واردات علوم انسانی بیشتر از تولیدات داخل کشور است

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از مهر، علیرضا صدرا استاد دانشگاه تهران، علوم انسانی و علوم سیاسی غالب در دنیا را دارای بینش مدرنیستی و غربی دانست و گفت: این علوم بینش مادی و تک ساحتی و ظاهرگرا دارد. انسان و جامعه انسانی دارای دو ساحت مادی و معنوی است، زیرا انسان ماشین نیست که فقط دارای جسم باشد و در عین حال حیوان هم نیست که صرفا غریزه داشته باشد. انسان دارای روح معنوی است و نیاز به ظرفیت های جسمانی و هم ظرفیت های معنوی و روحی دارد.

اگرچه بشر از حیث مادی و ابزاری پیشرفت های زیادی کسب کرده اما به سعادت و آرامش نرسیده است و تهدیدها، تعارضها و شکاف ها هم بیشتر شده استوی تصریح کرد: گفتمان غربی که در دنیای مدرن و جدید غالب شده دارای خلا معنوی است و بسیاری از فرهیختگان غربی و آزادگان جهان تحت عنوان گفتمان مدرنیسم در مباحث علمی و کمی و ابزاری این موضوع را مطرح می کنند. در اسلام و ایران ادعایی مطرح شده و ظرفیتی وجود دارد که فرای بعد مادی، بعد معنوی انسان هم تبیین علمی می شود و در سیاست گذاری ها ترسیم شده و در رفتار و عمل محقق می شود.

صدرا افزود: اگرچه بشر از حیث مادی و ابزاری پیشرفت های زیادی کسب کرده اما به سعادت و آرامش نرسیده است و تهدیدها، تعارضها و شکاف ها هم بیشتر شده است. آیا این عوامل ناشی از پیشرفت علم بوده است؟ علم در هر جا پیشرفت کند بالطبع موفقیت هایی را کسب می کند، اما در جایی که بعد متعالی و معنوی انسان نفی می شود و روابط انسانی علی رغم پیشرفت مادی و ابزاری درست تبیین نمی شود، از همان ناحیه دچار کاستی و نارسایی می شود. همه تنازعات و درگیری ها و ترورها ریشه در علم ندارد بلکه در جهل است.

علم مدرن از حیث فضائل رشد نکرده است

این استاد دانشگاه گفت: امروزعلم مدرن از حیث فضائل نه تنها رشد نکرده بلکه افول هم کرده و خود را در معرض نابودی قرار داده است. مثلا اگر دو رییس جمهور در دنیا مانند ترامپ و پوتین اراده کنند با استفاده از ابزارهای جنگی خود می توانند بشر را نابود کنند. در اینجا قدرت وجود دارد اما مقدرات بشر به دست نااهلان افتاده است و نشان می دهد که مشکل جدی وجود دارد.

وی اضافه کرد: در ایران ظرفیت تبیین علمی بعد معنوی انسان بوجود آمده اما بسیاری از اندیشمندان در دنیا به بن بست و نیهیلیسم رسیده اند. علوم انسانی مدرن ما را به محاقی کشانده که همین علم نمی تواند ما را از آن بیرون بیاورد و مدیریت کند. پست مدرنیست های بدبین معتقدند که در این شرایطی راهی برای انسان وجود ندارد اما در برابر این تفکر علوم انسانی اسلامی وجود دارد که در ایران مطرح شده است.

صدرا با بیان اینکه علوم انسانی اسلامی علم جهانی متعالی است که دو ساحت مادی و معنوی انسان را دربرمی گیرد، گفت: هربرت مارکوزه جزو مکتب فرانکفورت است و به علم و گفتمان و سرمایه سالاری مدرن انتقاد دارد اما راه حلی ارائه نداد. بعد از او افرادی آمدند و اظهار کردند که راه حلی برای برون رفت از وضعیت فعلی وجود ندارد. افراد دیگری مانند رنه گنون هم معتقد بودند که راه حل وجود دارد و آن هم معنویت و دین و رسیدن به اسلام است.

با توجه به وجود همه داعیه ها و ظرفیت ها در کشور، مسئولان و نهادهای موثر فرای ادعاها به صورت جدی به این حوزه ورود نکرده اند و بیشتر کارها به صورت پراکنده انجام می شودوی در ادامه سخنانش گفت: این افراد به این راه حل به طور اجمالی و نه تفسیری دست یافتند. در ایران بعد از انقلاب اسلامی تاکنون این دغدغه و داعیه بوجود آمد و ضرورت و ظرفیت تبیین علوم انسانی اسلامی شکل گرفت.

صدرا افزود: تاکنون زمینه سازی هایی در راستای تولید علوم انسانی اسلامی صورت گرفته است اما به تناسب این ظرفیت ها و ضرورت ها نیروها و نهادهای مسئول آن گونه که باید به وظیفه خود عمل نمی کنند و هنوز ترجمه بر این علوم غلبه دارد و نه تولید نظریه. ما نیاز به علم درون زا و برون نگر داریم که به فطرت انسان  بپردازد. اما علم جدید از غریزه انسان آغاز می کند و به جسم ختم می کند اما ما باید از فطرت آغاز کنیم و به جان و تعالی ختم کنیم.

صدرا بیان کرد: با توجه به وجود همه داعیه ها و ظرفیت ها در کشور، مسئولان و نهادهای موثر فرای ادعاها به صورت جدی به این حوزه ورود نکرده اند و بیشتر کارها به صورت پراکنده انجام می شود و ارزیابی ها بیشتر کمی هستند و نه کیفی. ما چه اندازه نظریه تولیدی در زمینه علوم انسانی داریم و در مقابل چه میزان نظریه وارداتی و ترجمه ای داریم؟ گاهی ترجمه می تواند جریان فکری را خفه کند.

واردات در علوم انسانی بیشتر از تولیدات ما در کشور است

وی  افزود: واردات در علوم انسانی بیشتر از تولیدات ما در کشور است بطوریکه گاهی تولیدات ما هم مورد مصرف قرار نمی گیرد و به سیستم سیاست گذاری و تصمیم گیری ها کمتر وارد می شود. بنابراین داعیه در حوزه تولید علوم انسانی اسلامی بالاست اما در واقع فضای فکری و علمی و دانشگاهی بیشتر تحت تاثیر تفکرات وارداتی است. تفکر وارداتی هم گفتمان علم سیاسی مدرنیستی تک ساحتی است که مشکلات خود را دارد.

صدرا با اشاره به فعالیت هایی که در پژوهشگاه ها در حوزه علوم انسانی انجام می شود، گفت: کارهایی که در این مراکز انجام می شود، پراکنده اند و باید نهادی وجود داشته باشد تا آنها را تجمیع کند که در آینده بتوانند فرانظریه و نظریه جامع و راهبردی تولید کنند. غرب اکنون اضلاع مختلف را جمع می کند و در نهایت نظریه ارائه می دهد.

همایش ها غالبا دارای جنبه نمایشی هستند

وی افزود: همایش هایی هم که در این حوزه برگزار می شوند بیشتر شکل تبلیغاتی دارد. در این همایش ها فراخوانی داده می شود و عده ای هم مقاله ارائه می دهند اما حمایتی نمی شوند درحالیکه باید به صورت بنیادین و هدفمند تولید در علوم انسانی اسلامی را ببینیم و سپس هدایت و هماهنگی ایجاد کنیم. همایش ها غالبا دارای جنبه نمایشی هستند و در آنها شاید مقاله های اندکی که دارای کیفیت بالا و مناسب هستند به چشم بخورد.

صدرا اظهار کرد: با چنین اقداماتی جریان سازی صورت نمی گیرد در حالیکه در قبال آنها هزینه های زیادی هم صرف می شود. و ما هنوز نتوانسته ایم فرهنگ وارداتی و ترجمانی غربی را مدیریت کنیم.

وی با بیان اینکه ایرانی ها اهل تعمق هستند و تمام مکاتب فلسفی از مشاء، اشراق و …در ایران شکل گرفته است، گفت: تعمق در ترجمه هایی که از آثار غربی هم انجام می شود وجود دارد و در عین حال این تعمق در نوشتن مقاله و رسالات هم بیشتر شده است هر چند که گاهی کمی گرایی غلبه دارد.

این نویسنده افزود: ما در گفتمان علمی علوم انسانی اسلامی از نظر کمی و کیفی رشد داشته ایم و از نظر استفاده از روش علمی روند رو به رشدی طی شده است اما باید به تناسب ظرفیت ها از حیث جوهری و پرورش جهت علمی بتوانیم پاسخ خلا موجود در غرب را بدهیم. زیرا اسلام چنین ظرفیتی را داراست.

صدرا اظهار کرد: ما با توجه به تناسب ها به علوم انسانی اسلامی آنگونه که باید نپرداخته ایم و این مختص به یکسال و دو سال گذشته نیست. هرچند که اکنون دغدغه بیشتری نسبت به این علوم حاکم شده و رساله های زیادی در دانشگاه های داخلی و خارجی مطرح می شود. و می توان گفت در سالهای گذشته این روند شتاب بیشتری گرفته است اما علم مدرنیستی در دنیا غالب است.

نهادهای مسئول علوم انسانی اسلامی را جدی بگیرند

این استاد دانشگاه تهران گفت: ایران تنها کشوری در دنیاست که مدعی تولید علوم انسانی اسلامی است و تعداد اندکی از اندیشمندان در دنیا هستند که به تدریج راه دیگری را به جز علم مدرنیستی یافته اند. گفتمانی که در ایران مطرح می شود می تواند همین مسیر را در دنیا نشان دهد اما به شرط آنکه نیروها و نهادهای مسئول موضوع را جدی بگیرند و در حد حرف و شعار عمل نکنند.

وی در پایان سخنانش گفت: روندی که علوم انسانی اسلامی طی می کند بسیار امیدوار کننده است، اما در عین حال به دلیل اینکه متولیان و مسئولان، به درستی وظایف خود را انجام نمی دهند، جای نگرانی وجود دارد./1325//102/خ