نگاهی گذرا به تاریخ حوزه علمیه در قزوین

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، عملیات مرمت و بازسازی مسجد و مدرسه علمیه پیغمبریه قزوین در محدوده دولتخانه صفوی این استان به منظور باز زنده سازی و حفظ اصالت کالبدی آن از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قزوین مدتی آغاز شده است.

این بنا در ضلع باختری باغ چهل ستون و در حاشیه خاوری خیابان پیغمبریه، متصل به بقعه چهار انبیا قرار گرفته و دارای ورودی با قوس کاشی کاری شده است و حیاط آن مربع شکل با وسعتی متوسط بوده و دارای حجره هایی در اضلاع شمالی و خاوری در ارتفاع یک متر بلندتر از کف حیاط است.
 
گفته می شود بانی آن شاه اسماعیل صفوی بوده که در زمان او به صورت نیمه تمام باقی مانده و محمدتقی ابن میرزا هدایت اصفهانی، وزیر شاه عباس دوم به ساخت بنای ناتمام آن پرداخت.

حجره ها دارای طاق نماهایی با آجرکاری ساده بوده و فضای داخلی حجرات نیز عاری از تکلیف است و امروزه چون گذشته مورد استفاده و محل زندگی طلاب علوم دینی است.
 
نمازخانه یا مسجد در ضلع جنوب خاوری حیاط به چشم می‌خورد که دارای دو ورودی، یک ارسی چوبی و راه رویی سرپوشیده بوده و فضای نمازخانه عبارت از شبستانی است که در مجموع با طاق ها و قوس های تزیینی آرایش یافته و پوشش نیم گنبدهای سقف با رسمی‌بندی ساده‌ای همراه شده است.

اسدالله بیرانوند، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قزوین در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری رسا با اشاره به آغاز مرمت و بازسازی مسجد و مدرسه علمیه پیغمبریه این استان، گفت: عملیات اجرایی این پروژه از ابتدای سال جدید با حضور کارشناسان مجرب آغاز شده است.

وی به کتیبه موجود در بخش ورودی این بنای تاریخی اشاره کرد و با بیان این که این کتیبه نشان دهنده آن است که این بنا متعلق به دوره صفوی است، افزود: یکی از مهم ترین برنامه های سازمان میراث فرهنگی مرمت و بازسازی امکان دینی و مذهبی کهن این استان است که به طور جدی در دستور کار قرار گرفته است.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قزوین با اشاره به این که بخشی از این بنای تاریخی شامل بخش‌های جنوبی و بدنه مشترک با بقعه پیغمبریه و مسجد در سال 80 مرمت شده است، ادامه داد: امسال نیز با توجه به اعتباری که در این خصوص تخصیص داده شده، بقیه عملیات مرمت و بازسازی این بخش آغاز شده است.

بیرانوند با بیان این که عملیات مرمت و باسازی این بنای کهن با اعتباری بالغ بر 400 میلیون ریال مرحله آغاز شده است، گفت: در حال حاضر بخش‌های شمالی از نظر فضای معماری مخدوش بوده که با بازنگری اسناد موجود اثر از سوی تیم فنی، اجرایی در حال بازشناسی فضاهای از بین رفته و الحاقی هستیم که با توجه به محل قرار گیری این بنا با بافت شهری و احاطه آن از سوی واحدهای تجاری شمال و شرق خیابان پیغمبریه تا تکمیل شدن و تملک و آزاد سازی، عملیات مرمت آن ادامه خواهد داشت.

به گزارش رسا، در قسمت شمالی بقعه پیغمبریه، مسجد و مدرسه کوچکی قرار دارد که بر اساس کتیبه موجود از سوی سارو تقی وزیر شاه عباس دوم در سال 1054هجری بنا شده است. 

بر اساس مستندات موجود  این مدرسه علمیه دارای 11 هجره است که شش باب آن دارای ایوانچه بوده و این ایوانچه ها در سه ضلع مدرسه واقع شده و با پلکانی از سمت غربی به خیابان راه می یابند. 

مدرس این مدرسه در جوار مسجد در ضلع جنوبی بنا شده است و فضای مدرس به شکل مستطیل و فضای مسجد به صورت مربعی در ابعاد حدود هفت متر است که حکم گنبد خانه نیز دارد و با یکدیگر مجموعه یکپارچه ای را ایجاد کرده اند.
 
البته کتیبه سنگی دیگری که در این بنا وجود دارد نیز حکایت از آن دارد که شخصی به نام ملاوردی بیک در سال 1150 هجری به تعمیر این مجموعه همت گماشته است.

کرسی تدریس شیخ بهایى، محقق کرکی و ملاصدرا در مکتب حدیث قزوین

مدیر حوزه های علمیه قزوین نیز با اشاره به این که استان قزوین از دیرباز، دارای مدارس علمیه و مرکز علم و دانش به خصوص در زمینه فقه، حدیث و تفسیر بوده است، گفت: مکتب حدیث قزوین از شهرت بسیار بالایی برخوردار است که علمای بزرگی هم‌چون شیخ بهایى، محقق کرکی و ملاصدرا در این مکتب، کرسی تدریس داشته‌اند.

حجتالاسلام‌ سید میرصادق ابراهیمى، مدیر حوزه علمیه قزوین در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری رسا، گفت: قبل از حمله مغول‌ها به ایران، قزوین دارای 15 مدرسه علمیه بوده است که مغول‌ها همه آنها را از بین بردند و مدارس علمیه فعلی بعد از حمله آنها ساخته شده است.

وی افزود: مدارس علمیه پیغمبریه و امام صادق علیه‌السلام نواب در زمان صفویه تأسیس شده‌اند و مدارس التفاتیه و شیخ الاسلام نیز در زمان صفویه ساخته و در زمان قاجار تجدید بنا گردیده‌اند.

مدیر حوزه علمیه قزوین، مدرسه علمیه صالحیه را بزرگترین مدرسه فعلی قزوین معرفی کرد و یادآور شد: این حوزه از سوی مرحوم ملا محمد صالح برغانی احداث شده که در حال حاضر در دست تعمیر است.

وی افزود: مدرسه سردارین که در دو طبقه و نزدیک به 300 سال است ساخته شده و مدرسه ملا وردی‌خان که در اوایل قاجاریه بنا شده، از دیگر مدارس علمیه قزوین است.

نگاهی گذرا به مدارس علمیه قدیمی قزوین

مسجد و مدرسه سردار که متعلق به دوره قاجار است و درسال 1231 هجری قمری ساخته شده است در محله دیمج در خیابان تبریز قزوین قرار دارد. نقشه بنا مربع مستطیل است و ساختمان آن در دو اشکوب ساخته شده است. ازاره بنا با سنگ و بقیه آن با آجر تراش خورده ساخته شده و با کاشی‌های رنگارنگ تزیین یافته است. دور تا دور حیاط مدرسه را از چهار سو با اشعار مرحوم محتشم کاشانی به خط نستعلیق زیبا، به رنگ سفید در کاشی بنفش، کتیبه کرده‌اند.

مسجد و مدرسه صالحیه قزوین

بنای مسجد و مدرسه صالحیه در جانب باختری خیابان مولوی قزوین واقع شده است. مجموعه صالحیه یک درب از کوچه باختری و یک درب از کوچه شمالی کنار خود دارد. درب بزرگ مدرسه که در خاور بنا قرار دارد، هم به مسجد و هم به مدرسه راه دارد و در کناره باختری خیابان مولوی واقع شده است و بالای سر درب آن تزییناتی از کاشی وجود دارد که اشعاری به خط نستعلیق زیبا و به رنگ لیمویی در متن کاشی‌های لاجرودی سر در کتیبه شده که برخی از ابیات آن افتاده است.

در جانب شمال، ‌به جز درب ورودی، ‌درب های بزرگی با نرده‌های آهنی وجود دارد. درب جنوب بنا، ارسی‌هایی تعبیه شده است که به حیاط مدرسه گشوده می‌شوند. ساختمان مسجد را با آجر، و سقف آن رابا تاق‌های آجری پوشانیده و سفید کرده‌اند.

حیاط مدرسه از کف مسجد پایین‌تر است و در هر دو طبقه حجره‌هایی برای استفاده طلبه‌ها دارد. راهروی مدرسه رو به خارج در گوشه شمال خاوری حیاط است که با پیچ مختصری به هشتی بزرگی منتهی می‌شود و از سمت شمال به وسیله پلکان به در ورودی مسجد متصل می‌شود.

مدرسه التفاتیه قزوین

بنای مدرسه در بافت مرکزی شهر در خیابان امام خمینی واقع است. این مدرسه در عصر پادشاهان مغول به دستیاری خواجه التفات از امرای آن دوره بنا شده و به همین نام معروف شده است. بنا مربع شکل و یک طبقه بوده و ساده و عاری از تکلف است.

درچهار گوشه بنا چهار زاویه و در هر زاویه سه حجره دیده می‌شود. در اضلاع خاوری و باختری مدرسه هر طرف 5 حجره دیده می‌شود. آب انباری در حیاط مرکزی وجود دارد که اکنون غیرقابل استفاده است.
 
کف حیاط مدرسه با آجر پوشش شده و راه روی ورودی دارای دو طاق جناغی، دو طاق‌نما و درب چوبی قرینه هم است. در نمای بیرونی حجره ها به صورت یک در میان با آجرکاری راسته خفته و ساده مزین شده و کلیه حجره ها دارای طاق جناغی هستند که در داخل دارای طاقچه‌های کوچک قرینه هم هستند. برخی از حجره ها محل تدریس و بعضی محل وعظ و روضه خوانی بوده و در حال حاضر این بنا به عنوان محل درس طلاب دارای کاربری است./950/ت302/س