نظریه دینداری به مثابه حق ـ مصونیت ارائه شد
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، تقی دشتی، استاد و پژوهشگر دانشگاه، پیش از ظهر امروز در سومین نشست تخصصی حقوق ادیان به ارائه بحث «دینداری به مثابه حق ـ مصونیت» پرداخت و در ابتدا با تعریفی از علم حقوق، گفت: علم حقوق، علم تنظیم و هنجارمند کردن رابطه‌ها است؛ از این رو برای جلب پشتیبانی و ضمانت حقوقی، باید رابطه‌ها را به درستی تبیین کرد.
وی افزود: ایجاد رابطه سازواره بین مؤلفه‌هایی چون قدرت، آزادی‌ها و حق‌ها با مؤلفه دین نیاز به تبیین و تأملات فلسفی ـ حقوقی دارد که یکی از نظریه‌های مطرح در فلسفه حقوق و تبیین انواع و ابعاد حق‌ها، نظریه «مفاهیم بنیاد حقوقی» هوفلد است.
این پژوهشگر دانشگاه با بیان این‌که نظریه هوفلد، حق‌ها را در ابعاد حق ـ ادعا، حق ـ آزادی، حق ـ قدرت و حق ـ مصونیت تبیین می‌کند، اظهار داشت: در حال حاضر دینداری در مجامع حقوقی به عنوان حق ـ آزادی مطرح است و این مقاله درصدد است تا دینداری را به عنوان یک حق اثبات کند.
وی خاطرنشان کرد: اگر اثبات شود حق دینداری یا دینداری حق مصونیت است، از نظر حقوقی و به فلسفه حقوقی جلب حمایت می‌کند و دولت‌ها و سازمان‌های حقوقی مؤظفند از این حق در مقابل تعرض‌هایی که به آن صورت می‌گیرد، حمایت کنند.
دشتی با بیان این‌که اگر به این نتیجه برسیم که دینداری حق ـ آزادی است نه حق ـ مصونیت، نیازی به حمایت مراجع حقوقی و سیاسی از دینداری نخواهد بود، اضافه کرد: در این بخش اگر دولت‌ها و قدرت‌ها محدودیتی برای دین‌داران قائل نشوند، کافی است.
وی اضافه کرد: در این نظریه بر خلاف بعضی از نظریه‌ها که معتقد به حقوق ادیان هستند، حق به دین تعلق نمی‌گیرد تا محل مناقشه و مغایر با فلسفه حقوق بشر تلقی شود؛ بلکه حق به دین‌دار تعلق می‌گیرد و این نظر با شرایط فعلی نظام حقوق بشر جهانی سازگاری دارد.
این پژوهشگر دانشگاهی با بیان این‌که حق ـ مصونیت بودن دینداری تنها در موارد توهین به ادیان کاربرد ندارد و در برابر هرگونه تعرضی که به دین دین‌داران صورت گیرد ایجاد مصونیت کرده و می‌تواند مورد پیگیری قرار گیرد، به توضیح مختصر انواع حق‌ها در نظریه هوفلد یعنی حق ـ ادعا یا حق ـ مطالبه، حق ـ آزادی یا حق ـ امتیاز، حق ـ قدرت و حق ـ مصونیت پرداخت.
وی با اشاره به ویژگی‌های حق ـ مصونیت، اظهار داشت: وقتی کسی نسبت به چیزی از مصونیت برخوردار است، بدین معناست که دیگران نمی‌توانند نسبت به او اعمال قدرت کنند و دیگران صلاحیت ندارند که رابطه او را با آن چیز دگرگون کنند و مانع از اعمال حق از سوی او شوند.
دشتی در ادامه با بیان این‌که ذی حق دارای مسؤولیت نیست و ذی حق در برابر اعمال دیگران مورد حمایت قرار می‌گیرد، حق کرامت، حیثیت و حرمت اشخاص، ممنوعیت شکنجه و بازداشت را از جمله این حق‌ها برشمرد.
وی به بررسی دلایل و عوامل دینداری به عنوان حق ـ مصونیت پرداخت و با تبیین عامل اول یعنی تقرب ماهوی دینداری به حق ـ مصونیت، گفت: دینداری مانند سایر حق ـ مصونیت‌ها از سنخ دارایی است؛ بدیهی است که هرچه از جنس دارایی باشد نیاز به حفاظت، حمایت و مصونیت دارد تا بلکه از تعرض و خدشه مصون بماند.
این استاد دانشگاه با بیان این‌که هرچند امکان بروز و ظهور دینداری وجود دارد، اما بخش اعظم دینداری، داشتن عقیده و دین است، بر دو بعدی بودن انسان و لزوم شناسایی و تضمین حقوق هر یک از آنها تأکید کرد و افزود: انسان موجودی است دو بعدی که بعدی از وجود او مادی و بعد دیگر معنوی و روحانی است.
وی تصریح کرد: طبیعی و بدیهی است که هر یک از ابعاد وجودی انسان دارای حقوقی هستند که بایستی تأمین و تضمین شوند، همچنان‌که بسیاری از حقوق مادی و دنیایی او طی اسناد مختلف حقوق بشری به رسمیت شناخته شده و حقوق مربوط به آنها رسمیت یافته‌اند، عقل ایجاب می‌کند که حقوق معنوی و روحانی افراد نیز رعایت شود.
دشتی به بیان اصل جبران زیان معنوی در مسؤولیت مدنی و رابطه آن با مصونیت دینداری پرداخت و ابراز داشت: در قوانین مربوط به مسؤولیت مدنی افزون بر مال و جان، ابعاد معنوی و غیرمادی افراد از قبیل اعتبار، حیثیت و شهرت تحت حمایت قانون قراردارد و لطمه به آنها ممنوع و مستلزم جبران خسارت است.
وی با اشاره به اصل احترام به فطرت دین‌گرای انسان و فطری بودن دینداری، گفت: برپایه نظر گروهی از فلاسفه از جمله «جان لاک، فیلسوف انگلیسی»، انسان تابع قوانین طبیعی و فطری است؛ قوانینی که با فطرت او سازگار است و ناچار باید از آن پیروی کند؛ بنابراین راه دسترسی به این قوانین عقل است و تنها از این دریچه می‌توان به قاعده ضروری زندگی پی‌برد.
این پژوهشگر و استاد حقوق دانشگاه با بررسی رابطه دین با هویت، شخصیت و کرامت انسانی، ابراز داشت: از نظر روانشناسی اجتماعی، انسان‌ها از تنوع و گوناگونی هویت‌ها برخوردار بوده و هویت کلی آنها از چندین سطح و لایه تشکیل شده است؛ یعنی هر فرد می‌تواند به صورت هم زمان چندین هویت را بپذیرد و براساس این نظریه یکی از لایه‌های هویتی انسان دین اوست.
وی افزود: با توجه به این‌که دین یکی از لایه‌های هویتی افراد انسانی بوده و تبدیل به عامل شخصیت‌ساز وی گشته است، اگر به دین شخص توهین شود در واقع به هویت او و در نتیجه به شخصیت او اهانت شده است و چون شخصیت انسانی او در اسناد حقوق بشری محترم دانسته شده و مورد حمایت قرار گرفته، پس باید از دین و دینداری او صیانت شود تا شخصیت وی خدشه‌دار نگردد.
دشتی خاطرنشان کرد: دین عاملی برای اعطای کرامت به انسان است، از این رو خدشه‌دار شدن دین افراد در واقع منبع و منشأ کرامت آنها را دچار اختلال می‌کند؛ بنابراین ضرورت حمایت و مصونیت دینداری از تعرض برای جلوگیری از خدشه‌دار شدن کرامت انسان مبرهن است.
این پژوهشگر دانشگاه احترام به انتخاب انسان‌ها و صیانت از آن در برابر متجاوزین را از جمله مؤیدات دیگر حق دینداری دانست و گفت: برخی از حق‌های بشری از جمله حق کرامت، حیثیت و مانند آن که به لحاظ ماهیت مشابه حق دینداری هستند در زمره حق ـ مصونیت‌ها قرار دارند.
وی، کاهش اهانت به مقدسات ادیان و پیروان آنها و در نتیجه کاهش اقدامات خشن تلافی جویانه، ایجاد اعتماد، خوش‌بینی و اطمینان نسبت به نظام و نهادهای حقوق بین‌الملل و آثار مثبت آن، نقش مصونیت حق دینداری در گسترش و تحکیم آموزه‌های دینی و اشاعه آثار مثبت دین‌گرایی، تأثیر در جهانی گرایی و گسترش فرهنگ جهانی به جایی بخشی‌نگری را از فواید و نتایج مثبت به رسمیت شناخته شدن حق دینداری به عنوان حق ـ مصونیت مطرح کرد. /920/پ201/ع