احیای موقوفات ربع رشیدی نیازمند عزم ملی است

حجت الاسلام سیدشهاب‌الدین حسینی، مدیرکل اوقاف و امور خیریه آذربایجان‌شرقی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا در تبریز اظهار داشت: احیای موقوفات گسترده و ارزشمند مجموعه ربع رشیدی تبریز نیازمند عزمی ملی و همتی دینی از سوی مسؤولان سایر دستگاه‌های دولتی و غیردولتی است.

وی خاطرنشان کرد: نسخه وقف نامه ربع رشیدی در سال 1384 شمسی از سوی کتابخانه مرکزی تبریز به برنامه حافظه جهانی معرفی شد، که در سال 1386 در فهرست حافظه جهانی یونسکو به عنوان اولین اثر از کشور جمهوری اسلامی ایران و شهر تبریز در حافظه جهانی به ثبت رسید.

حجت الاسلام حسینی با اشاره به این‌که این ربع رشیدی تبریز دارای موقوفاتی در سایر مناطق کشور است، خاطرنشان کرد: موقوفات ربع رشیدی تبریز که برای توسعه علم الادیان و علم الابدان وقف شده بود، پس از قتل خواجه رشیدالدین غارت و ویران شد، اما خرابه ها و بناهای نیمه ویران ربع رشیدی تا قرن یازدهم که اولیاء چلیی و شاردن در سفرنامه خود از آن یاد کرده اند، هنوز وجود داشته است و اکنون نیز آثاری از آن دیده می شود.

وی خاطرنشان کرد: ربع رشیدی شهری کوچک شامل کتابخانه، مدرسه، مسجد، دارالایتام، حمام، مهمانسرا، بیمارستان، مدارس عالی علوم دینی و کارگاه‌های صنعتی بود که فضل‌الله همدانی برای تامین هزینه‌های این مرکز املاک فراوانی را در نقاط مختلف اعم از ایران قدیم، بخش‌هایی از عراق، افغانستان، گرجستان، ولایت روم، آذربایجان و سوریه وقف این مرکز کرد.

بنابر این گزارش، خواجه رشید‌الدین فضل‌الله همدانی برای ساماندهی،‌ تمرکز و تداوم تحقیقات و فعالیت‌های فرهنگی و علمی یک مجموعه بزرگ علمی، ‌آموزشی و پژوهشی به نام «ربع رشیدی» تأسیس کرد که این مجموعه به صورت شهرکی علمی در حومه شهر تبریز ساخته شد.

خواجه رشید‌الدین در پایتخت ایلخانیان و در گذرگاه کاروان‌های خاور و باختر یکی از بزرگترین تأسیسات روزگار کهن را پدید آورد؛ شهری کوچک شامل کتابخانه، مدرسه، مسجد، دارالایتام، گرمابه، مهمانسرا، بیمارستان، مدارس عالی، پرورشگاه و کارگاه‌های صنعتی. او برای تأمین پشتوانه مالی برای اداره این مؤسسات بزرگ، دارایی و املاک زیادی را وقف «ربع رشیدی» کرد.

این موقوفات عمدتاً در ایران قدیم، ‌بخش‌هایی از عراق، افغانستان، گرجستان، ولایت روم، آذربایجان و‌ سوریه بودند. خواجه رشید‌الدین برای ساماندهی اداره «ربع رشیدی» و موقوفات آن وقف‌نامه‌ای تنظیم کرد. او در این وقف‌نامه اطلاعاتی دقیق و مستند درباره شیوه فعالیت‌های علمی، ‌آموزشی، تشکیلات ربع، اوضاع فرهنگی آن عصر، ارزش خدمات خواجه در پیشبرد و توسعه امور فرهنگی و آموزشی و نکاتی درباره احوال شخصی‌اش نوشته است.

این نسخه به خط خود خواجه رشید‌الدین فضل‌الله همدانی و قسمتی از آن نیز به خط حاکم آن زمان تبریز است که فقط یک نسخه از آن در تمام جهان وجود دارد. بر اصالت این نسخه علما، ‌دانشمندان و دیوانیان زیادی از جمله علامه حلی (648- 726 ق) گواهی داده‌اند. «وقف‌نامه ربع رشیدی» نظم خاصی دارد که فهرست جامعی از موقوفات، هزینه‌ها و برنامه‌های اداری و مالی را تبیین می‌کند و به دلیل گستره وسیع موقوفات و ارزش والای آنها از اهمیت جهانی برخوردار است.

این وقف‌نامه در دوره‌های گوناگون تاریخی الگوی تنظیم وقف‌نامه‌های معتبر بوده است. نسخه اصلی این وقف‌نامه 382 صفحه دارد و جنس کاغذ آن خانبالغ است و اکنون در کتابخانه مرکزی تبریز نگهداری و محافظت می‌شود. این نسخه تا سال 1348 شمسی در دست بازماندگان حاجی ذکاء‌الدوله سراجمیر، ساکن تبریز بود. نام اصی این وقف‌نامه «اوقفیه الرشیدیه بخط الواقف فی بیان شرایط امور الوقف و المصارف» که با آب طلا و به خط ثلث نوشته شده است./935/ت302/ب