وسایلی که از دولت محارب به صورت قهر و غلبه گرفته می شود درحکم غنیمت است

حجت الاسلام والمسلین سید محمد صادق علم الهدی، استاد حوزه علمیه قم در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری رسا گفت: جاسوسی و کسب اطلاعات از سرزمین حریف، در واقع نوعی جنگ نظامی و از شؤون آن است و به این حالت دیگر نمی توان جنگ نرم گفت، جنگ نرم به معنای جنگ فرهنگی و مبارزه زبانی است، در حالی جاسوسی از مراکز نظامی، از این مرحله فراتر رفته است.

وی در ادامه افزود: آن چه به نظر می آید، اطلاق حالت جنگ و مخاصمه برای صدق «غنیمت» کافی است و لازم نیست دو کشور به صورت رسمی وارد جنگ شوند، درگیری های مقطعی نیز می‌تواند مصداق جنگ باشد، مهم این است که طرف مقابل کافر حربی محسوب شود و بنای مخاصمه داشته باشد.

وی خاطر نشان کرد: در دنیایی زندگی می کنیم که آن را عصر اطلاعات و ارتباطات می نامند، از این رو نقش اطلاعات بسیار پررنگ تر از آتش‌افزارهای نظامی است و در جنگ ها و منازعات سیاسی برتری اطلاعاتی راهگشا و تعیین‌کننده است.

حجت الاسلام علم الهدی اظهار داشت: روال معمول در دنیای امروز آن است که هر کشوری ـ بالاخص قدرت‌های بزرگ ـ در صدد جمع آوری اطلاعات حساس سایر کشورها برآیند، از این رو لازم است رزمندگان و مرزداران بلاد اسلامی دائماً هوشیاری خود را حفظ کرده و در زمان مناسب مقابله به مثل کنند.

این استاد سطح عالی حوزه علمیه قم یادآور شد: با توجّه با آنچه بیان داشتیم، می توان مفهوم جنگ (جنگ اطلاعاتی) را در این قبیل مصادیقی که به درگیری طرفین بیانجامد نیز به کار برد و نیازی به تصرّف و توسعه در مفاهیم فقهی و ارائه تعاریف غیر متعارف از آنها نیست.

وی ادامه داد: همانگونه که در دنیای قدیم آهن می گداختند و برای جنگ شمشیر می‌ساختند، در جهان کنونی نیز برای رویارویی و جنگ دستگاه های شنود یا ابزار جاسوسی ساخته می شود و عرفاً اینها جزو ادوات جنگی محسوب می‌شود.

مدیر عالی مدارس علمیه مرحوم آیت الله لنگرودی تأ‌کید کرد: همچنان که شیخ طوسی در «خلاف» تصریح دارد، قدر متیقّن و مسلّم از غنیمت میان فقهای شیعه و سنّی عبارت است از «کلّ ما یؤخذ بالسیف قهراً من المشرکین»، یعنی هرچه به صورت قهر آمیز از دشمن گرفته شود، که در آیات 41 و 69 سوره انفال به حکم آن اشاره شده است. هر چند که فقهای امامیه بر اساس برخی از روایات، غنیمت را بر ارباح مکاسب و صناعات نیز تعمیم داده‌اند.

وی افزود: بنابراین هر آنچه را که از دول محارب به قهر و غلبه دریافت شود ـ به دون آن که نیازی به جنگ رسمی باشد ـ می‌توان «غنیمت» تلقّی کرد. هر چند در برخی از متون فقهی «اخذ در دار الحرب» نیز در این مورد قید شده است، امّا به نظر می‌رسد این قید ناظر به غالب موارد بوده و موضوعیت ندارد.

این مدرس خارج اصول حوزه علمیه قم تصریح کرد: فقها معمولاً بر اساس برداشتی که از قرآن دارند، غنیمت را در مقابل«فیء» (با فتح فاء) تعریف می کنند، فیء در حالت غیر جنگ و به تعبیر قرآن بدون «خیل و رکاب» از کافر حربی دریافت می شود که در آیات 6 تا 10 سورۀ حشر به آن پرداخته شده است. پس می‌توان گفت که هر چیزی که از کافر حربی به دست می آید اگر در جنگ باشد، «غنیمت» است وگرنه «فیء» به حساب می آید.

وی ابراز داشت: این دو در احکام با هم تفاوت دارند، به طور مثال فیء به طور کامل در اختیار حاکم شرع است، امّا غنیمت از آن جهادگران است به شرطی که در غنائم منقول خمس آن را به حاکم شرع رد کنند، البته ترتب این حکم بر غنائمی که قابل تملک شخصی نیست ـ مثل تجهیزات پیشرفته جنگی ـ محل تأمل است.

حجت الاسلام و المسلمین علم الهدی در پایان گفت: در حکم فقهی غنیمت، فقها اذن امام علیه السلام را در حرب با کافر حربی لازم می دانند. هر چند بعید نیست که اذن عمومی موجود در موارد جنگ دفاعی نیز کافی باشد./919/ت12/ع