معرفي اجمالي آثار استاد شهيد مطهري (1)
آزادي معنوي
مجموعه اي است مشتمل بر پانزده سخنراني از استاد شهيد آيت الله مطهري که در زمان ها و مکانهاي مختلف ايراد شده اند و وجه مشترک همه ي آنها اين است که موضوع آنها مسائل معنوي و مربوط به خود سازي و تزکيه نفس است ، اگر چه در خلال سخنراني ها گاه به مسائل اجتماعي نيز اشاره شده است.
مطالعه ي اين کتاب ، گذشته از اينکه خواننده را با بُعد معنوي شخصيت استاد شهيد مطهري آشنا مي سازد ، وي را گام به گام به سوي خود سازي و تقوا حرکت مي دهد و در واقع نوعي سلوک معنوي است.
برخي از موضوعات طرح شده در اين کتاب عبارتند از: آزادي معنوي ، عبادت و دعا ، هجرت و جهاد ، بزرگي و بزرگواري روح ، مکتب انسانيت.
آشنايي با قرآن (1، 2، 3، ...)
جلد اول اين مجموعه مقدمه و پيش درآمدي بر اين سلسله مباحث محسوب مي شود که در آن به مسائلي همچون زبان قرآن ، مخاطبهاي قرآن ، عقل از ديدگاه قرآن و ... پرداخته شده است .
در مجلدات بعد ، تفسير آياتي از برخي سوره هاي قرآن از جمله حمد ، بقره ، انفال ، توبه ، نور ، زخرف ، دخان و .. ارائه شده است. ويژگي ممتاز اين مباحث ، توجه به مسائل و موضوعات اجتماعي – سياسي روز در حين تفسير آيات قرآني است که موجب تازگي و زنده بودن اين مباحث گرديده است.
احياي تفکر اسلامي
احياي تفکر اسلامي ، مشتمل بر پنج سخنراني استاد شهيد آيت الله مطهري تحت همين عنوان است که در سال 1349 هجري شمسي در حسينيه ي ارشاد ايراد شده است.
سخنراني اول در تاريخ 7/2/1349 به مناسبت يادبود مصلح بزرگ اسلامي ، اقبال لاهوري ، درباره ي « اقبال و احياي فکر ديني » برگزار شده و سخنراني هاي بعدي هر يک به فاصله يک هفته از سخنراني قبلي انجام شده است که عنوان آنها به ترتيب از اين قرار است : تفکر ديروز و امروز مسلمين درباره ي ميزان تاثير عمل در سعادت انسان ، تفکر زنده و تفکر مرده ، تفکر اسلامي درباره ي ترک دنيا ، فلسفه ي زهد در تفکر اسلامي.
اخلاق جنسي در اسلام و جهان غرب
اين کتاب مشتمل بر سلسله مقالاتي است از متفکر شهيد استاد مرتضي مطهري که در حدود سال 1353 به طور مسلسل در مجله ي « مکتب اسلام » درج مي شد.
اين اثر استاد نيز همچون ديگر آثار آن شهيد بزرگوار از غناي محتوا و سلاست بيان برخوردار است .
برخي از مهمترين موضوعات طرح شده در اين کتاب عبارتند از : اخلاق جنسي و عقايد متفکرين جديد ، ارزيابي اصول سيستم نوين جنسي ، سببهاي طغيان و سرکشي قواي نفساني ، دموکراسي در اخلاق ، رشد شخصيت از نظر غريزه ي جنسي.
اسلام و نيازهاي زمان (1 و 2)
جلد دوم مشتمل بر مباحثي است که در سال 1351 شمسي در انجمن اسلامي پزشکان انجام شده و در مقايسه با جلد اول از پيچيدگي بيشتري برخوردار است.
مجموعاً در اين دو جلد ، موضوع چگونگي انطباق قوانين اسلامي با شرايط مختلف زماني از راه مکانيسم هايي که در خود اسلام پيش بيني شده ، مورد بحث و بررسي قرار گرفته است.
مهمترين عناوين ارائه شده در اين کتاب عبارتند از : علت مقتضيات زمان ، اخباريگري ، اجتهاد و تفقه در دين ، قاعده ملازمه ، مسئله نسخ و خاتميت ، مقام عقل در استنباط احکام اسلامي ، جامعه و تاريخ از نظر قرآن.
اصول فلسفه و روش رئاليسم ( 1- 5)
اين کتاب يک مجموعه پنج جلدي به قلم علامه سيد محمد حسين طباطبايي (ره) است که استاد شهيد در شرح و تبيين مطالب متن ، پاورقي هايي جامعي بر آنها نگاشته اند.
در اين مجلدات ، مجموعاً چهارده مقاله ي فلسفي مورد بحث قرار گرفته است که برخي از آنها عبارتند از: رئاليسم و ايده آليسم ، علم و ادراک ، ارزش معلومات ، پيشدايش کثرت در ادراکات ، ادراکات اعتباري ، مسائل موجود ، الهيات بالمعني الاخص.
امامت و رهبري
چنانکه از مجموعه ي مقدمه اي بر جهان بيني اسلامي بر مي آيد، استاد شهيد قصد داشتند کتابي تحت عنوان «امامت و رهبري» به سبک ساير کتابهاي اين مجموعه به رشته تحرير در آورند ، ولي افسوس که منافقان چنين فرصتي را به آن متفکر گرانقدر ندادند و به تعبير امام ِ بزرگوار ، همگان را از ثمرات ارزشمند او محروم نمودند.
شک نيست که اگر استاد شهيد حضور مي داشتند کتابي به مراتب کامل تر و منسجم تر از کتاب حاضر عرضه مي داشتند و چنانکه از يادداشتهاي موجود ايشان بر مي آيد مسائل نويني را مورد تجزيه و تحليل قرار مي دادند و افقهاي تازه اي را در اين باب مي گشودند.
ولي با اينهمه ، کتاب حاضر همچون ديگر آثار آن انديشمند فرزانه اسلامي حاوي نکاتي بديع ، بياني شيوا و محتوايي غني است.
امدادهاي غيبي در زندگي بشر
اين کتاب مشتمل بر چهار گفتار و يک مقاله است.
گفتار نخست تحت عنوان «خورشيد دين هرگز غروب نمي کند» به نظرات گوناگون درباره علل پيدايش دين و به ويژه نظريه ي فطري بودن دين اختصاص يافته است .
در گفتار دوم با عنوان «امدادهاي غيبي در زندگي بشر» موضوع غيب و مددهاي غيبي مورد بررسي قرار گرفته و تفاوت تفکر الهي و مادي در اين زمينه نشان داده شده است . همچنين در اين گفتار به مسئله مهم مهدويت در اسلام و خصوصاً در تشيع پرداخته شده و ظهور منجي و مصلح جهاني به مثابه يک ضرورت حتمي براي بشريت مورد بحث واقع شده است .
گفتار سوم عنوان « مديريت و رهبري در اسلام » را بر خود دارد. در اين گفتار ، نياز انسان به مديريت و رهبري ، با توجه به موضوع رشد فردي ، و اخلاقي و نيز رشد ملي مورد بررسي قرار گرفته و دستورات اسلامي در خصوص رهبري با ذکر مثالهايي از سيره ي پيشوايان ديني تشريح شده است.
گفتار چهارم به « رشد اسلامي» اختصاص داده شده است. در اين گفتار، تعريف رشد ، اقسام رشد ، شرايط و امکان رشد، وسعت ميدان رشد انساني و مسائلي از اين قبيل با ذکر مثالها و نمونه هاي عيني در هر مورد تبيين گرديده است.
مقاله «در پيرامون محلـّل» آخرين بخش کتاب را تشکيل مي دهد که در انتقاد از فيلم « محلـّل » نمايش داده شده در سال 1350 شمسي ، در روزنامه ي کيهان به رشته تحرير در آمد.
استاد شهيد در اين مقاله ، فيلم « محلـّل » را فيلمي سراسر قلب، مسخ و تحريف خوانده و آن را گذشته از جنبه ي اسلامي از جنبه ملي نيز يک خيانت دانسته اند.
سپس ايشان براي اثابت اين مدعا، سوژه فيلم يعني محلـّل را هم از نظر قانون اسلامي و هم از نظر تطابق آن با واقعيتها و جريانهاي اجتماعي مورد تجزيه و تحليل قرار داده اند و ضمن بيان اصل محلـّل در قانون اسلامي و لوازم و شرايط آن ، موارد مسخ و تحريف اين اصل را در فيلم به روشني توضيح داده اند.
شش جلسه اول اين سخنراني ها در مسجد جاويد (تهران) و بقيه در محل ديگري ايراد شده است و اکثر قريب به اتفاق مستمعين را دانشجويان تشکيل مي داده اند.
انتخاب اين موضوع براي بحث، از سوي استاد شهيد، بي مناسبت نبوده است. در آن ايام، در جامعه ي اسلامي ما تفکري رواج يافته بود که بيشتر به دستورات اجتماعي اسلام نظر داشت و بُعد معنوي اسلام را کم اهميت معرفي مي کرد، چنانکه درگذشته ، بيشتر به دستورات عبادي و معنوي اسلام توجه مي شد و بُعد اجتماعي اين دين مقدس به دست فراموشي سپرده شده بود.
استاد شهيد براي آنکه آشکار سازند که اسلام يک دين جامع است و انسان اسلامي، انساني است چند بُعدي که همه دستورات اين مکتب الهي را به طور هماهنگ به مورد اجرا مي گذارد ، و براي آنکه جوانان مسلمان را از نگرش يک بُعدي به اسلام مصون بدارند ، اين بحث را مطرح کردند که البته نظر ساير مکاتب درباره ي « انسان کامل » نيز ، از جمله مکتب سوسياليسم، مکتب اگزيستانسياليسم ، مکتب عرفان ، مکتب عقل و ... مورد بررسي قرار گرفته است.
انسان و سرنوشت
مسئله ي سرنوشت و قضاء و قدر که در اين رساله فحص و تحقيقي درباره آن صورت گرفته است، جزء مسائل فلسفي است و اگر بنا باشد در رديف واقعي خود قرار گيرد، بايد آن را در فلسفه در ميان مسائل فلسفي جستجو کرد، ولي در اين رساله از رديف اصلي خود خارج شده و در رديف مسائلي قرار گرفته که نه از لحاظ موضوع با آنها مرتبط است و نه از لحاظ نتيجه و هدف تعليماتي.
اين مسئله در اين رساله جزء سلسله بحثها يي ، تحت عنوان « بحثهايي از علل انحطاط مسلمين » واقع شده است که شامل موضوعات ، جريانات و مسائل گوناگون است.
موضوعاتي که تحت اين عنوان قابل بحث است، بعضي تاريخي و بعضي رواني ، اخلاقي ، اجتماعي و يا صرفاً ديني و احياناً فلسفي است. بنابراين ، مباحثي گوناگون که در رديفهاي متعدد قرار دارند، جزء اين سلسله مباحث واقع مي شود.
آنچه اين مباحث گوناگون را به يکديگر پيوند مي دهد، تحقيق در اثرات مثبت و منفي اين امور در ترقي و انحطاط اجتماعي اسلام است.
ثانياً اينکه اسلام اين مسئله را چگونه و به چه طرزي تعليم داده است و تعليم اسلامي در اين زمينه چه تأثير ي در روحيه ي پيروان اسلام داشته است و مي تواند داشته باشد؟ و چون منظور اين جهت بوده ، از تعرّض به فروع و شاخه هايي که با منظور نامبرده ارتباط ندارد خودداري شده است
بيست گفتار
اين کتاب مجموعه اي است مشتمل بر بيست سخنراني متفکر شهيد استاد مرتضي مطهري که بين سالهاي 1387 تا 1382 قمري برابر با 1338 تا 1341 شمسي براي عموم ايراد شده و در زمان حيات استاد به چاپ رسيده است.
اين کتاب نيز همچون ديگر آثار آن متفکر گرانقدر از بياني روان و محتوايي غني همراه با نکات بديع برخوردار است، ضمن اينکه مسائل مورد بحث، مسائلي است که همواره براي جامعه ي اسلامي مطرح مي باشد و اذهان جستجوگر به دنبال پاسخهاي مناسب براي آن مسائل هستند.
پاسخهاي استاد به نقدهايي بر کتاب مسئله ي حجاب
اين کتاب مشتمل است بر نقدهاي يکي از فضلا بر کتاب " مسئله ي حجاب " – اثر متفکر شهيد استاد مرتضي مطهري – و پاسخهاي استاد به آن نقدها.
توضيح اينکه در سال 1349 هجري شمسي يکي از فضلا در حاشيه ي نسخه اي از چاپ سوم اين کتاب، نظرات انتقادي خود را مرقوم نموده و آن را در اختيار استاد شهيد مي گذارد، و استاد نيز پاسخهاي خود رادر ذيل آن نقدها مي نگارند.
مطالعه اين کتاب علاوه بر اينکه تا حدودي روش فقهي استاد را آشکار مي سازد، نشان مي دهد که چگونه استاد شهيد که از يک سو با تز استعماري «اسلام منهاي روحانيت» مبارزه مي کند ( تا آنجا که جان خود را در اين راه فدا مي کند ) از سوي ديگر با جمود و تحجر در مي آويزد ؛ و اين نيست مگر ناشي از چند بعدي بودن شخصيت و پيمودن صراط مستقيم اسلام که لاجرم با انحرافات مختلف ناسازگار است.
پانزده گفتار
اين کتاب مجموعه اي است مشتمل بر پانزده سخنراني استاد شهيد آيت الله مطهري در زمان ها و مکانهاي مختلف و از سنخ کتابهاي " ده گفتار" و " بيست گفتار" از آن متفکر شهيد مي باشد که در زمان حيات ايشان منتشر شده است.
مطالب اين کتاب بسيار متنوع و جالب توجه و مورد نياز امروز ماست و همچون ساير آثار استاد از اتقان ، استقامت رأي و ابتنا بر کتاب و سنت برخوردار است.
برخي از اهم موضوعات طرح شده در اين کتاب عبارتند از: مسئله نفاق ، روابط بين الملل اسلامي، لزوم تعظيم شعائر اسلامي ،نهضت آزاديبخش اسلام ، واسلام و نيازهاي جهان امروز.
پيرامون انقلاب اسلامي
در اين مجموعه، موضوعاتي همچون آزادي تفکر و عقيده، ماهيت و عوامل انقلاب اسلامي، نسبت جمهوري اسلامي با دموکراسي، معنويت در انقلاب اسلامي ، و روحانيت و انقلاب اسلامي مورد بحث قرار گرفته است.
پيرامون جمهوري اسلامي
اين کتاب ، مجموعه اي است متشکل از چند بخش. بخش اول عبارت است از يک مصاحبه ي مطبوعاتي که در تاريخ 27/1/58 يعني دو هفته قبل از شهادت استاد شهيد با ايشان انجام شده است.
بخش دوم ، مقاله اي است از استاد شهيد پيرامون « وظايف حوزه هاي علميه».
بخش سوم ، شامل يک مقاله ناقص تحت عنوان " نقش بانوان در تاريخ معاصر ايران " و نيز يک سخنراني تحت عنوان نقش زن در جمهوري اسلامي مي باشد که هر دو بعد از پيروزي انقلاب اسلامي نگارش و ايراد شده است. علت نقص آن مقاله را بايد ترور خائنانه استاد دانست، چرا که آن مقاله آخرين نوشته استاد است به طوري که پس از شهادت آن بزرگوار در محل کارشان يافت شده و ايشان قصد داشتند آن را به صورت مقدمه در چاپ جديد کتاب مسئله ي حجاب بگنجانند
بخش چهارم اين کتاب را يک سخنراني استاد تحت عنوان «اهداف روحانيت در مبارزات» تشکيل مي دهد که در آبان 1357 يعني چند ماه قبل از پيروزي انقلاب اسلامي در دانشگاه صنعتي شريف ايراد شده است . در اين سخنراني، استاد ضمن تأکيد بر رهبري بلامنازع امام خميني (ره)، عدم امکان اتحاد جناح عظيم اسلامي با جناح مارکسيستي ، و مردود بودن آن را از نظر اسلام توضيح داده اند.
بخش ششم نيز يادداشتهايي است از استاد شهيد پيرامون «اسلام و انقلاب» و مسائل ديگر.
تعليم و تربيت در اسلام
بخش اول شامل سيزده جلسه ي سخنراني استاد در جمع دبيران تعليمات ديني است. برخي از اهم موضوعات طرح شده در اين بخش عبارتند از: پرورش عقل، تربيت عقلاني انساني، مسئله ي عادت، فعل اخلاقي، کرامت نفس در قرآن و حديث ، و ريشه ي الهامات اخلاقي.
توحيد
اين کتاب ، مجموعه ي هفده جلسه بحث و انتقاد انجمن اسلامي پزشکان درباره ي «توحيد» در سالهاي 46 و 47 شمسي است.
در بخش اول کتاب ، مسئله ي توحيد به طور کلي طرح شده و اين که آيا اصولاً راهي براي اثبات وجود خدا وجود دارد يا خير.
فصول بعدي کتاب به تبيين راه هاي اثبات وجود خدا يعني راه فطرت، راه هاي علمي و شبه فلسفي (برهان نظم، راه هدايت موجودات، راه خلقت)، راههاي عقلاني و فلسفي (برهان محرک اول، برهان سينوي، برهان وجودي) اختصاص داده شده است .
در فصل « پاسخ به شبهات» ، دو شبهه ي مهم، يکي از سازگاري اصل تکامل با توحيد و ديگري مسئله ي شرور، بدي ها و بي نظمي ها در کار عالم مورد بررسي قرار گرفته اند. در ارتباط با بحث توحيد و تکامل نظريات مختلف ، درباره ي پيدايش انواع آن ، از جمله نظريه ي " تکامل انواع " داروين ، به تفصيل مورد بحث واقع شده اند. در خصوص توحيد و مسئله ي شرور نيز ضمن تحليل ماهيت شرور و انواع آن ، فلسفه ي شرور در نظام کلي عالم تبيين گرديده و شبهه ي موجود در اين زمينه دفع شده است.
به نظر مي رسد که اين کتاب از نظر سبک بحث و پرداختن به مسائل علمي مرتبط با مسئله ي توحيد ، از موقعيت ممتازي برخوردار است و مطالعه ي آن براي اقشار مختلف مفيد خواهد بود.
جاذبه و دافعه ي علي عليه السلام
اين کتاب ، مجموعه اي است از چهار سخنراني که در روزهاي 18 تا 21 ماه مبارک رمضان سال قمري 1388 در حسينيه ي ارشاد ايراد شده است .
اين کتاب ، مشتمل است بر يک مقدمه و دو بخش است .
در مقدمه کلياتي درباره ي جذب و دفع به طور عموم و جاذبه و دافعه ي انسانها به طور خصوصي بحث شده است.
در بخش اول، جاذبه علي عليه السلام – که همواره دلهايي را به سوي خود کشيده و مي کشد- ، و فلسفه ي آن و فايده و اثر آن، موضوع بحث قرار گرفته است.
در بخش دوم، دافعه ي نيرومند آن حضرت که چگونه عناصري را به سختي طرد مي کرد و دور مي انداخت، توضيح و تشريح شده است؛ ثابت شده که علي عليه السلام دو نيرويي بوده است و هر کس که بخواهد در مکتب او پرورش يابد بايد دو نيرويي باشد.
جهاد
اين کتاب حاصل چهار جلسه ي سخنراني استاد شهيد است که در سال 1350 شمسي در مسجد الجواد (تهران) در جمع عمومي و به طور هفتگي ايراد شده است .
بحث کلي کتاب ، پيرامون مفاد و مضمون آيه 29 از سوره توبه مي باشد که به لزوم نبرد مسلمانان با بعضي از اهل کتاب (که خصوصيات آنها در آيه ي مبارکه آمده است )تصريح دارد.
از جمله مطالبي که در اين کتاب در ارتباط با موضوع ياد شده مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است مي توان به اين مطالب اشاره نمود: مطلق يا مقيد بودن جنگ با اهل کتاب، فلسفه و هدف جهاد، تفاوت ميان مشرک و غير مشرک، پيمان با کفار، جنگ دفاعي، حقوق انسانيت، جنگ براي رفع مانع از ايمان و توحيد، مقياس حقوق شخصي و حقوق عمومي، آزادي فکر يا آزادي عقيده ، جزيه.
حج
اين کتاب گزيده اي از يادداشتهاي استاد شهيد درباره حج و مسائل مرتبط با آن مي باشد.
در اين کتاب نقش حج در وحدت و تفاهم مسلمانان ، فايده و لزوم درس اخلاق براي مسافران حج ، کعبه و نقش اجتماعي آن، احرام و فلسفه ي آن ، اسرار حج و مطالب جالب و خواندني ديگر مورد بحث قرار گرفته است .
بديهي است که اگر استاد قصد داشتند کتابي مستقل درباره حج بنگارند ، بسيار کامل تر و غني تر از اين کتاب – که صرفاً گزيده اي از يادداشتهاي ايشان است – مي گرديد. در عين حال مسائل و مباحث طرح شده در اين کتاب نيز به نوبه ي خود مي تواند براي اقشار مختلف و به ويژه اهل تحقيق و پژوهش ، آموزنده و راهگشا باشد.
حق و باطل
بخش اول با عنوان « نبرد حق و باطل » تلفيق شده از پنج گفتار استاد شهيد است که دو گفتار آن در سال 1356 در يک مدرسه ديني واقع در دماوند ايراد شده و سه گفتار ديگر، قسمتي از بحثهاي آن متفکر شهيد ، تحت عنوان « فلسفه ي تاريخ » مي باشد که در همان سالها در منزل ايشان تدريس مي شد.
بخش دوم ، تنظميم شده ي دو سخنراني استاد تحت عنوان « تکامل اجتماعي انسان در تاريخ » است که در حدود سال 1350 در دانشگاه شيراز ايراد شده است .
در بخش اول ، با عنوان « نبرد حق و باطل » ابتدا حق و باطل در جهان هستي و نيز در جامعه و تاريخ با استناد به آيات قرآن کريم مورد بحث قرار گرفته اند . در اين زمينه ، نظريات مختلفي از جمله نظريه ي ماترياليسم تاريخي وجود دارد که اصول و مباني اين نظريه در اين بخش از کتاب ، طرح و نقد شده است.نهايتاً نظريه ي اسلام درباره ي حق و باطل که مبتني بر نمود داشتن و طفيلي بودن باطل از يک سو، و نيز اصالت داشتن و مستقل بودن از سوي ديگر است با ذکر نمونه هايي از کلام وحي ارائه گرديده است .
در فصل اول مطالبي همچون مفهوم تکامل، فرق تکامل و پيشرفت، تکامل اجتماعي در گذشته، نقش انبيا و دين در تکامل تاريخ به بوته بحث و بررسي نهاده شده است.
در فصل دوم ، آينده بشر از ديدگاه هاي مختلف مورد توجه قرار گرفته است . ابتدا ديدگاه هاي مکتب سيانتيسم يا علم زدگي، مارکسيسم و اگزيستانسياليسم طرح و نقد شده و سرانجام نظريه اسلام به طور مستدل و منطقي مورد تحليل و ارزيابي قرار گرفته است.
حکمتها و اندرزها
از نظر مقايسه با ساير آثار استاد مي توان گفت ، اين اثر از يک سو شبيه به کتاب بيست گفتار است و از سوي ديگر با کتاب داستان راستان شباهت دارد.
برخي از عناوين و مباحث طرح شده در اين کتاب عبارتند از : بردگان و آزادگان، ارکان سعادت بشر، ايمان و عمل صالح، خواري معصيت و عزت طاعت، محاسبه ي نفس، حق و تکليف، روش سياسي علي (ع)، دشمنان عقل، تقوا و روشن بيني، لزوم همگامي کار و دانش، فقر معنوي.
حماسه ي حسيني (1)
فصل اول تحت عنوان «حماسه ي حسيني» مجموعه ي سه سخنراني استاد شهيد تحت همين عنوان است که در حدود سال 1347 هجري شمسي در حسينيه ي ارشاد ايراد شده است.
«ماهيت قيام حسيني» ، فصل سوم اين کتاب را تشکيل مي دهد. توضيح اينکه در سال 1356 هجري شمسي ، استاد سخنرانيهايي تحت عنوان «مسئله ي شناخت» در کانون توحيد (تهران) ايراد کردند. از آنجا که زمان آن سخنراني ها مقارن با دهه اول محرم بود، در سه جلسه اي که مصادف با شبهاي تاسوعا و عاشورا بود، نيمي از وقت به بحث درباره حادثه کربلا اختصاص داده شد. مجموعه آن سه نيم جلسه اين فصل را تشکيل مي دهد و عنوان آن نيز از يادداشتهاي استاد اخذ شده است .
فصل چهارم را يک سخنراني آن شهيد بزرگوار تحت عنوان «تحليل واقعه ي عاشورا» تشکيل مي دهد. اين سخنراني در سال 1356 در يکي از جلساتي که به طور هفتگي در برخي منازل برقرار و موسوم به «جلسه يزديها» بود ايراد شده است .
«شعارهاي عاشورا» (سخنراني معروف استاد که توأم با گريه شديد ايشان است) فصل پنجم اين کتاب را تشکيل مي دهد. اين سخنراني در روز عاشورا و در حدود سال 1352 در مسجد جامع نارمک (تهران ، ايراد گرديده است.
فصل ششم اين کتاب ، مجموع هفت جلسه سخنراني استاد شهيد تحت عنوان «عنصر امر به معروف و نهي از منکر در نهضت حسيني» است که در محرم 1390 هجري قمري برابر با اسفند 1348 و فروردين 1349 هجري شمسي در حسينيه ي ارشاد ايراد شده است. در اين فصل ، علاوه بر موضوع مذکور، به طور کلي اصل «امر به معروف و نهي از منکر» مورد بحث واقع شده که در خلال آن، مسائل اجتماعي و سياسي روز ، از جمله کارنامه مسلمين در مسئله فلسطين بررسي شده است.
«عنصر تبليغ در نهضت حسيني» فصل هفتم اين کتاب را تشکيل مي دهد. اين فصل مجموع هفت سخنراني استاد ، تحت همين عنوان است که در سال 1350 شمسي و در ماه محرم در مسجد «جاويد» تهران ايراد شده است . در اين فصل به طور کلي «تبليغ در اسلام» نيز مورد بحث واقع شده است.
حماسه حسيني (2)
اين کتاب ، حاوي مطلبي است که استاد شهيد به مرور ايام نگاشته اند و هدف از اين نگارش، يادداشت مطالب قابل توجه ، جهت مراجعه ي بعدي و يا آمادگي براي سخنراني بوده است. اين مطالب از نظر اجمال و تفصيل متفاوت مي باشند ، به طوري که برخي از آنها به صورت يک مقاله است و برخي ديگر چند سطري بيش نيست و در موارد اندکي مطلب با اشاره ، بيان شده است.
تفاوت اصلي در گفتار و نوشتار بودن آنها و برخي مطالب اختصاصي است و به تعبير ديگر اين فصول در جلد اول و دوم مکمل يکديگرند.
خاتميت
عناوين مباحث طرح شده در اين جلسات به ترتيب عبارتند از: خاتميت در قرآن و حديث ، علم و عقل جانشين نبوت تبليغي، فلسفه ي ختم نبوت تشريعي ، تعليمات اسلام و هدفهاي پايان ناپذير، جبر تاريخ و جاويد ماندن اسلام، نقش علما در دين خاتم ، صفات علماي جانشين انبياء غير مشرّع ،ارکان خاتميت، استعداد پايان ناپذير قرآن و سنت ، قابليت پايان ناپذير منابع اسلامي.
خدمات متقابل اسلام و ايران
مطالب بحث شده در اين سخنراني ها مجموعاً در سه بخش: اسلام از نظر مليت ايران، خدمات اسلام به ايران ، و خدمات ايران به اسلام ، تدوين يافته است .
در بخش اول به اين پرسش پاسخ داده شده است که آيا هيچ گونه تضاد و تناقضي ميان احساسات مذهبي و احساسات ملي ما ايرانيان وجود ندارد يا اينکه اساساً داراي دو نوع احساس متضاد (مذهبي و ملي) مي باشيم؟ براي پاسخ به اين پرسش ، موضوعاتي چون ناسيوناليسم، مقياس مليت، داعيه ي جهاني اسلام، مذهب تشيع ، و مطالبي از اين دست مورد بحث و بررسي واقع شده است.
فصل «کارنامه ي اسلام در ايران » در واقع ، ماحصل و نتيجه ي نهايي مباحث طرح شده در بخش دوم است. در اين فصل رها وردهاي ارزشمند اسلام براي ايران بيان شده است .
در بخش سوم ، به پرسش ديگري پاسخ داده شده و آن اينکه ايرانيان چه نقشي در نشر و بسط تعاليم دين اسلام داشته اند و انگيزه ايراني در اين خدمات چه بوده است ؟ براي پاسخ به اين پرسش ، خدمات گسترده ي ايرانيان مسلمانان در هند، کشمير، چين ، مغرب و شمال آفريقا مورد بررسي قرار گرفته است. همچنين از عالمان علوم اسلامي همچون علم قرائت ، علم تفسير، حديث و روايت ، فقه و فقاهت ، فلسفه و حکمت ، عرفان و تصوف که اصلاً ايراني بوده اند نام برده شده و خدمات علمي ايشان در طي قرون متمادي مورد بررسي و کنکاش قرار گرفته است.
خلاصه آنکه ، با مطالعه کتاب خدمات متقابل اسلام و ايران، خواننده به اين نتيجه روشن دست خواهد يافت که «مسائل مشترک اسلام و ايران ، هم براي اسلام افتخار آميز است هم براي ايران؛ براي اسلام به عنوان يک دين که به حکم محتواي غني خود ملتي باهوش و متمدن و صاحب فرهنگ را شيفته ي خويش ساخته است، و براي ايران به عنوان يک ملت که به حکم روح حقيقت خواه و بي تعصب و فرهنگ دوست خود ، بيش از هر ملت ديگري در برابر حقيقت خضوع کرده و در راهش فداکاري نموده است.»
داستان راستان (1)
اين کتاب جلد اول از يک مجموعه دو جلدي و شامل 75 داستان برگرفته از کتب حديث ، کتب رجال ، تراجم ، تواريخ و سـِير است.
قهرمان داستانها ،غالباً پيشوايان بزرگ دين ، يا شخصيتهاي بزرگوار علمي و فقهي مي باشند. به همين دليل اين کتاب " داستان راستان " نام گرفته است.
اين داستانها علاوه بر آنکه عملاً مي تواند راهنماي اخلاقي و اجتماعي سودمندي باشد، خواننده را نيز از اين رهگذر با حقيقت و روح تعليمات اسلامي آشنا مي کند.
داستان راستان (2)
جلد دوم مجموعه " داستان راستان " شامل 50 داستان است که مانند جلد اول غالباً از کتب حديث و تاريخ اقتباس شده است، و ممانند جلد اول، نويسنده از خود چيزي بر اصل داستان نيفزوده ولي در حدود قرائن احوال ، داستان را پرورش داده است.
ده گفتار
گفتار اول تا گفتار هفتم ، شامل سخنراني هايي است که در فاصله ي مهر ماه 1339 تا مهر ماه 1341 شمسي ، در محفلي ماهانه به نام «انجمن ماهانه ي ديني» در تهران ايراد شده است
عناوين اين جلسات از اين قرار است : تقوا (دوجلسه)، امر به معروف و نهي از منکر، اصل اجتهاد در اسلام، احياي فکر ديني، فرضيه ي علم، رهبري نسل جوان .
گفتارهاي هشتم و نهم تحت عنوان «خطابه و منبر» در حدود سالهاي 39-41 شمسي در انجمن اسلامي مهندسين ايراد شده و در کتابي به نام گفتار عاشورا در همان سالها چاپ و منتشر گرديده است.
بخش آخر کتاب نيزبه مقاله ي «مشکل اساسي در سازمان روحانيت» اختصاص يافته است. اين مقاله در سال 1341 شمسي در کتابي به نام " بحثي درباره ي مرجعيت و روحانيت " چاپ و منتشر شد.
موضوع همه آنها سيره ي ائمه ي اطهار عليهم السلام- خصوصاً از نظر چگونگي برخورد با مسئله ي خلافت و حکومت- مي باشد.
فصل اول را يک سخنراني تحت عنوان «مشکلات علي عليه السلام» تشکيل مي دهد که در تاريخ 30/8/49 مطابق با 21 رمضان 1390 در حسينيه ي ارشاد ايراد گرديده است
. فصل دوم متشکل از دو سخنراني درباره «صلح امام حسن عليه السلام» در بهار 1350 ه.ق و در انجمن اسلامي پزشکان مي باشد.
فصل سوم، بحث کوتاهي است درباره امام زين العابدين عليه السلام که استاد شهيد در ادامه ي سخنراني «خرافه ي سيزده» که در تاريخ 13/1/1349 برابر با 25 محرم 1390 ه.ق در حسينيه ي ارشاد انجام شده است ، به تناسب زمان ايراد نموده اند.
فصل چهارم، شامل بحثي درباره ي «امام صادق عليه السلام و مسئله خلافت» است که به دنبال بحث « صلح امام حسن عليه السلام» و بحث «مسئله ي ولايتعهدي امام رضا عليه السلام» طي دو سخنراني در انجمن اسلامي پزشکان ايراد گرديده است.
فصل پنجم را يک سخنراني تحت عنوان «موجبات شهادت امام موسي کاظم عليه السلام» تشکيل مي دهد که تاريخ ايراد آن 4/7/1349 مطابق با 24 رجب 1390 و محل آن حسينيه ارشاد بوده است.
فصل ششم مشتمل بر بحثي پيرامون «مسئله ي ولايتعهدي امام رضا عليه السلام» است که طي دو سخنراني ،در انجمن اسلامي پزشکان ايراد شده است .
بخش هفتم را «سخني درباره ي امام حسن عسکري عليه السلام» تشکيل مي دهد که استاد شهيد ، آن را در ادامه يکي از سخنراني هاي «سيره ي ي نبوي» در سال 1354 و در مسجد جامع بازار تهران به مناسب سالگرد ولادت آن حضرت بيان کرده اند.
فصل هشتم ، متشکل از دو سخنراني پيرامون حضرت مهدي عليه السلام مي باشد که اولي تحت عنوان «عدل کلي» در تاريخ 24/7/1349 مطابق با چهاردهم شعبان 1390 در حسينيه ي ارشاد ايراد شده، و دومي به فاصله يک هفته ، تحت عنوان «مهدي موعود» در همان مکان انجام گرفته است.