نیت خیر ثواب دارد اما نیت سوء، عقاب ندارد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، حجت الاسلام والمسلمین حمید درایتی، استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه خراسان، ظهر امروز در سلسله نشست های جبر و اختیار در مدرسه آیت الله خویی(ره) در ادامه معرفی آیات دال بر مسؤولیت انسان نسبت به نیات خود گفت: اگر نیت، عقد القلب باشد، ادله مسؤولیت نسبت به کفر و ایمان هم از ادله مسؤولیت نسبت به نیت می تواند باشد.

وی با اشاره به اینکه عموما قائل اند نیت گناه، گناه و مسؤولیت آور نیست اما این به دلیل فضل خداست یعنی استحقاق عقوبت هست اما عقوبت، تفضلا مرتفع شده است، تصریح کرد: برخی روایات می گوید نیت، مبنای عقاب و ثواب است و برخی دیگر معتقد اند نیت سوء، مبنای عقاب نیست اما نیت خیر، مبنای ثواب است.

حجت الاسلام والمسلمین درایتی با اشاره به فرازی از نهج البلاغه که می فرماید: «فَإِنَّ الْمَرَضَ لَا أَجْرَ فِيهِ؛ مرض اجر ندارد»، افزود: مرض چون فعل خیر نیست، اجر ندارد ولی سبب ریزش گناه می شود یعنی آن چه در دنیا تحمل می کنیم، از سهم گرفتاریمان در قیامت کم می کند.

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه با اشاره به فرازی دیگر از نهج البلاغه گفت: کسی که نیتش جهاد و معرفت بوده است، استحقاق ثواب دارد و اجرش بر خدا واجب است و نیت او به جای کشیدن شمشیر کار کرده است. نیت از عمل بهتر است از این باب که غالبا خالص است و بر خلاف عمل، ریا در آن نیست از این رو خداوند نسبت به نیت، عطایی بیشتر از عطای عمل دارد.

وی ادامه داد: مومن همیشه می خواهد کارهای خوب زیادی بکند اما نمی تواند همه را انجام دهد یعنی ممکن است نیت مثلا هزار عمل خیر داشته باشد ولی صد عمل خیر انجام دهد. روایت است که اگر کسی در فرض صحت جسمی یا قدرت مالی قصد انجام فعل خیری را داشت اما صحت و قدرت را از دست داد، ثواب آن خیر را به او می دهیم.

حجت الاسلام والمسلمین درایتی در پاسخ این پرسش که آیا کافری هم که نیت هزار گناه داشته اما فقط صد گناه انجام داده، در حد هزار گناه عقاب می شود؟ خاطرنشان کرد: درباره نیت ثواب می توانیم بگوییم استحقاق ثواب نیست ولی تفضلا ثواب می دهد ولی این کلام درباره معصیت معنا ندارد چون عقاب بدون استحقاق، ظلم است بنابراین عقاب صرفا به اعمال سوء تعلق می گیرد نه نیات سوء.

وی با اشاره به روایتی که می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ يَحْشُرُ النَّاسَ‏ عَلَى‏ نِيَّاتِهِمْ‏ يَوْمَ الْقِيَامَة»، در پاسخ این پرسش که آیا مفاد روایت این است که فعل بدون نیت نزد خداوند ارزشی ندارد یا این که نیت مهم است هرچند بدون فعل باشد؟، یادآور شد: تصمیم به حسنه مساوی با نوشتن عمل خیر است ولی در جانب سیئه اینگونه نیست و ملاک، عمل است و اطلاق ذیل روایت، حتی جرم عقیم را هم شامل می شود یعنی اگر تمام مقدمات را انجام داد ولی عمل سوء محقق نشد، عقاب نیست./202/930/ب1