تداوم مکتب امام صادق در گرو برخورد نوآورانه با احادیث

حجت الاسلام حمیدرضا مظاهری سیف، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا، به تشریح اصول شاگردپروری در مکتب امام صادق(ع) در آستانه شهادت ایشان پرداخت و گفت: ویژگی های زیادی در روش تعلیم و تربیت امام صادق(ع) وجود دارد که به سه مورد اشاره می کنم؛ توجه به استعدادهای افراد، از مهمترین این ویژگی ها است.

شاگردپروری براساس استعداد اشخاص

کارشناس دینی رسانه ملی اظهار داشت: امام صادق(ع) به این مهم توجه می کردند که فردی که برای تعلّم به محضرشان آمده، چه ویژگی ها و استعدادی دارد و مناسب توانایی های او، به وی آموزش می دادند؛ به عنوان مثال می توان به شیوه تربیت هشام ابن حکم و زراره بن اعین اشاره کرد که کاملا متفاوت از هم بود.

وی با اشاره به این مطلب که برخی از شاگردان امام صادق(ع) فقط ناقل خوبی بودند، ابراز کرد: برخی از شاگردان که توانایی تحلیل عقلی برجسته ای نداشتند، به عنوان ناقل در خدمت حضرت بودند و فقط علومی را که امام صادق(ع) مطرح می کردند، فراگرفته و به دیگران انتقال می دادند.

عضو هیأت مدیره مؤسسه بهداشت معنوی ادامه داد: توجه به نیازهای جامعه از ویژگی دوم شاگردپروری در مکتب امام صادق(ع) بود؛ آن امام فقط به آموزش مسائلی که پیشتر از سوی امام باقر(ع) بیان شده بود نمی پرداختند، بلکه نوآوری های زیادی داشتند و شاگردان را برای روزگار خودشان تربیت می‏کردند؛ به همین علت بود که شاگران امام صادق(ع) علومی را فرا می گرفتند که پیش از آن از سوی ائمه(ع) مطرح نشده بود.

وی افزود: اگر انتقال علوم به گونه ای فقط صرف نقل مبانی آن علم باشد، در این زمینه با عدم پیشرفت مواجه می شویم؛ امام صادق(ع) شاگردان تحلیلگر تربیت می کردند؛ متأسفانه برخی اساتید حوزه علمیه هم به صورت مقلدانه عمل می کنند که این باعث می شود، حوزه علمیه در پاسخگویی به مسائل روز جامعه، عقب بماند.

حجت الاسلام مظاهری سیف بیان داشت: توجه به استعدادهای دانش پژوه و اهتمام به حل مسائل و نیازهای روز جامعه باعث ایجاد تکثر در شاخه های علمی می شود؛ به این علت تخصص گرایی و تنوع در نظام آموزشی امام صادق(ع) وجود داشت.

با اصول گذشته نمی‌توانیم پاسخگوی نیازهای امروز باشیم

وی ابراز داشت: مکتب امام صادق(ع) نیز ویژگی های متمایزی داشت که همه مهمتر تحول گرایی و پویایی است؛ اگر مکتبی پویایی لازم را نداشته و به روز نباشد، باعث تحجر می شود؛ یک مکتب باید فضای باز و با نشاط علمی و فکری داشته باشد؛ البته ممکن است در چنین فضایی اندیشه های نادرست هم به وجود بیاید ولی در یک فضای زنده و پویای علمی افکار نادرست پاسخ داده و نقد می شوند و امکان گسترش پیدا نمی کنند.

کارشناس دینی رسانه ملی گفت: تحول گرایی شاخص اصلی مکتب امام صادق(ع) است؛ ایشان با استفاده از یک ساز و کار جدید نسبت به معصومین پیش از خود، به ترویج دین اسلام پرداختند و این موضوع باعث گسترش مکتب امام شد؛ هزار سال پیش حفظ و تداوم مکتب تشیع اقتضائاتی داشت ولی این اقتضائات تغییر کرد و علمای بعدی روش ها و برنامه های خود را تغییر دادند؛ اگر بخواهیم با همان منابع و اصول سیصد سال پیش نظام آموزشی حوزه را پیش ببریم، سیره تحول گرای امام صادق(ع) را زیر پا گذاشته ایم؛ همانطور که ایشان بر محتوای مکتب امام باقر(ع) تعصب نورزید و آن را تکامل بخشید؛ همانطور که علما در عصر غیبت این مسیر پویایی و تحول را ادامه دادند، امروز هم باید این تحول گرایی ادامه پیدا کند.

وی در پاسخ به اینکه دفاع از مکتب امام صادق(ع) باید چگونه باشد، گفت: پرهیز از تبلیغ تفرقه اصل مهمی است که از مکتب امام صادق می آموزیم؛ ما با مکتبی روبرو هستیم که چهار مکتب بزرگ فقهی اهل سنت به نوعی در این مکتب پرورش پیدا کرده اند؛ دفاع از چنین مکتبی با تفرقه افکنی امکان پذیر نیست؛ اگر کسی بتواند پیروان مذاهب دیگر را در مکتب خود جمع کند، به شیوه امام صادق(ع) از مکتب اهل بیت دفاع کرده و آن را ترویج کرده است.

نویسنده و پژوهشگر عرفان های نوظهور افزود: برای دفاع از مکتب امام صادق(ع) باید نسبت به جریان های فکری و علمی روز آگاهی کامل داشت؛ حوزه ای که سر در کتاب های خودش فرو برده و از آنچه در عرصۀ علمی و فرهنگی جامعه و جهان معاصر می گذرد، اطلاع ندارد، نه به شیوۀ امام صادق(ع) سلوک می کند و نه می تواند از مکتب و میراث جعفری حمایت کند؛ مکتب امام صادق(ع) کانون جریان مهمترین مسائل علمی و فکری روز جامعه بود؛ هر کس برای اطلاع از افکار نو و آخرین جریان های علمی و فکری باید به محفل درس امام می آمد؛ حوزه ای که جدیدترین نظریات الهیاتی و فلسفی در آن تبیین و نقد نشود، حوزۀ جعفری نیست.

عدم پویایی مکتب، باعث تحجر می‌شود

وی ادامه داد: اگر در دروس حوزه فقط به بیان نظریات گذشتگان پرداخته شود، تحجر ریشه پیدا می کند؛ احترام به فقها و فلاسفۀ گذشته و استفاده از نظریات آن ها نباید موجب سلفی گری و تحجر شود؛ به قول شهید مطهری در کتاب تعلیم و تربیت، گاهی مجتهدان، در واقع مقلدانی در سطح بالاتر اند که از ادله نظریاتی که به آن عمل می کنند، اطلاع دارند؛ در این شرایط مکتب امام صادق(ع) از بین خواهد رفت؛ نشانه حوزه متحجر و سلفی گرا این است که پاسخ گوی مسائل روز جامعه نیست و حتی از مسائل روز جامعه اطلاع درستی هم ندارد.

حجت الاسلام مظاهری سیف تصریح کرد: اگر قرار باشد در حوزه ها فقط به نقل نظریات گذشتگان پرداخته شود، امروز در دانشگاه های اروپا نیز افرادی که در رشته های شیعه شناسی و فقه تشیع تحصیل و تحقیق می کنند این کار را انجام می دهند و به منابع بیشتری از نسخ خطی و گذشتگان ما دسترسی دارند؛ امتیاز حوزه علمیه ای که خود را امتداد مکتب امام صادق(ع) می داند این است که بتواند با مبانی و آموزه های تشیع مسائل معاصر را حل کند و به نیازهای امروز جامعه بشری پاسخ دهد.

تداوم مکتب امام صادق(ع) در گرو برخورد نوآورانه با احادیث

وی در پایان ابراز داشت: همیشه در هر جامعه ای نواندیشان و متحجران وجود دارند؛ اما خطر زمانی احساس می شود که مدیریت و تدبیر امور به دست متحجران باشد و امام صادق(ع) به حاشیه رانده شود؛ امتیاز حوزه شیعه، پویایی و پاسخگویی بوده و باید این خصلت حفظ شود و در روزگار جدید که سرعت تحولات بسیار افزایش یافته نیازمند تقویت شاخص های پویایی هستیم./840/ت301/ی