کارخانه «شایعه سازی»، کارکنان «شایعه پراکن»
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، یکی از پدیده‌های اجتماعی که معمولا در همه جوامع و تمام زمان‌ها مطرح بوده و هست، شایعه است. در این دوران با توجه به فراگیر شدن فضای مجازی که در حقیقت فضای واقعی است شایع پراکنی نمود بیشتری دارد و شکل و شمایل متفاوتی نسبت به گذشته پیدا کرده و با توجه به سرعت اطلاع رسانی در فضای مجازی به سرعت نیز گسترش می‌یابد. شایعه در حال حاضر نُقل و نبات خیلی از کانال‌های اجتماعی و سایت‌های مختلف است.
در این بین دو گروه در ترویج شایعه نقش دارند. یکی کسانی که شایعه را درست می‌کنند و دیگری کسانی که شایعه را منتشر می‌کنند. منتشر کنندگان شایعه نیز به طور کلی دو دسته را شامل می‌شود: یکی کسانی که با علم به کذب بودن مطلب، آن را نقل و منتشر می‌کنند و گروه دیگر به کذب بودن خبر اطمینان ندارند و بعضا گمان می‌کنند که مطلب، راست است و حقیقت دارد.
این نکته که انسان از روی گمان و احتمال مطلبی را نقل کند که مخاطب آن را به عنوان امر حقیقی بپذیرد، شرعا و اخلاقا ناپسند است.
خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: وَ لَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤَادَ كلُُّ أُوْلَئكَ كاَنَ عَنْهُ مَسْئولًا؛ از آنچه به آن آگاهى ندارى، پيروى مكن، چرا كه گوش و چشم و دل، همه مسئولند. (اسراء/36)
اهداف شایعه پراکنی
اهداف و اغراض مختلفی باعث می‌شود که فرد یا گروهی شایعه سازی کنند و آن را در فضای جامعه منتشر سازند.
متأسفانه شایعه پراکنی برای برخی جنبه تفریح و سرگرمی دارد و می‌توان گفت که به این کار اعتیاد پیدا کرده‌اند. اصولا این افراد از ایجاد شایعه لذت می‌برند. معمولا این افراد غرض خاصی ندارند و بعضا به خاطر ایجاد جوی خاص دست به این کار ناپسند می‌زنند که نوعی بیماری اخلاقی نیز حساب می‌شود.
یکی از مهم‌ترین اهدافی که شایعه پراکنان در جامعه دنبال آن هستند تخریب فرد یا جریان خاصی است که به این واسطه وجهه آن شخص یا آن جریان را خدشه دار کنند.
ایجاد شبهات اعتقادی، سیاسی و ... از دیگر اهدافی است که شایعه پردازان را به درست کردن شایعه سوق می‌دهد.
نتایج شایعه پراکنی
شایعه پراکنی ابعاد و نتایج مختلفی دارد. با یک نگاه کلی می‌توان ادعا کرد که هدف از شایعه هر چه که باشد، در اکثر مواقع، نتیجه آن بازی کردن با حیثیت و آبروی افراد است.
گاهی اوقات مواردی شایعه می‌شود که صدمه شخصیتی و آبرویی به شخص مورد نظر وارد نمی‌کند و صرفا اطلاعات دروغی به مخاطب القا می شود. مثلا شایعه می‌کنند که فلان بازیگر به یک مسافرت طولانی رفته و حداقل تا یک سال در هیچ فیلمی بازی نمی‌کند.
طبیعی است که در مواردی مانند این مثال آبروی شخص در خطر نیست و حیثیت او خدشه دار نشده است. ولی فراموش نکنیم که به هر حال در این جا دروغی گفته شده و قطعا عمل نامشروع و ناپسندی صورت گرفته است؛ ولی همچنانکه ذکر شد در بیشتر مواقع آبرو و حیثیت افراد و گروه‌ها و تخریب آنها نشانه سیبل شایعه پردازان است.
فراموش نکنیم که شایعه مصداق بارز دروغ و تهمت محسوب می‌شود که از گناهان بزرگ است. به خصوص اینکه وقتی یک مطلبی در سطح وسیع شایعه شود، ناگزیر بازتاب و تبعات بیشتری خواهد داشت و اگر پای آبرو و حیثیت کسی در میان باشد، طبیعتا زمان طولانی باید سپری شود تا کذب بودن آن مطلب برای همگان آشکار شود و شاید بتوان گفت که تقریبا محال است که تمام افرادی که این شایعه را شنیده‌اند و آن را باور کرده‌اند و چه بسا سوء ظن نیز پیداکرده‌اند، متوجه اشتباهشان شوند و ذهنیت منفی آنها پاک شود.
از این‌رو کسانی که شایعه سازی می کنند و به آن دامن می‌زنند باید توجه داشته باشند که تبعات این شایعه سازی روزی گریبانگیرشان خواهد شد و فردای قیامت باید پاسخگو باشند.
نشانه منافقان
دروغ از گناهان مسلّم است و دست کم در بعضی موارد از گناهان کبیره به حساب می‌آید. آموزه‌های دینی پر از نکات مهمی پیرامون دروغ است که بدی آن را نمایان می‌کند.
امام عسكرى عليه السلام فرمودند: همه پليدی‌ها و زشی‌ها در يك اطاق جمع شدهاند و كليد آن اطاق دروغ است». (جامع الاخبار /ص148)
در روایت دیگری امام باقر علیه السلام فرمودند: خداوند برای شرّ، قفل‌هایی قرار داده و کلید آن قفل‌ها را شراب و دروغ قرار داده است و دروغ از شراب بدتر است». (کافی /ج2/ ص339)
دروغ، نشانه نفاق است؛ برای‌اینکه شخص دروغگو زبان و دلش یکی نیست و تفاوت داشتن دل و زبان چیزی جز نفاق نیست.
در آيه 77 سوره توبه مىخوانيم: «فَأَعْقَبَهُمْ نِفاقاً فِي قُلُوبِهِمْ إِلى يَوْمِ يَلْقَوْنَهُ بِما أَخْلَفُوا اللَّهَ ما وَعَدُوهُ وَ بِما كانُوا يَكْذِبُونَ؛ اعمال آنها تا روز قیامت نفاقى در دلهايشان ايجاد كرد، به خاطر اينكه عهد خدا را شكستند و دروغ مىگفتند».
در این آیه شریفه، دروغ یکی از عوامل نفاق شمرده شده است.
در آیه دیگری، به نوعی شایعه پردازی از نشانه‌های منافقان ذکر شده است: لَئنِ لَّمْ يَنتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَ الَّذِينَ فىِ قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَ الْمُرْجِفُونَ فىِ الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لَا يجُاوِرُونَكَ فِيهَا إِلَّا قَلِيلًا؛ اگر منافقان و بيماردلان و آنها كه اخبار دروغ و شايعات بىاساس در مدينه پخش مى‌كنند دست از كار خود بر ندارند، تو را بر ضدّ آنان مىشورانيم، سپس جز مدّت كوتاهى نمىتوانند در كنار تو در اين شهر بمانند.(احزاب/60)
شاهد در اینجا کلمه "مرجفون" است که به معنای شایعه پردازان است و به منافقین نسبت داده شده است و یکی از مصادیق آن در حال حاضر کانل "آمد نیوز" است که تبحر خاصی در نشر اکاذیب، تخریب و شایعه پراکنی دارد.
زود باوری عاملی برای ترویج شایعه
یکی از عوامل ترویج شایعه استقبال مردم از خبرهای بی پایه و اساس و ساده انگاری برخی دیگر است که هر سخنی را قبول می‌کنند و توجهی به منبع آن ندارند.
آیه‌ای در قرآن است که به آیه "نبأ" معروف است. اگر فقط به این آیه عمل شود، دامن زدن به خیلی از شایعات صورت نمی‌گیرد.
خداوند در این آیه می‌فرماید: يَأَيهُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ إِن جَاءَكمُْ فَاسِقُ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُواْ أَن تُصِيبُواْ قَوْمَا بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُواْ عَلىَ مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ؛ اى كسانى كه ايمان آوردهايد! اگر شخص فاسقى خبرى براى شما آورد، درباره آن تحقيق كنيد، مبادا به گروهى از روى نادانى آسيب برسانيد و از كرده خود پشيمان شويد. (حجرات/6)
در این آیه به صراحت پذیرشِ مطلقِ خبر فاسق نهی شده است. طبیعتا کسانی که شایعه پردازی می‌کنند انسان‌های مورد اعتماد و با تقوایی نیستند و مصداقی از فاسق هستند. وقتی سرچشمه خبری، افرادی هستند که هیچ بویی از خداترسی و درستی نبرده‌اند چگونه باید حرف آنها را پذیرفت و از آن بدتر، چرا باید کلام آنها را به عنوان خبر درست برای دیگران نقل کرد؟! مثلا چگونه می‌توان به شبکه‌ای اعتماد کرد که مسئولین اصلی آن مسلک بهایی دارند و تحت نفوذ انگلستان و آمریکا هستند؟!
از این رو اگر آیه نبأ را سرلوحه خود قرار دهیم و در جامعه نهادینه شود خود به خود خیلی از زود باوری‌ها برطرف می‌شود و جلوی خیلی از شایعات گرفته می‌شود.
نکته‌ای ناب از رهبر معظم انقلاب در مورد شایعه
رهبر معظم انقلاب در بیانی در تاریخ 12 آبان 1372 فرمودند: «بنده در قضایای تاریخ اسلام این مطلب را مکرّراً گفته‌ام که چیزی که امام حسن مجتبی علیه‌السلام را شکست داد، نبودن تحلیل سیاسی در مردم بود .مردم، تحلیل سیاسی نداشتند. چیزی که فتنه خوارج را به وجود آورد و امیرالمؤمنین علیه‌السلام را آن‌طور زیر فشار قرار داد و قدرتمندترین آدم تاریخ را آن‌گونه مظلوم کرد، نبودن تحلیل سیاسی در مردم بود واِلّا همه مردم که بی‌دین نبودند. تحلیل سیاسی نداشتند .یک شایعه دشمن می‌انداخت؛ فوراً این شایعه همه جا پخش می‌شد و همه آن را قبول می‌کردند! چرا باید این‌طور باشد!؟ اگر ملت، هوشیاری لازم را داشته باشد، شایعه دشمن مثل برف و یخی زیر آفتاب است. چه کسی باید این کار را بکند؟ شما جوانان باید بکنید. بنده با شما جوانان عزیزمان، حجّت خدا را تمام می‌کنم. من به شما عرض کردم و گفتم.»
کلام پایانی
ناگفته نماند کسانی که اهل شایعه سازی هستند، دست کم و در حالتی خوش بینانه غافل از قیامت و حساب و کتاب آن هستند و توجهی به این مسئله مهم ندارند. عده‌ای دیگر هم فراتر از این گروه، نه تنها غافل هستند، بلکه اصولا اعتقادی به خدا و قیامت ندارند. /999/ی۷۰۲/س
بابک شکورزاده