بَد یُمنی و نحوست ماه صفر در اندیشه دینی

به گزارش خبرگزاری رسا، ماه صفر دومین ماه قمری است که بعد از ماه محرم قرار گرفته است. در میان مردم مشهور است که ماه صفر نحس و شوم و یا ماه سنگینی است. به همین خاطر برای در امان ماندن از بلاهای آن، توصیه می‌کنند که صدقه پرداخت شود و همچنین دعاهایی مانند «سُبحانَ الله یا فارِجَ الهَمّ وَ یا کاشِفَ الغَمّ فَرِّج هَـمّی وَ یَسّر اَمری وَ ارحِم ضَعفی وَ قِلَـّةَ حیلَتی وَ ارزُقنی حَیثَ لا اَحتَسِب یا رَبَّ العالَمین» قرائت شود. در فضای مجازی و سایت‌ها نیز متعدد گفته می‌شود که با آغاز ماه صفر «خونریزی یا شکستن تخم مرغ وصدقه ودود کردن اسفند فراموش نشود».

وقایع اتفاقی ماه صفر

برخی از افراد بر این باورند که نحوست این ماه به دلیل اتفاق‌هایی است که در این ماه رخ داده است. به عبارت دیگر «رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، شهادت امام حسن و امام رضا علیهما السلام و همچنین ورود کاروان اسرای کربلا به شهر شام» سبب شُوم و نامبارکی این ماه است!!

این عقیده مربوط به عصر حاضر نیست بلکه از دیرباز چنین اعتقادی بوده است همچنان که مرحوم علامه مجلسی نیز به این موضوع اشاره می‌کند و می‌نویسد:

ماه صفر به نحس بودن و شومی شهرت یافته است. ممکن است علت این مطلب یکی از این دو وجه باشد:

1. بنابر نظر علمای شیعه وفات پیامبر اعظم صلّى اللّه عليه و آله در این ماه بوده و همین باعث نحس قلمداد شدن این ماه شده است.
2. ماه صفر بعد از ذی القعده و ذی الحجة و محرّم قرار گرفته است، این سه ماه، جزء ماه‌‌های حرامند که در آنها جنگ و جنایت صورت نمی‌گرفت، اما در ماه صفر که بعد از این سه ماه حرام قرار دارد جنایت و قتل و جنگ آغاز می‌گردید و به همین سبب مردم این ماه را منحوس قلمداد کرده‌اند.

البته ایشان تاکید می‌کند که در بین روایات شیعی روایتی که دلالت بر شومی و نحسی این ماه داشته باشد، ندیده‌‌ام. (1)

همان گونه که علامه مجلسی رحمه الله اشاره کردند، علاوه بر آن که روایت معتبر در نحوست این ماه وجود ندارد، نکته مهم دیگر این است که سرایت دادن چند روز به تمام ایام ماه صحیح نیست. یعنی اگر چند اتفاق سبب نحوست کل ماه صفر شود، پس مصیبت‌های محرم و یا ضربت خوردن و شهادت امیرالمومنین علیه السلام نیز باید سبب نحوس و شُوم بودن همه یا بخشی از این دو ماه شود در حالی که کسی چنین ادعایی نکرده است. (2)

حدیث بشارت به خروج صفر و آذار

از جمله دلائل دیگر بر نحوست ماه صفر، دلالت حدیث «من بشرنی بخروج الصفر بشرته بالجنه» و «مَنْ بَشَّرَنِي بِخُرُوجِ آذَارَ فَلَهُ الْجَنَّة» ذکر شده است.

مرحوم میرزا جواد ملکی تبریزی در این باره می‌گوید: معروف است که ماه صفر، به خصوص چهارشنبه آخر آن، نحس می‌باشد که در این مورد روایتی نداریم. وی در ادامه می‌نویسد: چه بسا علت این موضوع «رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله» و همچنین سخن حضرت باشد که فرمودند: «من بشرنی بخروج الصفر بشرته بالجنه» یعنی کسی که مرا به تمام شدن ماه صفر مژده دهد، او را به بهشت بشارت می‌دهم. (3)

همانگونه که ایشان نیز اشاره کردند، هیچ دلیل روایی بر نحوست ماه صفر وجود ندارد و این سخن منتسب به رسول الله صلی الله علیه و آله در هیچ منبع معتبر روایی شیعه نیامده است و در نتیجه نه از جهت سند و نه دلالت قابل اعتنا نیست.

حدیث «مَنْ بَشَّرَنِي بِخُرُوجِ آذَارَ فَلَهُ الْجَنَّة» که برخی برای اثبات نحوست ماه صفر به آن استناد کرده‌اند نیز هیچ دلالتی بر شومی و نامیمون بودن ماه صفر ندارد. به عبارت دیگر هر چند این حدیث در منابع روایی شیعه وجود دارد (4) اما هیچ ارتباطی به ماه صفر و نحوست آن ندارد. به دلیل این که اولا دلیلی وجود ندارد که کلمه «آذار» ناظر به ماه «صفر» است ثانیا این جمله، بخشی از یک حدیث است که شیخ صدوق رحمه الله آن را در قالب یک داستان نقل می کند که خلاصه آن چنین است:

ابن عبّاس می‌گويد: پیامبر اکرم صلى اللَّه عليه و آله که به اصحاب خود که در مسجد قبا نشسته بودند، فرمود: «نخستين شخصى كه اكنون بر شما وارد می‌شود از اهل بهشت است»، برخی از افراد وقتی این جمله را شنیدند بیرون رفتند و خواستن سریعا بگردند تا شامل این بشارت حضرت قرار بگیرند؛ وقتی رسول الله صلى اللَّه عليه و آله متوجه چنین جریانی شدند به اطرافیان فرمودند: «از میان آنها، هر کسی به من خبر دهد که ماه آذار، تمام می‌شود اهل بهشت است». پس در میان آنها فقط أبوذر بود که در جواب سوال حضرت گفتند: يا رسول اللَّه ماه «آذار» به پايان رسيده است. پيامبر صلى اللَّه عليه و آله فرمود: «اى أبوذر این را مى‏دانستم، اما دوست داشتم که امتم بدانند تو از اهل بهشت مى‏هستی ... .»

با دقت در متن کامل حدیث مشخص می شود که اولا این حدیث هیچ ارتباطی به نحوست ماه صفر ندارد و ثانیا «آذار» ماه قمری نیست. ثالثا مقصود اصلی رسول الله صلی الله علیه و آله مشخص کردن ابتدا یا انتهای ماه نبود بلکه در صدد آن بود که جایگاه بهشتی ابوذر برای مسلمانان بیان شود.

نتیجه

بنابراین هیچ دلیل روایی بر نحوست ماه صفر وجود ندارد و چند اتفاق و رخداد نمی تواند کل ماه را با نحس و نامبارک گرداند، از سوی دیگر انتساب حدیث «من بشرنی بخروج الصفر بشرته بالجنه» به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله قابل پذیرش نیست و حدیث «مَنْ بَشَّرَنِي بِخُرُوجِ آذَارَ فَلَهُ الْجَنَّة» نیز هیچ دلالتی بر نحوست ماه صفر ندارد بلکه مربوط به یک موضوع دیگری است.

لازم به ذکر است که شیخ عباس قمی هم برای طرح بحث نحوست ماه صفر هیچ دلیلی ارائه نمی کند و چه بسا وی نیز اطمینان به نحس بودن ماه نداشته بلکه از باب احتیاط دعای «یا شَدیدَ الْقُوی‏ وَ یا شَدیدَ الْمِحالِ یا عَزیزُ یا عَزیزُ یا عَزیزُ ذَلَّتْ بِعَظَمَتِکَ جَمیعُ خَلْقِکَ فَاکْفِنی‏ شَرَّ خَلْقِکَ یا مُحْسِنُ یا مُجْمِلُ یا مُنْعِمُ یا مُفْضِلُ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ سُبْحانَکَ اِنّی‏ کُنْتُ مِنَ الظَّالِمینَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَنَجَّیْناهُ مِنَ الْغَمِّ وَکَذلِکَ نُنْجِی الْمُؤْمِنینَ وَصَلَّی اللَّهُ عَلی‏ مُحَمَّدٍ وَ الِهِ‏ الطَّیِّبینَ الطَّاهِرینَ» را نقل می کند. (5) البته این دعا نیز در هیچ یک از منابع حدیثی و دعایی معتبر وجود ندارد.

پی نوشت‌ها:

1. زاد المعاد، محمد باقر مجلسى، محقق/مصحح: اعلمى، علاءالدين‏، بیروت: موسسة الأعلمي للمطبوعات‏، چاپ اول، 1423ق، ص ۲۴۷.
2. مقاله «پنداره نحوست ماه صفر»، عبدالهادی مسعودی، مجله حدیث حوزه، ش6، بهار و تابستان1392، ص20.
3. المراقبات، میرزا جواد ملکی تبریزی، تحقیق: محمد الموسوی، سیدعبدالکریم، قم: مهر، 1416ق، ص37.
4. معاني الأخبار، محمد بن على ابن بابويه (شیخ صدوق)‏، محقق/مصحح: غفارى، على اكبر، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‏، چاپ اول، 1403ق، ص20؛ علل الشرائع، محمد بن على ابن بابويه (شیخ صدوق)‏، قم: داوری، چاپ اول، 1385ش، ج‏1، ص175.
5. مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، قم: البعثه، 1385ش، اعمال ماه صفر.

نویسنده: رضا عطایی