فلسفه ملاصدرا بی نقص نیست باید بازسازی و روزآمد شود

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، ابراهیم علی‌پور امروز در کرسی ترویجی عرضه و نقد ایده علمی با موضوع «نگاه متعالی به انسان در فلسفه ملاصدرا» که با همکاری پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در معاونت پژوهش جامعة الزهراء(س) برگزار شد، اظهار داشت: انسان‌شناسی نگاه دقیق به توانایی، چیستی، روابط، ساحات وجودی انسان و مواردی از این دست است که مبدأ تحولات فلسفی به ویژه در دوره جدید است، همین مسأله نگاه به انسان بوده است.

عضو هیأت عملی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به فلسفه اومانیستی غرب، ابراز داشت: بعد از تحولات علمی فرهنگی در غرب، نوع فلسفه‌هایی که تولید شده و با افتخار آن را مبدأ تحولات اجتماعی می‌دانند، فلسفه‌های ناظر به انسان و تجربه‌گرایی بوده است که بسیاری از صفات انسان را به عنوان فلسفه اومانیستی عرضه می‌کنند.

وی نگاه فلسفه اومانیستی به انسان را تک‌ساحتی و کاریکاتوری عنوان کرد و گفت: این نگاه بعد از دو قرن عوارض خود را نشان داد و اندیشمندانی مثل نیچه و هایدگر این عصر را دوره تهیدستی و پوچی انسان عنوان کردند.

استاد حوزه و دانشگاه با بیان این که فلسفه‌های وجودی به انسان نگاهی خوب و تکامل‌گرایانه در مقایسه با فلسفه‌های طبیعت‌گرا دارند، ادامه داد: در فلسفه ملاصدرا نگاه جامعی به انسان شده و قابل تطبیق به ساحات وجودی انسان از بدو تولد تا بی نهایت است؛ حتی نگاهش به حوزه دنیا نیز متعالی‌تر از نگاه فلاسفه غربی است.

 علی‌پور با اشاره به این که ملاصدرا معروف به فیلسوف وجودی است، بیان داشت: وجود از نگاه ملاصدرا برترین تحفه عالم هستی است و برای آن مراحلی مانند بساطت و حقیقت وجود را تبیین کرده است؛ از همین جهت هر کمالی در این فلسفه به وجود تعبیر شده و فضایلی مانند علم و سعادت را با وجود مرتبط می‌کند.

وی با بیان این که انسان در فلسفه ملاصدرا متفاوت از همه موجودات است، تصریح کرد: ملاصدرا معتقد است انسان ماهیت و حدی ندارد، در واقع اگر خدا بساطت و وحدت دارد، انسان هم بساطت و وحدت دارد؛ وی انسان را دائرمدار همه کائنات و وجود و او را بی حد و مرز می‌داند؛ به عبارت دیگر انسان دائما در شدن است و از این رو تعریف‌پذیر نیست.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی درباره برخی شبهات مطرح شده درباره ملاصدرا در فضای مجازی، خاطرنشان کرد: گاهی مطالبی در فضای مجازی منتشر می شود که ملاصدرا انسان را مجبور می‌داند، در حالی که این مطلب اتهام به این فیلسوف و مفسر قرآن کریم است.

وی ادامه داد: ملاصدرا معتقد بود که انسان دائما در حال شدن است و در عین بساطت، آگاهی به آن نیز دارد یعنی هوشمند و آگاه است و می‌تواند این بساطت را تبدیل به بالفعل کند.

استاد حوزه و دانشگاه اظهار داشت: از دید ملاصدرا انسان عالم صغیری است که کل عالم را می‌توان در انسان بازیافت؛ این بیان ملاصدرا هم برای آخرت انسان مفید بوده و هم برای دنیای او متعالی است؛ همچنین می‌توان نقشه راه وی را در سیاست و اخلاق پیاده کرد.

وی به تأکید رهبر معظم انقلاب بر اسلامی سازی علوم انسانی اشاره کرد و گفت: مبدأ و درگاه اصلی تأکیدات رهبر معظم انقلاب در انسان‌شناسی است و اگر انسان‌شناسی امروز را متحول و کارآمد کنیم، در علوم انسانی هم تحول ایجاد می شود.

علی‌پور با اشاره به پیام‌های مثبت ملاصدرا درباره جایگاه انسان در فلسفه ابراز داشت: ملاصدرا افزون بر این که انسان را نایب‌مناب خدا می‌داند، معتقد است غایت کل نظام خلقت با انسان تفسیر می‌شود؛ وی در ذیل آیه ۳۰ سوره بقره آورده که انسان رویی به قدم و رویی به حدوث دارد و در عین این که سرور است، چون هدفمند عمل می‌کند و دارای کمال ذاتی بوده و مادی‌گرای صرف نیست، جهان را مانند اومانیسم غربی نابود نمی‌کند و تنها به خواب و خور خود فکر نمی‌کند.

عضو هیأت علمی جامعة الزهرا(س)ادامه داد: انسان کرامت ذاتی دارد و کرامت ذاتی عالم وجود را ارج می‌نهد؛ این انسان پایایی و پویایی دارد و آنی نیست که ایستا باشد، بنابراین هر لحظه خود و دیگری را می‌سازد.

وی با بیان این که از دیدگاه ملاصدرا خودسازی عامل دیگرسازی، جامعه و جهانی‌سازی است، افزود: وی معتقد است که انسانیتِ انسان جز به عدالت محقق نخواهد شد؛ در فصلی که ویژگی‌های رییس مدینه فاضله را تبیین کرده، آورده که او کسی است که عزت نفس، عشق، علم و قلب شجاع دارد و عدالتخواه است و این عدالت است که همه این صفات را می‌سازد.

استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: در بحث اخلاق معتقد است که انسان تشبه به اخلاق می‌کند و همانطور که خدا خالق است، انسان نیز خالق و کمال‌گرا بوده و آن را در جامعه هم جاری می‌کند؛ وی دو گونه فضیلت اخلاقی و عقلانی برای انسان متصور است و تعقل و کمالات نظری انسان بنیه کمالات عملی او است و این مسائل، روح را از جسمانیت به سمت تجرد و کمال تجرد سوق می‌دهند؛ اگر انسان این صفات را در خود توسعه دهد، سعه وجودی خود را افزایش داده و می تواند به مرتبه انسان کامل برسد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: ملاصدرا معتقد است که انصاف و خدمت به همنوع و عدالت در مقابل همنوع، برترین صفات و کمالات انسانی است؛ مجموعه اندیشه ملاصدرا امکان استخراج انسان‌شناسی روشن را در تمامی حوزه‌های خودسازی، اخلاق و جهانی‌سازی دارد.

وی بیشترین نقد فلاسفه غربی به فلسفه اسلامی را اسیر بودن و بنده خداوند بودن عنوان کرد و گفت: اومانیسم ها معتقدند که انسان مدرن حق خود را از خدا ستانده و خود را در جای خویش نشانده است؛ اینکه ملاصدرا می گوید که خدای متعال خلعت خلافت بر انسان پوشاند، خلاف آزادی، کرامت و محوریت انسان است؟

علی‌پور تصریح کرد: نیچه می‌گوید که ما خدا را رانده ایم و بدون خدا زندگی می‌کنیم و نتیجه می‌گیرد چون این جماعت خدا را از زندگی بیرون کرده‌اند، زبان حکمت را نمی‌فهمند و به گرفتاری و پوچی افتاده‌اند.

وی اظهار داشت: ملاصدرا معتقد است میان عالم ماده و تجرد در انسان جمع کامل است و عالم ماده پشتوانه عالم تجرد او است؛ اگر چه فلسفه ملاصدرا بی نقص نیست و نواقصی هم دارد که باید بازسازی و روزآمد شود، چرا که وی در قرن خود می‌زیسته و نیازهای جدید انسان را درک نکرده بود، ولی قطعا می‌توان از آن به ساحات وجودی انسان اعم از اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و موارد دیگر از این منظر پرداخت.

استاد حوزه و دانشگاه تأکید کرد: برداشت بنده از آراء ملاصدرا این است که وی تفسیر معروفی که در منطق فلسفه وارد شده که انسان، حیوان ناطق است را پذیرفته، ولی معتقد است انسان همیشه در مسیر شدن است و ابعاد وجودی او قابل تعریف نیست و این تعریف تک بعدی، جامع نیست، چون ناظر به شأنی از شؤون او است؛ در واقع از دید ملاصدرا، انسان تعریف جامعی ندارد چون بی نهایت در مسیر شدن است، یعنی ماهیت دارد ولی ماهیت او بی حد است.

وی با بیان این که ملاصدرا از قرآن و روایات در تبیین فلسفه خود استفاده کرده ولی بحث الهیاتی نکرده و به صورت فلسفی به انسان‌شناسی پرداخته است، اضافه کرد: امام خمینی(ره) نمونه عینی و مصداق بارز علمی در دوره معاصر است که فلسفه صدرایی را در زندگی خود پیاده کرد و با خودسازی، دیگرسازی، جامعه و جهانی سازی کرد.

عضو هیأت علمی جامعة الزهرا(س) تأکید کرد: حوزه‌های علمیه، حوزه و مدرسه عینی مکتب امام راحل هستند و باید از این ظرفیت بهره گیری کنند، حتی اگر درس مستقیمی در مورد اندیشه‌های امام خمینی(ره) در این مراکز وجود نداشته باشد.

وی با تأکید بر این که نباید از ظرفیت اندیشه های امام راحل غافل شد، تصریح کرد: برخی آثار امام خمینی(ره) مثل کتاب «چهل حدیث» قابلیت تبدیل به درس شدن دارد؛ همچنین تقریرات منظومه ایشان و بسیاری از آثار منتشر شده دیگر نیز این قابلیت را دارند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی یادآور شد: با فلسفه صدرایی می‌توانیم انسان‌شناسی متفاوتی را در اختیار جامعه جهانی قرار دهیم که هم دنیای انسان را تأمین کرده و هم او را به سعادت آخرت برساند.

وی درباره جایگاه عواطف در فلسفه صدرایی، ابراز داشت: ملاصدرا درباره تاثیر عواطف بر شناخت و تعاملات انسانی حرف‌های زیادی دارد ولی چون مسائل جدید برای او مطرح نبوده، کمتر مورد توجه قرار داده است.

علی‌پور با بیان این که فلسفه‌های اروپایی اساسا استقرایی پیش نمی‌روند، اظهار داشت: مباحث آنان کاملا عقلانی است و از آن نتایج کاربردی می‌گیرند ولی ما در تطبیق این مسأله مشکل داریم.

استاد حوزه دانشگاه در پایان تصریح کرد: انسان، در تعریف ملاصدرا «انسان فرد» نیست از همین جهت می‌توان از اندیشه های او انسان‌شناسی به روز را استخراج کرد.

گفتنی است که حجج اسلام و المسلمین حمید پارسانیا و عسگر دیرباز به عنوان ناقدان این کرسی علمی به ارایه مطالبی در این زمینه پرداختند./840/پ201/ی