اقتصاد در اسلام؛
سبک زندگی و تقدیر معیشت
خبرگزاری رسا _ مفهوم سبک زندگی در غرب با آنچه مد نظر مقام معظم رهبری از این عبارت است، متفاوت می‌باشد. چرا که سبک زندگی از دیدگاه غربی بر یک سری مفاهیم فردی تکیه دارد که محدود در بهداشت، اجتماعات، غذاخوردن و... است.
مقام معظم رهبری در سفری که به استان خراسان شمالی داشتند، در دیدار با جوانان این استان اشاره‌ای به مفهوم «سبک زندگی» به عنوان بخش اصلی تمدن سازی نمودند.
سخنان مقام معظم رهبری در مورد سبک زندگی نشان از اهمیت بسیار بالای آن دارد؛ چرا که بخش حقیقی تمدن است. در نتیجه میتوان گفت نیاز به ایجاد حرکت عظیمی در میان نخبگان و مسولان کشور در زمینه مفهوم سبک زندگی جهت ساختن بخشهایِ مختلفِ مهندسیِ فرهنگی کشور- که سالهاست بر زمین مانده است- احساس میشود. از این رو برای تبین این بخش حقیقی تمدن، تأملاتی از نگاه اسلام به مساله سبک زندگی و نیز نگاه غربی به آن خواهیم داشت.
مفهوم سبک زندگی، در غرب
در ادبیات غربی ذیل واژه «life style» و یا همان سبک زندگی معانی و مفاهیم بسیاری تولید شده و رشد کرده اند و حول آن بحثهای مختلفی در جریان است. اصطلاح life style را نخستین بار آلفرد آدلر، روان شناس معروف در سال 1929 و قبل از جنگ جهانی دوم به کار برد. او life style را ویژگی بنیادین فرد که در کودکی تثبیت یافته و بر واکنش‌ها و رفتاری‌های وی حاکم شده است، می‌دانست. پس از او تغییرات کاربردی زیادی در این اصطلاح رخ داد. یکی از این تغییرات در پژوهش‌های مربوط به بازار در درهه 1970 میلادی در آمریکا انجام شده و سبب شد این واژه به شکل عمیقی با مفاهیم مصرفی پیوند بخورد. به عنوان مثال دیوید چینی life style را سازمان اجتماعی مصرف قلمداد می کند (چنی،1381، 89). زیمل life style را تجسم دادن فردیت فرد در فرهنگی عینی‌اش برای تمایز از دیگران می‌داند. به نحوی که این تمایز برای دیگران قابل فهم باشد. (زیمل،1990:346 ).
life style در معانی اصطلاحی همنشین واژه هایی چون مصرف، تمایز و انتخاب است. این همنشین‌ها حکایت از تغییر و تحولات معنایی دارد که در طول حیات این واژه رخ داده است. بسترهای تاریخی فرهنگی متفاوت، معانی متفاوتی برای این اصطلاح ایجاد کرده و روز به روز بر اهیمت آن افزوده‌اند.
سبک زندگی از دیدگاه مقام معظم رهبری
اما آنچه به نظر می‌رسد این است که این مفهوم در غرب متفاوت از آن چیزی است که مقام معظم رهبری مد نظر دارند. میتوان گفت «سبک زندگی» در اندیشه غربی، حالتی خاص از تعریف رهبر انقلاب از سبک زندگی است. چرا که سبک زندگی از دیدگاه غربی بر یک سری مفاهیم فردی تکیه دارد که محدود در بهداشت، اجتماعات، غذاخوردن و... می‌باشد. این تلقی از سبک زندگی تمامی شئون زندگی فرد را در بر نمی‌گیرد. به عنوان مثال شامل نحوه رفتار در بازار و کسب و کار نخواهد شد و در مورد آنها بحث نمی‌کند؛ حال آنکه رهبری تقریبا تمامی شئون معیشتی انسان را در سخنان خود مدنظر قرار دادند.
مقام معظم رهبری در سخنان خود در جمع جوانان خراسان در تبین مفهوم سبک زندگی به بیان مثال‌هایی در رابطه با آن پرداختند. ایشان در این رابطه چنین بیان نمودند:
اما بخش حقیقى، آن چیزهائى است که متن زندگى ما را تشکیل میدهد؛ که همان سبک زندگى است که عرض کردیم. این، بخش حقیقى و اصلى تمدن است. مسئله‌ى خانواده، سبک ازدواج، نوع مسکن، نوع لباس، الگوى مصرف، نوع خوراک، نوع آشپزى، تفریحات، مسئله‌ى خط، مسئله‌ى زبان، مسئله‌ى کسب و کار، رفتار ما در محل کار، رفتار ما در دانشگاه، رفتار ما در مدرسه، رفتار ما در فعالیت سیاسى، رفتار ما در ورزش، رفتار ما در رسانه‌اى که در اختیار ماست، رفتار ما با پدر و مادر، رفتار ما با همسر، رفتار ما با فرزند، رفتار ما با رئیس، رفتار ما با مرئوس، رفتار ما با پلیس، رفتار ما با مأمور دولت، سفرهاى ما، نظافت و طهارت ما، رفتار ما با دوست، رفتار ما با دشمن، رفتار ما با بیگانه.
و در ادامه آن فرمودند:
تمدن نوین اسلامى -آن چیزى که ما می خواهیم عرضه کنیم- در بخش اصلى، از این چیزها تشکیل میشود. این‌ها متن زندگى است؛ این همان چیزى است که در اصطلاح اسلامى به آن می گویند: عقل معاش. عقل معاش، فقط به معناى پول در آوردن و پول خرج کردن نیست، که چگونه پول در بیاوریم، چگونه پول خرج کنیم. نه، همه این عرصه وسیعى که گفته شد، جزو عقل معاش است. در کتب حدیثىِ اصیل و مهم ما ابوابى وجود دارد به نام «کتاب‌العشرة»؛ آن کتاب‌العشرة درباره‌ى همین چیزهاست. در خود قرآن کریم آیات فراوانى وجود دارد که ناظر به این چیزهاست[1].
ایشان هم‌چنین سؤالات متفاوتی را در این مورد بیان کردند که برای توضیح بیشتر بحث بوده و نکات متفاوتی را روشن می سازد. به نظر می رسد بر اساس بیانات مقام معظم رهبری، مفهوم «تقدیر معیشت» که در متون دینی بسیار به آن پرداخته شده است با مفهوم سبک زندگی از نگاه رهبری تقارن بسیاری بر خلاف همین مفهوم در ادبیات غربی آن داشته باشد. سبک زندگی در بیان رهبری با کلماتی همانند متن زندگی، عقل معاش و کتاب العشره همنشین شده اند. این تعابیر با بیان ما از تقدیر معیشت همسانی بسیاری دارد و می توان این دو را یکسان دانست. از این رو باید در مسیر مطالعات خود حول «سبک زندگی» و رجوع به متون دینی بر مفهوم «تقدیر معیشت» به عنوان دوگان سبک زندگی توجه بسیاری داشته باشیم.
معیشت از دیدگاه اسلام
در این رابطه امام باقر علیه السلام میفرمایند:
الْکَمَالُ کُلُّ الْکَمَالِ التَّفَقُّهُ فِی الدِّینِ وَ الصَّبْرُ عَلَى النَّائِبَةِ وَ تَقْدِیرُ الْمَعِیشَةِ[2]
و یا حدیث دیگری از امام صادق علیه السلام که میفرمایند:
لَا یَسْتَکْمِلُ عَبْدٌ حَقِیقَةَ الْإِیمَانِ حَتَّى یَکُونَ فِیهِ خِصَالٌ ثَلَاثٌ التَّفَقُّهُ فِی الدِّینِ وَ حُسْنُ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعِیشَةِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الرَّزَایَا[3]
مشابه این احادیث در متون دینی بسیاری یافت میشود که با این ساختار از قول معصومین دیگر علیهم السلام بیان شده است.
این ساختارها و ساختارهای مشابه آن دلالت بر این دارد که این سه خصوصیت یعنی تفقه در دین، تقدیر معیشت و صبر بر مصیبت از مهم‌ترین خصوصیات مؤمن است و بدون توجه به این خصوصیات، مؤمن به کمال و حقیقت ایمان نخواهد رسید. میتوان گفت که قصد معصوم علیه السلام از بیان این احادیث، این بوده که مؤمنین این خصوصیات را خود بشناسند و متناسب با اقتضائات زندگی، به بسط و گسترش آن در رفتار خود بپردازند.
وظیفه ما در مورد سبک زندگی
با دقت در احادیثی که حول مفهوم تقدیر معیشت بیان شدهاند، میتوان گفت غالباً فقط به بیان اصول کلی در رابطه با تقدیر معیشت اکتفا شده است. در نتیجه گام اول در بحث پیرامون آنچه مقام معظم رهبری در دیدار با جوانان خراسان شمالی بیان نمودند، همانا کشف این اصول بوده و گام بعدی مهندسی فرهنگی متناسب با آن در راستای طراحی سبک زندگی مورد نظر اسلام خواهد بود.
در مجموع میتوان گفت که لغات تقدیر معیشت و سبک زندگی(با بیان رهبری از این مفهوم) تناسب معنایی بسیاری دارند، اما میان این دو و سبک زندگی از نظر غربی، تفاوت‌های بسیاری وجود دارد. هم‌چنین در دیدگاه اسلامی تقدیر معیشت و سبک زندگی دو مفهوم نزدیک به هم می‌باشند که جهت رساندن انسان به کمال اخروی و دنیوی تصویر شدهاند و معیار اصلی در زندگی آن است که رفتارها و اعمال مختلف انسان را به کمال برسانند.
975/702/ر
[1]دیدار با جوانان خراسان شمالی 23/7/1391
[2]الکافی (ط - الإسلامیة) / ج1 / 32 / باب صفة العلم و فضله و فضل العلماء. ترجمه: حقیت کمال در تفقه در دین، صبر بر مصیبت و تقدیر معیشت می باشد
[3]بحار الأنوار (ط - بیروت) / ج64 / 300 / باب 14 علامات المؤمن و صفاته. ترجمه: حقیقت ایمان بنده کامل نمی شود تا اینکه سه خصوصیت در او ایجاد شود: تفقه در دین، تقدیر معیشت خوب و صبر بر مصیبت‌ها
ارسال نظرات