روانشناسی اسلامی تمام جوانب و ابعاد زندگی انسان را مورد مطالعه قرار می دهد

در بحث تولید و بازار یک بحثی داریم به نام کالا و بسته بندی کالا که اگر ارائه مسائل عرفانی اخلاقی و مسائل مربوط به سبک زندگی را به این بحث تشبیه کنیم می بینیم که کالاها موجود است. مایه ها و سرمایه ها کاملا موجود است. اما در بخش بسته بندی یا اصلا بسته بندی نشده است یا بسته بندی به صورت ضعیفی انجام شده است. در لابه لای آیات و روایات ما سبک زندگی وجود دارد. اما اینکه عده ای جمع بشوند و با همایش، با نوشتن کتاب و مقاله، با سخنرانی، با برگزاری کارگاه، اینها را استخراج، تدوین و بسته بندی کنند و به صورت دسته بندی شده ارائه کنند، یا به طور کامل صورت نگرفته یا اگر صورت گرفته ضعف ها و نواقص خاص خود را دارند.

حالا فرمایشات مقام معظم رهبری از این باب هم راهگشا بود که عده ای شهامت پیدا کردند؛ یعنی فهمیدند که بله می شود رفت سراغ سبک زندگی اسلامی. الحمدلله ایشان موضوع و چارچوب را مشخص کردند. قدم اول را هم مؤسسه دارد برمی دارد. ان شاءالله قدم های بعدی با همکاری دیگران برداشته خواهد شد. ما به جایی می توانیم برسیم که سبک زندگی اسلامی را به صورت شسته و ­رفته و بسته بندی شده تدوین کنیم و به جامعه و مردم و نیز به ارگان های فرهنگی ارائه کنیم. باید بگوییم یک فرد مسلمان می تواند دقیقا بر اساس این چارچوب، دارای زندگی سالم و انسانی و اسلامی باشد.

رسا - با توجه به جامعیت سبک زندگی اسلامی، علوم مختلف چه نقش و جایگاهی در ارائه سبک زندگی اسلامی می توانند داشته باشند؟

همان طور که سایر واژه ها و اصطلاحات روانشناسی یا هر علم دیگر به اعتباراتی می توانند در علوم گوناگون مطرح شوند؛ مثل جامعه شناسی، علوم تربیتی، مدیریت، علم سیاست و... می توانید همین سبک زندگی اسلامی را هم با نگاه جامعه شناختی بررسی کنید؛ یا همین را با نگاه مدیریت یا با نگاه علوم تربیتی بررسی کنید. چون همه این علوم مربوط به انسان و علوم انسانی و اجتماعی هستند. اینها بی ارتباط با هم نیستند ولی سبک زندگی یا به تعبیری سبک زندگی اسلامی، بیشترین تناسب را با خود روانشناسی دارند که در این علم روانشناسی متولد شده و تقویت گردیده است.

رسا - آیا روانشناسی می تواند در تبیین فرهنگ اسلامی به ما کمک کند؟

رسا - بنابراین ماهیت روانشناسی اسلامی غیر از آن چیزی است که در دنیای امروز به عنوان روانشناسی مطرح می شود؟

آنچه در دنیای امروز مطرح است؛ با همه اختلاف ها، دیدگاه ها، مکاتب و نظریه های موجود در روانشناسی آنچه همه قبول دارند؛ می گویند موضوع علم روانشناسی رفتار انسان است. حالا یکی می گوید مثلا فقط رفتار عینی و آشکار؛ یکی می گوید نه، رفتار عینی و آشکار همراه با رفتار درونی. در تفسیر رفتار، اختلاف نظر ها زیاد است؛ ولی آنچه که برای همه قابل قبول است، این است که روانشناسی با رفتار انسان، با نیَات انسان، با انگیزه های انسان و با هیجانات انسان سر و کار دارد.

از دید ما مشکل اساسی این است که روانشناسی موجود، عمدتا رفتار خشک و خالی را در نظر می گیرد؛ یعنی رفتار یک انسانی که در این دنیا زندگی می کند و اگر هم از دنیا رفت، گویا رفتارش تمام می شود و گویا همه چیز تمام می شود. اما از نگاه ما یعنی از نگاه روانشناسی اسلامی، همین رفتار انسان باید مورد مطالعه قرار بگیرد؛ ولی نه به صورت خشک و خالی؛ یعنی زمینه ها، پایه ها، مبانی و اصولش نیز باید مورد توجه قرار بگیرد. جهان بینی، هستی شناسی، نگاه ما به ماهیت انسان، نگاه ما به خالق انسان، نگاه ما به دیگران، همه نگاه ها و همه پشتوانه ها و همه مبانی با همدیگر رفتار انسان را شکل می دهند. مثلا در مورد نگاه انسان به عالم آخرت، می بینیم کسی که اعتقاد دارد به عالم آخرت، اعتقاد و یقین دارد به مبدأ و معاد، در همین دنیا، رفتار دنیاییش تحت تأثیر قرار می گیرد. بر خلاف کسی که رفتار دارد، اما اعتقادی هم به این ها ندارد. رفتار کسی که مؤمن و معتقد است، با رفتار کسی که نه مؤمن است، نه معتقد، زمین تا آسمان متفاوت است.

روانشناسی وظیفه اش هست که هر دو رفتار را مورد مطالعه قرار بدهد. اینکه یک روانشناس بیاید و بگوید که آقا ما وظیفه نداریم، وارد این گونه فضاها بشویم، صحیح نخواهد بود. یعنی ادعا، ادعای منطقی نیست.