اخلاق تنها راه اصلاح جامعه است
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حضرت آیت‌الله عبدالله جوادی آملی در مراسم افتتاحیه همایش بین‌المللی اخلاق و ادیان که پیش از ظهر چهارشنبه در سالن اجتماعات بنیاد علوم وحیانی اسراء برگزار شد، از عظمت فن اخلاق برای انسان سخن گفت و آن را از منظر اینکه انسان با خود، آفریدگار و جوامع بشری رابطه دارد، تبیین و مطرح کرد.
این استاد و فیلسوف برجسته حوزوی ابراز کرد: آنها که مبنای وحیانی و الهی را پذیرفتند، در فن اخلاق حرفی برای گفتن دارند چراکه راهی برای رفتن دارند و آن گفتن علمی به این رفتن عملی، اینها را به بارگاه مقصود می‌رساند و می‌فهمند به کجا می‌روند و برای این راه ره‌توشه‌ای به نام تقوا تهیه می‌کنند.
وی اخلاقی را که به عرفان منتهی نشود ابتر دانست و افزود: آنها که مبنای وحیانی و الهی را پذیرفته‌اند می‌دانند که وقتی به مقصد رسیدند جای کار نیست و جای شهود است و مقصود را با عمل نمی‌توان دید و یک فکری هم برای آن عمل می‌کنند که اگر به مقصد رسیدیم با مقصود چه کنیم؛ آن قله بحث به نام عرفان است که سطحش از اخلاق بسیار بالاتر است و اخلاق برای آن است که آنان را به کوی محبوب برساند.
این مفسر برجسته قرآن کریم تصریح کرد: اخلاق برای همه انسان‌ها ضروری است، فنی است برای اینکه انسان جان خود را کامل و با جامعه تعامل کند؛ هر فن علمی یک معرفت‌شناسی می‌خواهد و یک جهان بینی، اگر معرفت‌شناسی در حد حس و تجربه باشد، دست در تکمیل فن اخلاق کوتاه است و راه را نخواهد دید.
حضرت آیت‌الله جوادی آملی گفت: کسی که معرفت‌شناسی او در حد حس و تجربه حسی است، نه برای جهان آفریدگاری قائل است و نه برای پس از مرگ حساب و کتابی، جهانی را می‌داند که منقطع الاول و الاخر است؛ یعنی هم از نظر اول بریده است و هم از نظر آخر، نه آغازی دارد و نه انجامی، خود در این جهان متحیر و اخلاقش سرگردان است و دیگران را هم سرگردان می‌کند و به تعبیر قرآن کریم «فهم فی ریبهم یترددون».
وی افزود: اما کسی که وحی را باور کرده و جهان الهی را پذیرفته، دستش از نظر جهان‌شناسی و مبنا پر است، چراکه معرفت‌شناسی او از کف دانش بالا آمده و به نیمه تجربی رسیده و از آنجا به تجریدی کلامی و از آنجا به تجریدی فلسفی و از آنجا به تجریدی عرفان نظری رسیده است و از آنجا هم ممکن است به عرفان شهودی بار یابد؛ چنین آدمی که جهان را متصل الاول و متصل الآخر می‌بیند و برای جهان یک پروردگار و هدفی قائل است، اگر خواست درباره اخلاق سخن بگوید دستش پر است.
این استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، شرط اصلاح نفس در فضیلت‌ها و پرهیز از رذیلت‌های اخلاقی را به عدل دانست و تصریح کرد: عدل اولین حرف را در حکمت عملی می‌زند، تمام امنیت، امانت و وفای به عهد و خوبی‌ها وابسته به عدل است؛ مفهوم عدل یعنی هرچیزی را جای خود قرار دادن، اما اینکه جای اشیاء و اشخاص کجاست، دست آدمی دارای معرفت‌شناسی حسی و تجربی خالی است.
وی با بیان اینکه هیچ پایگاه علمی برای اخلاق منهای عدل فرض ندارد، ادامه داد: کسی که اشیا و اشخاص را نیافرید، از گذشته و آینده بی‌خبر و بی‌اطلاع است و نمی‌داند عدل یعنی چه؛ اگر کسی شصت سال در یک اردوگاهی آواره باشد و از سرزمین خود بخواهد دفاع کند تروریست می‌گویند و کسی که مجاهد بی‌جهت است مدافع می‌نامند و تمام این فرهنگ‌ها را که در مدار عدل و داد می‌گردد به رأی خود تفسیر می‌کند.
حضرت آیت‌الله جوادی آملی با تأکید بر اینکه اخلاق بدون ارتباط با خدا به صورت یک فن علمی پایگاهی نخواهد داشت، به آیه قرآن کریم در وصف اخلاق نیکوی پیامبر اکرم(ص) اشاره کرد و گفت: خداوند وقتی چیزی می‌خواهد به کسی بدهد، دو دست بی‌دستی او باز است و همه چیز را دو دست می‌دهد و این رازی دارد، اگر بخواهد با کسی سخن بگوید با تمام چهره سخن می‌گوید نه با هزار چهره که جناب بسطامی گفت، خدا وقتی با کسی سخن می‌گوید با تمام هویت و هستی‌اش سخن می‌گوید چراکه بسیط است.
وی اظهار کرد: اینکه می‌بینید فردی با شما سخن می‌گوید و چهره‌اش به سمت دیگری است متخلق به اخلاق رسول خدا(ص) نیست که آن حضرت وقتی با کسی سخن می‌گفت، تمام رخ سخن می‌گفت و او متخلق به اخلاق الهی بود؛ اگر این خلق پیدا شد نه در دیروز مسأله گالیله سوزی مطرح می‌شد و نه امروز مسأله قرآن سوزی مطرح بود، نه دیروز جنگ جهانی اول به راه می‌افتاد و نه امروز بر هم زدن خاورمیانه.
این مفسر برجسته قرآن کریم گفت: اگر کسی خواست اخلاق علمی داشته باشد هیچ چاره‌ای ندارد مگر اینکه به عدل تکیه کند چراکه حرف اول اخلاق را عدل می‌زند؛ اخلاق برای آن است که انسان به مقصد برسد و از آن به بعد کار عرفان است، انسان اگر بخواهد به مقصد برسد ره‌توشه می‌خواهد و آن انجام واجبات و ترک محرمات است که اگر کسی این راه را رفت انشاءالله به مقصد می‌رسد.
وی با بیان اینکه تعیین موضوع و مبادی اخلاق به عهده فلسفه است و اگر فلسفه توانمند بود، اخلاق توانایی تربیت می‌کند وگرنه به تربیت یک اخلاق میانی منتهی می‌شود، فن اخلاق را بدون حکمت متعالیه کامل ندانست و افزود: انسان ضعیف که در مدار ضعف می‌گردد با خدایی که نامتناهی است یک رابطه وجودی دارد و نه زمینی و زمانی؛ فلسفه‌های دیگر توان تبیین قرب وجودی و هستی را ندارند، حتی آنها که سفر خلق من الحق را تفسیر کردند.
حضرت آیت‌الله جوادی آملی در پایان از اخلاق به عنوان تنها راه اصلاح جامعه نام برد و با تشکر از مهمانان خارجی این مراسم ابراز امیدواری کرد که با توشه پربار از کشور ایران به کشورهای خود باز گردند و پیام خون شهدا را به ممالک خود برسانند، تا دیگر نه شاهد جنگ جهانی اول و نه شاهد بی‌رحمی‌های امروز باشیم و نه شاهد گالیله‌سوزی دیروز و قرآن‌سوزی امروز که سوزاندن علم و عالم ذنب لایغفر است. /920/پ201/ج