دیپلماسی دینی یا دیپلماسی ادیان، شاخهای مهم از دیپلماسی عمومی است. در شرایطی که گفتمانهای سیاسی و اقتصادی اغلب آمیخته با رقابت و تعارضاند، گفتوگو و همکاری ادیان میتواند بستری منحصر بهفرد برای همافزایی ملتها، ارتقای فهم متقابل، و تقویت صلح و معنویت جهانی فراهم آورد. ایران و روسیه بهعنوان دو تمدن بزرگ شرقی، جایگاهی ممتاز در این عرصه دارند.
در این میان، روابط ایران و روسیه جایگاه ویژهای دارد. پیوندهای تمدنی و تاریخی دو کشور، اکنون در عرصه دینی و فرهنگی نیز در حال شکوفایی است. اسلام شیعی در ایران و مسیحیت ارتدوکس در روسیه، بهعنوان دو سنت ریشهدار معنوی، میتوانند در پرتو دیپلماسی ادیان به اشتراکات بنیادین خود همچون عدالت، کرامت انسانی، معنویت و خانواده تکیه کرده و الگویی نوین از همکاری و کنشهای بشردوستانه به جهان عرضه کنند. این همکاری نهتنها برای روابط دوجانبه، بلکه برای تقویت جبهه معنویت و اخلاق در برابر چالشهای تمدنی معاصر همچون افراطگرایی، سکولاریسم افراطی و بحرانهای انسانی همچون جنگ، گرسنگی، آوارگی و بحران معنویت، در جهان اهمیت راهبردی دارد.
ابتکارات جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در بهرهگیری از دیپلماسی دینی در سپهر روابط بین الملل، موجب صداقت در اقدامات بشر دوستانه و تعاملات با سایر ملل شده است و در نتیجه جایگاه این دو ملت را در افکار عمومی ملل جهان برجسته کرده است.
ایرانِ شیعی و روسیه ارتدوکس هر دو در سنتهای خود مجموعهای از آموزهها، پیشینههای اجتماعی در عرصه حکمرانی دارند که نشان میدهد کمکهای انسانی به سایر ملتها، مبتنی بر نگاه دینی و سازوکار دیپلماسی ادیان، دستاوردهای واقعی بیشتری در تعالی جامعه بشری و تقویت دیپلماسی کشورها داشته است.
در جهانی که اغلب اقدامات بشردوستانه با محاسبات سیاسی و اقتصادی سنجیده میشود، ایران و روسیه روایت دیگری از کمک به انسانها عرضه کردهاند؛ این اقدامات بشردوستانه تجلی ایمان و مسئولیت دینی است. در این نگاه، خدمت به انسان وظیفهای قدسی است و نه ابزاری برای قدرتنمایی یا سودجویی.
حجتالاسلام عبادی با بیان ظرفیتهای مشترک معنوی دو سنت اسلام شیعی و مسیحیت ارتدوکس روسی تاکید کرد: گفتوگوهای میاندینی بین اسلام شیعی و مسیحیت ارتدوکس با محوریت تقدیس رنج و انتظار موعود، فرصت تقویت دیپلماسی نرم و همگرایی فرهنگی و معنوی ایران و روسیه را فراهم میکند.
مدیر مؤسسه بین المللی فطرت در گفتگو با خبرگزاری رسا، گفت: همگرایی اخلاقی شیعه و ارتدوکس؛ پلی به سوی درک متقابل پیروان ادیان خواهد بود. اشتراکات اخلاقی زیادی در شیعه و ارتدوکس در وجود دارد که میتواند مسیر همکاری بین الادیانی را هموار سازد.
نشستهای دورهای اسلام و ارتدوکس که تاکنون دوازده دوره را پشت سر گذاشتهاند، بهعنوان ظرفی برای تبادل نظر رهبران دینی، تقویت اعتماد متقابل و ایجاد شبکههای پژوهشی میان دو کشور عمل کردهاند، قرار است دور بعدی این گفتوگوها در ایران برگزار شود.
جایگاه حضرت فاطمه(س) در اسلام شیعی و حضرت مریم(س) در مسیحیت ارتدوکس بهعنوان دو الگوی معنوی و اخلاقی، محور تازهای برای گفتوگوهای میاندینی ایران و روسیه شده است؛ ظرفیتی که میتواند افقهای نوینی در همگرایی فرهنگی و دیپلماسی معنوی بگشاید.
دیپلماسی دینی ایران و روسیه با تکیه بر سنتهای ریشهدار شیعه و ارتدوکس، از سطح نمادین فراتر رفته و به ابزاری راهبردی برای تقویت اعتماد، مدیریت تعارضات فرهنگی و ارتقای قدرت نرم دو کشور تبدیل شده است.
در جهانی پر از بحرانهای هویتی و جنگ روایتها، دیپلماسی ادیان میتواند با تکیه بر مشروعیت دینی به ابزاری مؤثر برای کاهش تنشها بدل شود؛ مشروط بر آنکه از سطح بیانیه و مراسم فراتر رفته و به نهادسازی، پروژههای عملی و حمایت رسانهای و حقوقی پیوند بخورد.
کاهش نقش اجتماعی مساجد در ایران، پدیدهای طبیعی در روند مدرنسازی است؛ اما برخلاف تجربه کلیسا در غرب که با افول دین همراه بود، در ایران دین همچنان زنده و فعال در جامعه باقی مانده است.