مناسبات پیامبر و اهل بیت با ایرانیان

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پروژه «مناسبات پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) با ایرانیان» یکی از پروژه‌های فعال در گروه سیره پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) است که از سوی سید محمود سامانی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در حال انجام است و در مرحله تحقیق قرار دارد.

برای آشنایی با این پروژه، به بخشی از محتوای آن اشاره می‌کنیم:

ورود اسلام به ایران آغازگر دوره نوین در این سرزمین بود. از عوامل مؤثر در اسلام پذیرى ایرانیان، نخست جذابیت تعالیم حیات بخش اسلام و نیز ارتباط نزدیک و همسایگى مردم ایران با عرب مسلمان بود. بیشتر ایرانیان نخستین آشنایی خود با آیین اسلام را از طریق کارگزاران خلفا به ویژه خلفای اموی و عباسی یافتند و ورود اسلام به ایران شکل غیر شیعی داشت.

عصر ائمه اطهار به مدت حدود دویست و پنجاه سال، در واقع نخستین دوره تاریخی شیعه است که در شکل گیری فرهنگ شیعه بیشترین تأثیر را داشت و بن مایه ادوار بعدی گردید. این دوران که در واقع دوران گذر از عصر ساسانى به عصر اسلامى بود، بتدریج، کم و بیش برخى از ایرانیان، با مذهب شیعه و اهل‌بیت(ع) آشنایی یافته و به تشیع امامی از گونه اعتقادی آن روی آوردند. از این رو طبیعی بود که مناسباتی میان امامان و پیروان ایشان در ایران برقرار شود.

آشنایی ایرانیان با اهل‌بیت(ع) از راههای مختلفی صورت گرفت. انتشار فضایل اهل بیت(ع) از سوی برخی صحابه ، محدثان، مورخان، مفسران و شاعران در میان ایرانیان؛ محبوبیت و در عین حال مظلومیت آنان به عنوان منسوبان درجه یک رسول خدا(ص)؛ رفتار و عملکرد اسلامی اهل‌بیت(ع) و در مقابل رفتار ناشایست برخی خلفا و کارگزاران آنها با ایرانیان، از جمله راههای شناخت و آشنایی مردم ایران، با اهل‌بیت و ایجاد رابطه با ایشان بود.

مناسبات اهل بیت(ع) با ایرانیان بنا به دلایل و موانعی، چندان گسترده نبود و شرایط زمانی خاص، داشتن روابط تنگاتنگ را ایجاب نمى‏کرده است. بدین سبب و با این وجود که اصل رابطه مسلم است؛ در منابع، آگاهی های زیادی از مناسبات اهل بیت(ع) با ایرانیان منعکس نشده است، زیرا افزون بر آن که محدودیتهای سیاسی و تحت کنترل قرار داشتن فعالیتهای امامان از سو ی دستگاه خلافت، همواره مانع از انتشار اخبار مربوط به امامان معصوم می گردید؛ تقیه و شیوه های پنهانی مبارزه که برای حفظ امام و شیعیان از فشار حاکمیت بود عامل مؤثری در عدم نقل اخبار در منابع تاریخی است.

طبیعت تقیه ایجاب می کرد بخشهای عمده و اساسی زندگی برخی امامان حتی علوم و معارف قرآن که به یارانش آموخته می شد برای همیشه در پس پرده مخفی باقی بماند. افزون بر آن که زندگی و عمر برخی از امامان چندان طولانی نبوده است تا اخبار فراوانی از آنان در دسترس ما قرار گیرد. نکته دیگر آن که به طور معمول پس از رحلت هر امام تا مدتی به دلیل مشکلاتی که پیش می آمد ارتباط شیعیان با امام بعدی بسیار محدود می شد حتی وکلای امام قبلی هم که در بلاد اسلامی حضور داشتند برقراری ارتباطشان با امام با دشواریهایی مواجه می گشت.

سن کم برخی امامان بر مشکلات می‌افزود و تا زمانی که شک و تردید شیعیان برطرف شود مدتی به طول می انجامید نیز برخی امامان امامت خود را مخفی می کردند چنان که امام جواد تا ده سالگی چنین کرد «اثبات الوصیه،ص315». سری بودن دستگاه وکالت و تشکیلات و اقتضای چنین روشی موجب شده تا اطلاعات زیادی از آن در دسترس نباشد. در عین حال در برخی منابع، اطلاعات اندکی از روابط با ایرانیان انعکاس یافته است. دورى راه نیز از دیگر عوامل کمی روابط بود.

مقصود ما از مناسبات، با آن دسته از ایرانیان است که هواخواه و شیعه ائمه(ع) بوده‌اند نه تمام ایرانیان، زیرا در عصر آنان، علاوه بر آن که غالب ایرانیان بر مذهب خلفا «اهل سنت» بودند، برخى از ایرانیان نیز مذهب خارجى، غالى، مجوسی«زرتشتی» و دیگر مذاهب داشتند.

در این زمان مذهب امامیه در رقابت با مذهب حاکم خلافت و همچنین زیدیه فرصت مناسبی جهت رشد و توسعه فراگیر پیدا نکرد که از دلایل آن می توان به بی بهره بودن مکتب اهل بیت(ع) از پشتوانه سیاسی در برابر مذاهب اهل سنت و نیز زیدی، یاد کرد. رویکرد ائمه(ع) و امامیه به تقیه و انزوای آنان از عرصه سیاسی، موجب همراهی گروه‌هایی از مردم با تبلیغ کنندگان به قیام به سیف شد./997/د101/ن