خطری به نام شبکه اجتماعی

 به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، ظهور فناوری‌های نوین ارتباطی، دگرگونی بنیادینی را در معاملات و ارتباطات انسانی ایجاد کرده است. از آنجا که انتقال و جریان فرهنگ از طریق ارتباطات صورت می‌گیرد، حوزه فرهنگ که نظام‌هایی از عقاید و رفتارها را شامل می‌شود، با ظهور تکنولوژی های جدید دستخوش دگرگونی‌های بنیادین می‌شود.

از مهمترین ویژگی‌های فضای مجازی گسترش اهمیت فرد و حیطه خصوصی در برابر جمع و حوزه عمومی است. افراد در فضای مجازی در عین حال که می‌توانند در گروه‌های مختلف و گاه متضاد با هویت حقیقی خود حضور داشته باشند؛ می‌توانند خود را جدا از دیگران و تنها نیز حس کنند. نبود مراتب قدرت در فضای مجازی باعث می‌شود، فردیت افراد در جمع حل نشود.

در جهان واقعی قدرت انتخاب افراد، همواره تحت تاثیر عواملی چون جبر مکان، زمان، فرهنگ، حکومت و... محدود بوده است اما در جهان مجازی مرزهای محدود کننده از میان برداشته می‌شود و شخص در مقیاس جهانی با گزینه‌های فراوانی برای انتخاب روبرو است. بر همین اساس در میان اقوام سنتی و مذهبی شاهد تاثیرات قابل ملاحظه‌ای در ایجاد انعطاف پذیری و شکستن مرزهای محدود کننده اعتقادی– فرهنگی هستیم.

پیامدهای منفی شبکه‌های اجتماعی مجازی

شناخت تهدیدها، آسیب‌ها، عیب‌ها و ضررهای شبکه‌های اجتماعی مجازی موجب خواهد شد با اِشراف کامل و دقت نظر بالا، نگاهی جامع‌تر به موضوع داشته باشیم و هنگام برنامه‌ریزی، طراحی و اجرای برنامه‌ها و فعالیت‌ها دچار غفلت و اشتباه نشویم. در ادامه به اختصار بعضی از مهم‌ترین گزاره‌هایی را نام می‌بریم که در شبکه‌های اجتماعی هرکدام تهدیدی بر زندگی بشر تحمیل کرده است:

شکل‌گیری و ترویج سریع شایعات و القای شبهات: به علت ممکن نبودن شناسایی هویت واقعی اعضا و نیز ممکن نبودن کنترل محتوای تولید شده توسط کاربران شبکه‌های اجتماعی، یکی از مهم‌ترین پیامدهای منفی این شبکه‌ها، شکل‌گیری و ترویج سریع شایعات و اخبار کذبی است که توسط برخی از اعضای این شبکه‌ها و با هدف‌های خاص و غالباً سیاسی منتشر می‌شود. همچنین، در شبکه‌های اجتماعی مجازی نیز مانند سایر رسانه‌ها، افراد و گروه‌های مغرض با هدف‌های از پیش تعیین شده و با شیوه‌های مخصوص، به تبلیغات ضددینی و حمله به اعتقادات مذهبی دست می‌زنند. گاه پس از تحقیق و ریشه‌یابی در می‌یابیم که هدف اصلی گردانندگان برخی از این شبکه‌ها، دین‌زدایی و القای شبهات بوده است (سلیمانی‌پور، «شبکه‌های اجتماعی؛ فرصت‌ها و تهدیدها». ره‌آورد نور. شماره ‌9)

نقض حریم خصوصی افراد: کاربران شبکه‌های اجتماعی می‌توانند اطلاعات شخصی خود را در این شبکه‌ها قرار دهند. در اغلب شبکه‌های اجتماعی، برای حفظ حریم خصوصی افراد راهکارهایی ارائه شده‌اند؛ برای مثال، دسترسی به تصویرها و اطلاعات را با توجه به درخواست کاربر محدود می‌کنند و یا اجازه مشاهده پروفایل کاربر را به هرکسی نمی‌دهند؛ ولی این راه‌ها کافی نیستند. مشکلاتی از قبیل ساخت پروفایل‌های تقلبی در شبکه‌های اجتماعی و ممکن نبودن کنترل آن‌ها به دلیل حجم بالای این هرزنامه‌ها، باعث می‌شود که افرادی با پروفایل‌های تقلبی به شبکه‌های اجتماعی وارد شوند و با ورود به حریم خصوصی افراد مورد نظر، تصویرها و اطلاعات آن‌ها را به سرقت برند و شروع به پخش آن‌ها در اینترنت کنند.

انزوا و دور ماندن از محیط‌های واقعی اجتماعی: جامعه مجازی هیچ‌وقت جایگزین جامعه واقعی نخواهد شد. شبکه‌های اجتماعی مجازی به ما امکان می‌دهند در سطح جهانی و از راه دور به شیوه‌ای جدید به اجتماعاتی که منافع مشترکی داریم، بپیوندیم. در نتیجه، اگر این ارتباطات حساب شده نباشند و کنترل نشوند، با پیوستن به این اجتماعات از راه دور، در دنیای واقعی روابط اجتماعی بهتری با همسایگان، همکاران و سایر شهروندان جامعه نخواهیم داشت. به نظر محققان، شبکه‌های اجتماعی، با جایگزینی ارتباطات غیرعینی (مجازی) و روابط واقعی انسان‌ها، به‌عنوان تهدیدی جدی، این روابط را در زندگی روزمره تحت‌تأثیر قرار داده‌اند.

تأثیرات منفی هویتی و رفتاری: از آنجا که فضای سایبر صحنه‌ای فرهنگی و اجتماعی است که فرد می‌تواند خود را در موقعیت‏‌های متنوع و نیز نقش‏ها و سبک‏های زندگی متفاوتی قرار دهد، این خود زمینه‌ای است برای آسیب‌پذیری شخصیت کاربر که در نتیجه موجب چندشخصیتی شدن او خواهد شد. مطرح نشدن هویت شخصی و مشخصات فردی در اینترنت موجب تقویت شخصیت‌های چندگانه و رشد و استحکام آن می‌‌شود. از سوی دیگر، هر شبکه اجتماعی فرهنگ ارتباطاتی خاص خود را دارد. یعنی منش و گفتار مخصوص و منحصربه‌فردی را برای خود برگزیده است. فرد با عضویت در هر شبکه اجتماعی درگیر نوع خاصی از فرهنگ ارتباطاتی می‌شود. بدون تردید، میزان تأثیرپذیری فرد از این محیط صفر مطلق نخواهد بود. پس هر شبکه اجتماعی هویت مطلوب خود را ترویج می‌کند.

انحرافات اخلاقی (جنسی): از جمله آثار مخرب فضای سایبر، به وجود آمدن اختلالات و انحرافات جنسی است. اینترنت به دلیل داشتن رویکرد «آزاداندیشی در روابط جنسی» از سوی گردانندگان اصلی آن (غرب و به‌ویژه آمریکا) و نگرش تجاری نسبت به مسائل جنسی، موجب پدید آمدن پدیده شومی به نام «هرزه‌نگاری» و هنر پلید «شهوانی» و رواج سرسام‌آور آن شده است. این پدیده مرزهای اخلاقی را در هم می‌شکند و تهدیدی برای فرهنگ‌ها به‌خصوص فرهنگ‌های دینی، همچون فرهنگ اسلامی ‌است. اصولاً شبکه‌های اجتماعی به جوی دامن‌ می‌زنند که در سایه ویژگی‌های خاص خود، به تدریج به شکل‌گیری ناهنجاری‌های جنسی در کاربرانشان کمک می‌کند.( طارمی، «فضای سایبر؛ آسیب‌ها و مخاطرات». ره‌آورد نور. شماره 22)

برخی راهکارهای مصون سازی در برابر شبکه‌های اجتماعی

در برابر این همه تهدیدات شبکه‌های اجتماعی نمی‌توان منفعل و نظاره‌گر بود بلکه باید راه‌هایی برای مقابله با آن در نظر گرفت تا بتوانیم خود را در برابر خطرات و تهدیدات شبکه‌های اجتماعی مصون کنیم. البته بدون شک راه‌های متعددی برای این مصون سازی وجود دارد که ما به برخی از آنها که در اختیار خود ما هست اشاره می‌کنیم:

 ایجاد فضای صمیمی در خانواده

جمعی صمیمی که پدر و مادر اصلی‌ترین پایه‌های آن را تشکیل می‌دهند و اصلی‌ترین عامل نزدیکی اعضاء خانواده به هم محبت است. محبت کیمیایی است که والدین باید آن را مدام به خانواده تزریق نمایند که غفلت از این مساله باعث بروز حوادثی تلخ میان اعضاء خانواده خواهد شد و کانون صمیمی خانواده را از هم خواهد پاشید.

اصل مساله محبت باید به فرزندان آموزش داده شود تا فرزندان در مواجهه با محبتهای جعلی بیرون از خانه توان تشخیص محبت جعلی از محبت اصلی را داشته باشند شیادان و سودجویان در دنیای خارج و بیشتر در فضای مجازی به دنبال طعمه‌های خود با قلاب محبت‌اند. دنیای مجازی ساده‎ترین فضا برای ابراز عشق و محبتهای جعلی سودجویان نسبت به نوجوانان مخصوصا دختران هست اگر فرزندان در کانون خانواده مورد محبت قرار نگیرند و طعم شیرین محبت اصلی را نچشند، در مواجهه با محبتهای جعلی بیرون از خانواده تسلیم خواهند شد و توان تشخیص محبت جعلی از اصلی را نخواهند داشت. هیچ مساله ای نمی تواند والدین را از ابراز محبت به اعضاء خانواده باز دارد و هیچ عذر و بهانه ای از والدین در عدم محبت با اعضاء خانواده پذیرفتنی نیست.

آموختن محبت واقعی در خانواده به فرزندان یکی از وظایف پدر و مادر است در کنار کسب درآمد و به فکر خوراک و پوشاک فرزندان بودن و... والدین نمی‌توانند این وظیفه اصلی را نادیده بگیرند که در صورت اهمال در این رسالت آسیبهای جبران‌ناپذیری بر کانون خانواده خواهد نشست که شاید جبران ناپذیر باشد.

نکشاندن روابط فضای مجازی به فضای واقعی

جوانان مخصوصا دختران نباید روابط در شبکه های اجتماعی را به دنیای واقعی سرایت دهند و با کسانی که هیچ سابقه آشنایی در دنیای واقعی ندارند، قرار و مدار در پارک و دانشگاه و ... بگذارند افراد سود جو به راحتی می‌توانند با کشاندن افراد به مکانهای مختلف از ایشان سوء استفاده نموده و یا مورد آزار و اذیت قرار دهند. دختران در این مورد باید بیشتر رعایت نمایند و با اندک آشنایی به جنس مخالف اعتماد نکنند و به حرفهایی عاشقانه و دلسوزانه دیگران دل نبندند تا از صدمات و لطمات غیر قابل جبران در امان باشند که پشیمانیهای بعدی سودی نخواهد داشت.

پرهیز از گشت‌های بی‌هدف در شبکه های اجتماعی

دختران به علت حضور بیشتر در منزل تمایل بیشتری برای حضور در فضای مجازی دارند و البته زمان بیشتری در اختیار، این مطلب به معنای حضور کم پسران در فضای مجازی نیست به عبارتی جنس تهدیدهایی که برای دختران است با جنس تهدید پسران متفاوت است و البته آسیبش برای خانواده بیشتر و این از روحیه عاطفی دختران ناشی می‌شود که بیشتر مورد طعمه سودجویان قرار می‌گیرند.

لذا خانواده‌ها باید محدودیتهایی را برای حضور فرزندان و مخصوصا دختران خود در استفاده از شبکه های اجتماعی اعمال نمایند و این محدودیتها می‌تواند به صورت مستقیم و غیر مستقیم هم صورت بگیرد.

مطرح نکردن اسرار خانوادگی و مشکلات زندگی خود در شبکه‌های اجتماعی

افراد باید دقت نمایند که اسرار خانوادگی خود را به هیچ عنوان و با هیچ فردی مطرح ننمایند سودجویان و شیادان با آی دی‌های مختلف و با عبارتها و عناوینی عاشقانه و محبت‌آمیز و با کلماتی سرشار از مهربانی و کمک کردن به ایشان و جلب نظر جوانان وارد زندگی خصوصی جوانان می‌شوند. بیان اندکی از اختلافات خانوادگی و یا مشکلات فردی باعث می‌شود تا شیادان دامهایی را برای به تور انداختن طعمه خود پهن نمایند و با استفاده از عباراتی چون مدتی است به فکر مشکل شما هستم و اظهار هم دردی و شریک غم بودن و .... به فکر سوء استفاده از جوانان باشند.