گزارشی از نشست علمی مفهوم‌شناسی هرمنوتیک
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست مفهوم شناسی هرمنوتیک با تمرکز بر کار ویژه های این بحث در دین پژوهی به همت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در قم برگزار شد.
پروتستانیسم اسلامی به دنبال سکولاریزه کردن دین است
در این نشست علمی، حجت الاسلام ساجدی، از اساتید حوزه و دانشگاه بر لزوم توجه به مباحث فلسفی در بحث پاسخ به شبهات تاکید کرد و بیان داشت: حوزه های علمیه فراز و نشیب های گوناگونی در مسیر علمی خود داشته اند و مشاهده می کنیم روزگاری فلسفه غریب بود اما علامه طباطبایی توانست فلسفه را در حوزه علمیه قم احیا کند.
وی با توجه به رواج شبهات پیرامون قرآن، در طول سالیان اخیر در جامعه کشور بیان داشت: عواملی همچون تاثیر گذاری امثال آقایان سروش و شبستری بر قشر دانشگاهی، درنوردیده شدن مرزهای فکری و فرهنگی و اقتضای سن جوانی باعث شد تا پرسش های همگانی شکل گیرد.
وی بیان داشت: اقتضای فرهنگی جهان معاصر، کمرنگ شدن مرزهای فکری است و به همین دلیل برخی افراد، پرسش ها و شبهاتی را مطرح می کنند که جریان پروتستان مسیحی آن را مطرح می‌کرد.
این استاد حوزه علمیه قم بیان داشت: پروتستانیسم اسلامی که امروز به صراحت عنوان می‌شود به دنبال سکولاریزه کردن دین، بی اثر کردن قرآن و حداقلی کردن دین و شریعت است.
وی بیان داشت: شناخت زمان برای فهم دین و جواب گویی به شبهات ضروری است و باید علوم مناسب عصر ما تولید شود.
هرمنوتیک و تعاریف آن
این محقق حوزه علمیه قم با بیان اینکه هرمنوتیک به عنوان مبانی فهم در تفسیر شایسته توجه است، بیان داشت: امروز مبانی اساسی معرفت شناسی، هستی شناسی، معنا شناختی غرب باید مورد توجه خاص قرار گیرد.
وی در ادامه بحث، تعاریفی چند از هرمنوتیک از دانشمندان به شرح ذیل ارائه داد؛
آگوستین می گوید: هرمنوتیک علم به قواعد رمز گشایی و تاویل متن است.
شرایر ماخر پدر علم هرمنوتیک، آن را به هنر فهم توصیف می کند.
دلتای می‌گوید: دانشی است که ارائه کننده فهم علوم انسانی است.
و تعریف دیگری هست که هرمنوتیک را علم درک نشانه بیان کرده است.
حجت الاسلام ساجدی بیان داشت: تعاریف هرمنوتیک به طور کلی در دو دسته تعاریف ناظر به روش فهم و تعاریف حقیقت فهم تقسیم می شود.
متن در اصطلاح هرمنوتیک هر امر قابل تفسیری را شامل می شود
حجت الاسلام مختاری دیگر سخنران این نشست علمی بود که به بیان تعریف متن در اصطلاح هرمنوتیک روی آورد و گفت: متن در زبان دانشمندان علم هرمنوتیک غیر از عبارت نوشتاری است.
وی با بیان اینکه مبنا و منشا ظهور و پیدایش تفسیر متن است، ادامه داد: دانش هرمنوتیک قواعد و اصولی است که در جهت فهم معنای متن یاری گر است و جوهره متن را تفسیر شکل می دهد.
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه در دیدگاه هرمنوتیکی، هر پدیده قابل تفسیری متن است، اظهار داشت: بر طبق این نظر، فعل و انفعالات، یک تابلوی نقاشی، رفتارهای فردی و اجتماعی متن محسوب می شود.
وی اظهار داشت: از همین رو که برای متن یک معنای اعم در نظر گرفته می شود، گفته شده که هرمنوتیک پایه دانش های گوناگون است و طبق همین رهیافت، هرمنوتیک در دانشی مانند جامعه شناسی وارد می شود.
نگاهی به تاریخ تحول مفهومی هرمنوتیک
حجت الاسلام مختاری سپس نگاهی به تاریخچه تحول مفهوم و کارکرد هرمنوتیک داشت و اذعان داشت: در یونان باستان تا عصر روشنگری هرمنوتیک در متون قدسی استفاده می شد اما در زمان آقای شرایر مآخر بحث به فهم کشیده شد و فهم موضوع قرار گرفت و هرمنوتیک از نظر منطقه ای به صورت عام تبدیل شد و سپس آقای دیلتای تلاش کرد تا علوم انسانی بر مبنای علوم تجربی در چارچوب مشخص وارد کند تا زمان آقای هایدیگر که هرمنوتیک به یک بحث معرفت شناسی مبدل شد.
حجت الاسلام مختاری گفت: در دوره کلاسیک و رمانتیک، نود درصد مباحث، همچون بحث های مطرح شده در علم اصول است، اگرچه که سمنتیک به مباحث علم اصول نزدیک تر است.
وی ادامه داد: در این دوره زمانی است که اصل انطباق با متن در نظر گرفته می شود و مفسر برای فهمیدن، خود را به متن نزدیک می کند و به صورت همه جانبه متن را در نظر می گیرد.
این استاد حوزه و دانشگاه خاطر نشان کرد: تا دوره شرایر ماخر، نیت گوینده در متن مدنظر قرار می گرفت اما در عصر فلسفی، ادعای جمود متن و ملاک قرار گرفتن فهم مخاطب مطرح شد.
وی با اشاره به بحث استقلال معنا شناختی، در توضیح نظریه مرگ مولف، گفت: فهمیدن متن با پیش داوری و همراه با انتظارات و علایق خواننده از متن، نظریه مرگ مولف نام دارد.
این استاد فلسفه ابراز داشت: در دوره نئوکلاسیک ها این بحث رد شد و بیان شد که ما باید تابع متن باشیم ونه متن تابع فهم ما و باید سعی کنیم تا مقصود متکلم را بفهمیم.
هرمنوتیک فلسفی کارآمد نبوده و با آخرین تحولات علمی غرب هماهنگی ندارد
حجت الاسلام مختاری با بیان اینکه در انگلستان، رویکردهای گوناگون هرمنوتیک را مورد بررسی و تحقیق قرار دادم، گفت: متاسفانه برخی در داخل کشور مباحث را به صورت ترجمه ای و بدون استناد به نویسندگان ارائه داده اند.
وی بیان داشت: متاسفانه امروز رویکردی که نه کارآمد است و نه با آخرین تحولات علمی غرب هماهنگی دارد، در کشور رایج شده است و اگر کسی مخالف آن مطلبی طرح کند، متهم به عقب ماندگی علمی می شود.
وی بیان داشت: مکتب هایدیگری و پوپری در کشور، سخن دیگران را ارتجاعی می دانند در حالی که این مباحث از سوی خود غربی ها نقد شده است.
حجت الاسلام مختاری عنوان داشت: حوزویان وظیفه دارند تا هرمنوتیک فلسفی را به نقد بکشانند تا مباحث اصولی زنده شود.
انواع هرمنوتیک و مقاطع تاریخی آن:
حجت الاسلام ساجدی در نوبت دوم سخنرانی خود به بیان سه مقطع در هرمنوتیک پرداخت و بیان داشت: اگر منظور از هرمنوتیک تفسیر و تاویل باشد، تاریخچه ای طولانی دارد؛ اگر به معنای روش فهم و تفسیر باشد، تا نهضت اصلاح دینی کمتر دیده می شود و اگر روش شناسی فهم کتاب دینی منظور باشد مربوط به دوره ای است که پروتستان ها در صدد خارج کردن فهم کتب مقدس از کلیسا بوده اند و خواهان فهم همگانی دین بودند.
وی اظهار داشت: بعد از حدود قرن هفدهم، روش فهم کتاب مقدس به روش فهم هر اثر تبدیل می شود و به موازات آن روش فهم علوم گوناگون ایجاد می شود.
این محقق فلسفه با بیان اینکه امروز دو دیدگاه ذهنی گرا و عینی گرا وجود دارد، گفت: ذهنی گرا بودن به معنای این است که فهم ما خارج از قدرت توان ما و وابسته به وضعیت ذهن است و عینی گرایی به معنای توان فهم وقایع خارجی است.
حجت الاسلام ساجدی عنوان داشت: برخی آموزه های هرمنوتیک به صورت غری مستیقیم در دین پژوهی موثر است و برخی مباحث هرمنوتیک ضروری تر از مباحث علم اصول است.
وی در پایان، بیان داشت: در سه دهه اخیر در کشور ما شبهات زیادی پیرامون قرآن بیان شده است که باید به دانش فلسفه و هرمنوتیک با آن مقابله کنیم و نباید از پاسخگویی به شبهات غافل باشیم.
تدوین علم مستقل روش تفسیر ضروری است
حجت الاسلام مختاری در این نشست علمی گفت: مباحث هرمنوتیک در علم اصول به صورت پراکنده است و امروز ما برخلاف غرب دانشی مستقل به نام تفسیر نداریم.
وی با بیان اینکه دانش هرمنوتیک باید بومی سازی شود، گفت: مباحث هایدگری اگرچه در مباحث تفسیری جایی ندارد اما در علم النفس و معرفت النفس بسیار موثر است.
در پایان این نشست، دکتر عبد المجید مبلغی، دبیر علمی نشست سوالات حاظرین را از سخنرانان جویا شدند. /909/ز502/ع