فیضیه، خاستگاه انقلاب

مدرسه فیضیّه، مهمترین مدرسه علمیه قم است که در کنار حرم حضرت معصومه قرار دارد. این مدرسه از ۱۳۲۰ش کانون اجتماع طلاب و روحانیان حوزه علمیه قم بوده و عالمان بسیاری ساکن این مدرسه بوده و در آن تحصیل یا تدریس کرده‌اند. این مدرسه به‌واسطه مجاورت با حرم حضرت فاطمه معصومه (سلام‌الله‌علیها)، مزیت خاصی یافته است. بنا بر شهادت تاریخ حضرات آیات مدرسی طباطبایی، بهاءالدین عاملی، سلطان العلماء، قاضی سعید قمی، ملاعبدالرزاق لاهیجی و فیض کاشانی، بروجردی، امام خمینی (ره) در این مدرسه تدریس کرده‌اند. همچنین سخنرانی امام خمینی (ره) در خرداد ۱۳۴۲ش که منجر به قیام ۱۵ خرداد گردید، در این مدرسه ایراد شد. این مدرسه که در سیر زمان کانون تحولات سیاسی بوده، شاهد فاجعه مهمی در سال ۱۳۴۲ش بود که مأموران حکومت پهلوی به این مدرسه حمله کردند و در این حمله تعدادی از طلاب را به شهادت رساندند. در گزارش‌های موجود کتب تاریخی آمده است این مدرسه در قرن پنجم قمری در دوره سلجوقیان بنا شد، در سال ۶۱۷ق در حمله مغولان تخریب شد و اثری از آن باقی نماند و سپس در دوره صفویه بازسازی شد. برخی نیز معتقدند قبل از تأسیس مدرسه فیضیه، در جای آن مدرسه ستی فاطمه بوده است که عبدالجلیل رازی متکلم قرن ششم در کتاب النقض از آن یاد کرده است. فتحعلی‌شاه قاجار بنای قدیمی مدرسه را در سال ۱۲۱۳ و ۱۲۱۴ق تخریب کرد و بنای جدیدی احداث نمود. این بنا در ۶۰ -۷۰ متر طول و ۵۰ متر عرض احداث شد و شامل چهل اتاق در طبقه پایین، چهار ایوان بلند، دوازده غرفه سپهرنشان و حوضی دوازده ذرع در دوازده ذرع می‌شد. همچنین در این زمان، صحن مدرسه تا ورودی صحن عتیق حرم حضرت معصومه (س) گسترش یافت و سردر ورودی حرم به صورت ایوان جنوبی مدرسه درآمد. پیش از آن، مدرسه از صحن عتیق حرم جدا بود و گذری بین آنها وجود داشت. بنای فعلی مدرسه مربوط به دوره فتحعلی شاه است که در سال‌های ۱۲۱۳ و ۱۲۱۴ق احداث و در دوره‌های بعد تکمیل شده است. این بنا دارای چهار ایوان در دو طبقه است و در هر طبقه چهل حجره قرار دارد. سردر، ایوان‌ها و پیشانی حجره‌های آن با کاشی تزئین شده است. شیخ عبدالکریم حائری در سال ۱۳۰۹ش برابر ۱۳۴۹ق در این مدرسه کتابخانه‌ای بنا نهاد که با نام کتابخانه آیت‌الله حائری شناخته می‌شود. در بخش‌های مختلف این بنا کاشی کاری‌های زیبایی مشتمل بر آیات قرآن کریم، روایاتی در فضیلت علم، و فضائل آل الله بر زیبایی آن افزوده است. در زمان آیت‌الله بروجردی و آیت‌الله گلپایگانی تعمیراتی انجام شد و در دوره جمهوری اسلامی در زیر حیاط مدرسه، زیرزمینی بسیار وسیع ساخته شده است. اکنون نیز این مدرسه محلی برای تدریس علوم دینی و خوابگاهی برای طلاب است.