاگردپرور، دلسوز، مردمی و محبوب عموم طلاب و اساتید هستند)، نماینده محترم ولی فقیه، تولیت معزّز آستان قدس رضوی و دو تن از شاگردان رهبر معظم انقلاب مد ظله العالی است) وزانت و جایگاه آن شورا ارتقای چشمگیری یافته، به نظر میرسد که بهترین زمان ممکن برای مطالبه «تحوّل حوزه» فرا رسیده است؛ تحولی که ضروری و اجتنابناپذیر است و اگر حوزه بخواهد از آن بگریزد، «منزوى خواهد شد؛ اگر نمیرد، اگر زنده بماند.»
با عنایت به این مقدمه، ضمن عرض تبریک به حضرتعالی به خاطر کسب اعتماد رهبر معظم انقلاب مد ظله العالی در تصدی جایگاه حساس مدیریت حوزه علمیه خراسان، پیشنهادهایی را ـ که عمدتاً برگرفته از بیانات مصرّح مقام معظم رهبری مد ظله العالی است ـ به محضرتان متذکر میشویم؛ امید آنکه در مسیر انجام وظایف خطیرتان، مفید واقع شود:
1. ابلاغ و اجرای «برنامه تحولی» مبتنی بر «سند چشمانداز» و «نظام جامع آموزشی حوزه علمیه خراسان» در کنار رصد، بازخوردگیری مستمر و اعمال تغییرات بههنگام
2. تکمیل «نظام جامع آموزشی حوزه علمیه خراسان» با تدوین و اجرای بستههای «نظام جامع تربیتی»، «نظام جامع پژوهشی»، «نظام جامع تبلیغی» و «نظام جامع جذب و پذیرش»
3. تأسیس «معاونت تهذیب»
4. تشکیل «مجمع اساتید» و «مجمع نمایندگان طلاب»
5. فعالسازی ظرفیت حوزه علمیه خراسان برای «نشر اسلام ناب» و «صدور انقلاب» با استفاده از ظرفیتهای بینظیر مشهد مقدس و حضور میلیونی مسلمانان از سراسر جهان
6. تعریف و پیگیری ساختارمند مناسبات حوزه و نظام
7. توسعه و تقویت «مؤسسات علمی ـ پژوهشی» حوزوی، به ویژه با رویکرد «کاربردی»
8. برنامهریزی برای تجهیز طلاب به ابزار «هنر» و «رسانه»
9. پیگیری «نهضت آزاداندیشی» با راهاندازی کرسیهای «نظریهپردازی»، «نقد» و «پاسخ به سؤالات و شبهات»
10. مدیریت بر مبنای حفظ عزت و کرامت علما، اساتید و طلاب
در پایان، ضمن قدرشناسی نسبت به زحمات همه مسؤلانی که در سالهای گذشته در مجموعه مدیریتی حوزه، خدمتگزار سربازان حضرت ولی عصر أرواحنا فداه بودهاند، آمادگی خود را برای هرگونه یاریرسانی و خدمت در جهت پیشبرد مأموریتهای خطیرتان اعلام میداریم؛ بدان امید که در آیندهای نزدیک، شاهد تحولات امیدبخش و به ثمر نشستن فعالیتهای مدبرانه و مجاهدانه جنابعالی و مجموعه مدیریتی حوزه باشیم.
توفیقات روزافزونتان را در خدمت به حوزه علمیه و جلب رضایت ولی الله الأعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف عاجزانه از درگاه خداوند تبارک و تعالی تمنا داریم.
با احترام، جمعی از طلاب مدارس علمیه مشهد مقدس 20 اسفند 1394
رونوشت:
دبیر محترم شورای عالی حوزه علمیه خراسان دامت توفیقاته
دفتر مقام معظم رهبری مد ظله العالی
پیوست: تشریح پیشنهادات دهگانه
1. ابلاغ و اجرای «برنامه تحولی» مبتنی بر «سند چشمانداز» و «نظام جامع آموزشی حوزه علمیه خراسان» در کنار رصد، بازخوردگیری مستمر و اعمال تغییرات بههنگام
با همت جمعی از صاحبنظران و مدیران دلسوز حوزه، «سند چشمانداز بیست ساله» ـ به عنوان سند بالادستی همه فعالیتهای آتی حوزه ـ و «نظام جامع آموزشی حوزه علمیه خراسان» ـ که گام بلندی در نزدیکی هر چه بیشتر به حوزه تراز انقلاب اسلامی و از وجوه امتیاز حوزه علمیه خراسان نسبت به حوزه قم به شمار میآید ـ آماده شد و با عنایت مدیر فقید حوزه خراسان، به تصویب رسید و چندی پیش از سوی معاونت آموزش و پژوهش حوزه رسما ابلاغ گردید. تدوین برنامه تحولّی بر مبنای «سند مبانی و کلیات نظام جامع آموزشی حوزه علمیه خراسان»، از حدود سه سال پیش و با تلاشهای پیگیرانه جمعی از اساتید و فضلای فرهیخته و دغدغهمند در قالب «کارگروه تحوّل» آغاز شد و با صرف صدها ساعت کار تخصصی و بهرهگیری از مشاورههای متنوع شخصیتهای علمی (حوزوی و دانشگاهی) و نقد و بررسی موشکافانه در گروههای علمی، در قالب یک بسته کامل عملیاتی تنظیم گردید، که تقاضا داریم در آینده نزدیک، از سوی حضرتعالی ابلاغ شده و اجرایی شود.
از بارزترین خصوصیات برنامه تحولی مذکور، میتواند موارد زیر باشد:
أ- محوریت دادن (واقعی، نه صوری) به قرآن و حدیث (به ویژه «نهج البلاغه» و «صحیفه سجادیه») در برنامه آموزشی حوزه
ب- کوتاه کردن سنوات طولانی تحصیل (خصوصا در سطوح یک، دو و سه) البته با حفظ کیفیت، با استفاده از روشها و ابزارهای نوین آموزشی
ج- تکمیل برنامه آموزشی دوره عمومی با شبکه متنوع علوم اسلامی و افزودن مواد دیگری بر اساس اقتضائات جهان امروز ، از قبیل: کلام جدید، سیره، تاریخ (اسلام، معاصر، غرب، تمدن)، آشنایی عمیق با معارف انقلاب اسلامی و پایههای نظری حکومت اسلامی (خصوصاً نظریه «ولایت فقیه»)، آشنایی با کلیات و اهم مسائل علوم انسانی (جامعهشناسی، روانشناسی، اقتصاد، علوم سیاسی و حقوق)، جریانشناسی، دشمنشناسی و تحلیل سیاسی و ...
د- لحاظ کردن تفاوت سطوح مختلف تحصیلی (سیکل، دیپلم و تحصیلات دانشگاهی) و استعدادهای متنوع ورودیهای حوزه در کم و کیف برنامه آموزشی ایشان
ه- تخصیص امکانات و خدمات به افراد و مجموعهها، بر اساس میزان بهرهوری و کارآمدی
و- بازگرداندن آزادی عمل طلاب در انتخاب اساتید (به تأسّی از سلف صالح)، در عین پایش و سنجش یکپارچه و مستمر
ز- جایگزینی یا بدیل قرار دادن متون آموزشی کارآمدتر در برنامه درسی و سنجش طلاب داوطلب، بر مبنای آن متون
ح- دادن اختیارات و ابتکار عمل به مدیران و مجریان برنامه جهت هدایت تحصیلی طلاب متناسب با استعدادها و اقتضائات آنان
همچنین تقاضا داریم برای طلاب علاقمندی که هماکنون در حال تحصیل در سطوح یک، دو و سه هستند نیز تمهیدی شود تا بتوانند از مزایای برنامه تحولی استفاده کنند و بهرهوری بیشتری از عمر تحصیلی خود داشته باشند.
البته همچنان که در ابتدای این بند گفته شد، «تحول» یک ضرورت «همیشگی» است. پس نباید چنین تلقی شود که با تصویب و اجرای طرح تحول، برای سالهای سال، از هرگونه تغییر و بهینهسازی، بینیاز شدهایم؛ بلکه شایسته است که «سند چشمانداز» و «نظام جامع»، با رصد و بازخوردگیری مستمر از اساتید و طلاب همراه شود و پس از کشف هرگونه نقص و نقضی، تغییرات روبهجلو در کوتاهترین زمان ممکن اعمال شود؛ که اگر غیر از این باشد، به دلیل سرعت روزافزون تحولات، آنچه در ابتدا «تحول» نام داشته، به ضد خود تبدیل خواهد شد. به همین خاطر است که در مراکز علمی دنیا، اصل بر «انتقال مفاهیم علمی در کمترین زمان ممکن و با بهترین کیفیت» است و «متون و روشها»، فرع و درخدمت آن هستند.
2. تکمیل «نظام جامع آموزشی حوزه علمیه خراسان» با تدوین و اجرای بستههای «نظام جامع تربیتی»، «نظام جامع پژوهشی»، «نظام جامع تبلیغی» و «نظام جامع جذب و پذیرش»
چنانچه تحول، فقط به «نظام آموزشی» محدود شود، مانع بزرگی در مسیر رشد مطلوب و متوازن و همهجانبه حوزه علمیه در همه ابعاد آن پدید میآید. از این رو برای ابتر نماندن حرکت بزرگی که توسط حوزه علمیه خراسان با نگارش «سند چشمانداز بیست ساله» آغاز شده است، لازم است که در کنار عملیاتی شدن «نظام جامع آموزشی»، تدوین و اجرای بستههای تکمیلی آن، در قالب نظامهای جامع «تربیتی»، «پژوهشی»، «تبلیغی» و «جذب و پذیرش» در دستور کار قرار گیرد.
3. تأسیس «معاونت تهذیب»:
«تهذیب» و «اخلاق اسلامی» مؤلفّهای است که بدون آن، طلبگی و روحانیت، بیمعنا خواهد بود. بدون شک در جهان پیچیده امروز، نمیتوان بدون برنامهریزی عالمانه و ساختارمند، دل به سبک و سیاق دههها و سدههای پیشین خوش کرد و پرورش طلاب مهذّب و متخلّق را در مقیاس مورد نیاز جامعه اسلامی توقع داشت. تشکیل «معاونت تهذیب» میتواند زمینهساز توسعه سازمانیافته اخلاق و معنویت در حوزه علمیه خراسان باشد.
برنامهریزی برای بهرهمندی معرفتی طلاب از ادعیه عرشی اهل بیت علیهم السلام، انتشار شرح حال و مکتوبات بزرگان اهل تهذیب و بزرگداشت دائمی یاد و خاطره طلاب و روحانیان و علمای شهید و جانباز و ایثارگر و نشر سیره علمی و عملی ایشان، نمونهای از گامهای اساسی است که میتواند توسط این معاونت برداشته شود.
4. تشکیل «مجمع اساتید» و «مجمع نمایندگان طلاب»:
برای پیشبرد هر چه بهتر اهداف متعالی حوزه علمیه، باید چرخهای متشکل از مدیران و اساتید و طلاب، به حرکت درآید. با اهتمام و پیگیری جنابعالی برای تشکیل «مجمع اساتید» و «مجمع نمایندگان طلاب» ـ به عنوان دو بازوی قدرتمند مدیریت حوزه ـ دو مورد از جدیترین خلأهای ساختاری حوزه علمیه خراسان ـ به حول و قوه الهی ـ برطرف خواهد شد. این دو مجمع، میتوانند نقش اعضای وابسته و مکمّل «شورای عالی» را ایفا کنند. با این اتفاق مبارک، هم افکار و نظرات کارگشای خیل پرشمار نخبگان و دغدغهمندان ـ که بیرون از دایره مدیریت هستند ـ در اختیار مجموعه مدیریتی حوزه قرار گرفته و صاحبان سلایق متنوع فکری، خود را در اداره این مجموعه سترگ، سهیم و در قبال آن، مسؤل خواهند دانست و هم یک اهرم دلسوز و کارآمد برآمده از دل حوزه، برای نظارت بر روند حرکتی دستگاه عظیم حوزه به خدمت آن درمیآید.
5. فعالسازی ظرفیت حوزه علمیه خراسان برای «نشر اسلام ناب» و «صدور انقلاب» با استفاده از ظرفیتهای بینظیر مشهد مقدس و حضور میلیونی مسلمانان از سراسر جهان:
در پی تهاجم فرهنگی ـ رسانهای همهجانبه استکبار جهانی، متأسفانه تصویری نادرست یا ناقص از اسلام و تشیع و انقلاب، در افکار عموم ملتها شکل گرفته است. اما حضور مستمر میلیونها مسلمان از همه مذاهب اسلامی و از سراسر جهان برای زیارت حضرت رضا علیه السلام و ارتباط چهره به چهره با ایشان از پس حجاب ضخیم رسانهها، فرصتی را برای نشر معارف اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله و رسواکردن اسلام آمریکایی فراهم کرده است، که شاید مانند جوار حرم رضوی، در هیچ نقطه دیگری از جهان اسلام فراهم نباشد. استفاده حداکثری از این ظرفیت عظیم، جز با حضور مؤثر روحانیانی عالم به معارف اسلام ناب و پایههای فکری انقلاب اسلامی، آگاه و ملتزم به مبانی نظری «همگرایی مسلمین» و «امت واحده اسلامی»، آشنا به تاریخ و مختصات جهان اسلام و ملل اسلامی و مسلّط به مهارتهای ارتباط با مخاطب جهانی (از قبیل زبان) امکانپذیر نیست. این همه، در گرو برنامهریزی دقیق مدیریت جدید حوزه برای آمادهسازی طلاب و روحانیان، متناسب با این مأموریت خطیر است.
6. تعریف و پیگیری ساختارمند مناسبات حوزه و نظام:
ارتباط مؤثّر مراکز حوزوی با تصمیمگیران و تصمیمسازان بخشهای مختلف نظام از اقداماتی است که برای هر چه کاربردیتر شدن علوم اسلامی و تحقق فقه عملی اسلام باید انجام شود؛ به این منظور، پیشبینی ساختار و سازوکاری برای «ارتباط منسجم حوزه و نظام» که متکفّل ساماندهی این ارتباط، رصد و بررسی مسائل بیجوابمانده دستگاههای حکومتی ـ در اقتصاد، سیاست، فرهنگ و ... ـ و موضوعشناسی دقیق و سپردن آن به اهل علم برای ارائه پاسخ باشد، ضروری مینماید ؛ در غیر این صورت، به فرموده امام راحل رحمة الله علیه: «مادامى که فقه در کتابها و سینه علما مستور بماند، ضررى متوجه جهانخواران نیست و روحانیت تا در همه مسائل و مشکلات حضور فعال نداشته باشد، نمیتواند درک کند که اجتهاد مصطلح براى اداره جامعه کافى نیست.»
7. توسعه و تقویت «مؤسسات علمی ـ پژوهشی» حوزوی، به ویژه با رویکرد «کاربردی»:
«حوزهها و روحانیت باید نبض تفکر و نیاز آیندهى جامعه را همیشه در دست خود داشته باشند و همواره چند قدم جلوتر از حوادث، مهیاى عکسالعمل مناسب باشند.» از این رو، توسعه و تقویت «مؤسسات علمی ـ پژوهشی» ناظر به رفع نیازهای بالفعل و بالقوه نظام اسلامی (در هر سه عرصه اجرا و تقنین و قضاوت) ـ در کنار فعالیتهای تحقیقی با رویکرد «نظری» که تاکنون دنبال میشده است ـ اتفاق مبارکی است که هم پیشبرد توأمان ساحت علم و عمل و کم شدن فاصله آن دو را به دنبال خواهد داشت و هم بارهای برزمینمانده نظام اسلامی را به مقصد خواهد رساند.
در این راستا، چارهاندیشی برای تعامل سازنده حوزه و دانشگاه نیز باید مد نظر قرار گیرد ؛ چرا که به فرموده امام راحل رحمة الله علیه: «فرهنگ دانشگاهها و مراکز غیر حوزهاى به صورتى است که با تجربه و لمس واقعیتها بیشتر عادت کرده است، تا فرهنگ نظرى و فلسفى. باید با تلفیق این دو فرهنگ و کم کردن فاصلهها، حوزه و دانشگاه در هم ذوب شوند، تا میدان براى گسترش و بسط معارف اسلام وسیعتر گردد.»
8. برنامهریزی برای تجهیز طلاب به ابزار «هنر» و «رسانه»:
برای تبلیغ مؤثّر معارف ناب مکتب اهل بیت علیهم السلام در دنیای پرهیاهوی امروز ـ که میدان رقابت رسانههاست ـ روحانیت باید بتواند به زبان مخاطبانش سخن گوید. به همین علت، در کنار بهرهمندی از ابزارها و امکانات کارآمد سنتی (مانند منبر) و تلاش برای بهرهوری روزافزون آن ، یکی از اولویتهای جدی مدیریت جدید حوزه، تدبیر و برنامهریزی برای تسلط طلاب به زبان «هنر» و تجهیز ایشان به «ابزارهای نوین رسانهای» است، که میتواند در قالب مراکز تخصصی حوزوی ـ که با مشورت و اشراف متخصصان متعهد هر رشته راهاندازی میشود ـ و در دورههای کوتاه و بلند مدت، پیگیری شود.
9. پیگیری «نهضت آزاداندیشی» با راهاندازی کرسیهای «نظریهپردازی»، «نقد» و «پاسخ به سؤالات و شبهات»:
از افتخارات حوزههای علمیه شیعه این است که از بدو تأسیس، مرکز آزاداندیشی علمی بهشمار میرفته است. همواره در حوزهها و خصوصا حوزه خراسان، علما و صاحبنظران با سلایق و مناهج گوناگون و گاه متضاد فکری وجود داشتهاند، که در عین اختلافات و مباحثات عمیق نظری، در میدان عمل، با سعه صدر مثالزدنی، دوشادوش یکدیگر برای حل مسائل اسلام و مسلمین فعالیت میکردهاند. نمونه بارز اینگونه تعاملات، همراهی فعّالانه علمای این دیار ـ که از برجستگان مکتب تفکیک بودند ـ با امام خمینی رحمة الله علیه ـ به عنوان زبده مکتب صدرایی ـ در روزگار غربت مبارزات پیش از انقلاب و مراحل سخت پس از پیروزی انقلاب و محبت و رفاقت متقابل آنان با یکدیگر است.
برای احیای مجدد این تراث گرانمایه سلف صالح در دنیای پر آشوب امروز ـ که بیش از هر زمان دیگری، نیاز به حاکمیت علم و منطق احساس میشود ـ ابتدا باید «تکفیر» و «رمى» از حوزه رخت بربندد، که آن نیز راهی جز ایجاد «نهضت آزادفکرى و آزاداندیشى» ندارد.
همچنین برای گریز از دو پرتگاه مهلک «هرج و مرج فکری» و «جمود و تحجر علمی» باید «آزادى بیان»، مقیّد به «منطق و اخلاق» فرهنگ و سکه رایج مجامع علمی و حوزوی شود. بدین منظور، راهاندازی کرسیهای «نظریهپردازی»، «نقد» و «پاسخ به سؤالات و شبهات» باید از سوی مسؤلان تازه نفس حوزه، «حمایت و مدیریت شوند، بهنحوىکه هرچه بیشتر، مجال علم، گسترش یافته و فضا بر دکانداران و فریبکاران و راهزنان راه علم و دین، تنگتر شود.» تحقق این مهم، در حوزه علمیه خراسان و در پرتو خورشید درخشان عالم آل محمد صلی الله علیه و آله ـ که باید حضرتش را «مؤسس نهضت آزاداندیشی» بدانیم ـ خواسته دور از انتظاری نیست.
10. مدیریت بر مبنای حفظ عزت و کرامت علما، اساتید و طلاب:
شایسته است تعامل کریمانه و عزتمدارانه با همه مجموعه حوزه و روحانیت ـ از علما و اساتید، تا طلاب سطوح عالی و مقدمات ـ مد نظر مسؤلان جدید حوزه علمیه خراسان قرار گیرد، که از مهمترین مصادیق آن، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
ـ نشستن پای درددلها و دغدغههای بهحق و ـ بعضاً ـ ناشنیده افراد زیرمجموعه و تلاش برای برطرف کردن آن
ـ اجتناب از بستن و امنیتی کردن میدان فکر و نظر و دادن مجال برای مطرح شدن نقدهای منصفانه و نظرات اصلاحی
ـ نهادینهکردن فرهنگ «مطالبهگری حقمدارانه» و «پاسخگویی مسؤلانه»
ـ ترجیح دادن منافع و مصالح مشروع و بهحق افراد و مجموعههای حوزوی در هنگام تعارض آن با برخی قوانین دستوپاگیر./861/101/ب2