در تاریخ معاصر ایران، نام مرحوم حضرت آیتالله محمد یزدی بهعنوان یکی از چهرههای اثرگذار در پیوند میان حوزه فقاهت و نظام اسلامی ثبت شده است. او نه تنها فقیهی آگاه به نیازهای زمان بود، بلکه مدیری کارآزموده در عرصههای حساس و تصمیمساز نظام بهشمار میرفت؛ از سنگر فقاهت تا مسئولیتهای کلیدی در شورای نگهبان، مجلس خبرگان رهبری و دستگاه قضایی، مسیر پایداری و خدمتش همواره بر مدار ایمان و انقلاب استوار ماند.
آیتالله یزدی از نسل روحانیانی بود که نهضت امام خمینی را نه صرفاً یک حرکت سیاسی، بلکه تبلور عملی آموزههای دینی میدانست. او معتقد بود فقه باید در متن جامعه جریان یابد و مدیریت اسلامی تنها با فقاهت زنده و انقلابی معنا پیدا میکند. همین باور، شالودهی عملکرد چند دههای او در مواجهه با چالشهای نظام و دفاع از اصول ولایت فقیه و قانون اساسی شد.
اکنون، در پنجمین سالگرد رحلت این عالم ربانی، پرونده ویژهی «فقیه نظامساز» میکوشد ابعاد گوناگون شخصیت علمی، انقلابی و مدیریتی آیتالله یزدی را بازخوانی کند؛ از خاطرات یاران و شاگردانش تا تحلیل نقش او در تحولات فکری و نهادی نظام اسلامی. این پرونده، مروری است بر زندگی مردی که عمقِ فقاهت را در پهنه عمل انقلابی به نمایش گذاشت و رفت، اما میراث اندیشه و پایداریاش همچنان سرمایه نسلهای آینده است.
رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان اینکه آیت الله یزدی شخصیتی مورد اعتماد مراجع تقلید، امامین انقلاب بود، تصریح کرد: ایشان با صلابت و شجاعت در مسیر نهضت امام خمینی ایستادگی کرد و یاد و راه ایشان الگویی ماندگار برای حوزههای علمیه و نیروهای انقلابی خواهد بود.
آیتالله حسینی قزوینی با اشاره به نقش برجسته آیتالله یزدی در دوران مبارزات و پیروزی انقلاب اسلامی تصریح کرد: آیتالله یزدی در ساماندهی نیروهای مردمی، تجهیز انقلابیون و انتقال پیامهای امام(ره) نقش برجستهای داشت و بسیاری از امور مهم انقلاب از طریق ایشان پیگیری میشد.
قائممقام معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به این که آیت الله یزدی از جایگاه ویژه ای در نزد امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب برخوردار بود، آن مرحوم را روحانی پیشرو در انقلاب اسلامی و شخصیتی با صراحت لهجه دانست که خدمات بسیاری برای انقلاب اسلامی و استمرار آن انجام داد.
حجت الاسلام مجید یزدی فرزند مرحوم آیتالله یزدی با بیان خاطرات شنیدنی از زندگی فردی، اجتماعی و سیاسی ایشان، شجاعت و صراحت در دفاع از امام، انقلاب و رهبری و برخورد و مقابله با انحرافات و فتنهها را از ویژگیهای بارز آن فقیه بصیر برشمرد.
مصاحبه اختصاصی رسا با فرزند آیت الله یزدی در سومین سالگرد ارتحال ایشان؛
فرزند مرحوم آیتالله یزدی با بیان خاطرات شنیدنی از زندگی فردی، اجتماعی و سیاسی ایشان، شجاعت و صراحت در دفاع از امام، انقلاب و رهبری و برخورد و مقابله با انحرافات و فتنه ها را از ویژگی های بارز آن فقیه بصیر برشمرد.
در آستانه سومین سالگرد رحلت آیت الله محمد یزدی یار صدیق امام و رهبری، خبرگزاری رسا در گفتگویی اختصاصی با حجت الاسلام مجید یزدی فرزند ایشان، به بررسی و تبیین ابعاد شخصیتی آن فقیه بصیر پرداخت.
رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی در گفتوگو با رسا:
آیت الله رجبی با بیان اینکه آیت الله یزدی مدافع نظام اسلامی و ولایت مدار بود، گفت: هیچ تردیدی وجود ندارد که ایشان برای جایگاه مرجعیت قداست ویژه ای قائل بود.
نماینده خبرگان با بیان اینکه مرحوم آیت الله یزدی اعتقاد عمیق، قلبی و التزام عملی به ولایت فقیه داشت، گفت: برای این فقه بصیر فرمایشات ولی فقه فصل الخطاب بود.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: در تمام چهل سال انقلاب، همه اهتمام آیت الله یزدی به مسئله نظام بود و بر روی بحث ولایت فقیه کار فقهی کرده و تدریس داشتند.
عضو فقهای شورای نگهبان گفت: آیت الله یزدی بعد از انقلاب به معنای دقیق کلمه سرباز نظام اسلامی بود و در هر عرصهای که تکلیفی بر دوشش گذاشته میشد با جان و دل میپذیرفت.
آیت الله مقتدایی گفت: آیت الله یزدی در دفاع از نظام، انقلاب و رهبری روحانی به تمام معنا انقلابی بود و در مواجهه با کسانی که با انقلاب در تعارض بودند بدون تعارف می ایستاد.
رییس جامعه مدرسین گفت: حتی کسانی که از نگاه فکری با آیت الله یزدی اختلاف سلیقه داشته این مسئله را تایید میکردند که آن مرحوم براساس وظیفهای که تشخیص داده اقدام می کردند.
فرزند آیت الله یزدی گفت: آیت الله یزدی خیلی وجود پرکار و پرانرژی بودند و از خدمت در مسیر اسلام و کار برای نظام هیچ وقت احساس خستگی و زدگی در ایشان احساس نشد.
آیت الله غروی گفت: آیت الله یزدی حریم بزرگان دینی و مراجع را حفظ می کردند البته ممکن بود گاهی اوقات انتظار بیشتری از آن ها داشته باشند، اما حریم را حفظ می کردند.
استاد حوزه با اشاره به ثبات قدم آیت الله یزدی در مسیر انقلاب گفت: کسانی در انقلاب پایشان لرزید ولی امثال آیت الله یزدی و آیت الله مصباح از اول انقلاب تا آخر باقی ماندند.
آیت الله رجبی گفت: اهتمام ویژه آیت الله یزدی به مباحث قرآنی و وقف منزل در این راه نشان می دهد که ایشان هرآنچه دارد برای رضای خدا وقف کرده؛ چنانکه وجودش را وقف اسلام کرد.
شماری از علما و شخصیت های برجسته حوزوی ضمن تسلیت ارتحال عالم ربانی آیت الله یزدی گوشه هایی از شخصیت برجسته این فقیه بصیر را مورد اشاره و تبیین قرار دادند.