مباحثه یعنی تمرین استادی

به گزارش خبرگزاری رسا، کتاب«نسیم هدایت، رهنمود‌های بزرگان به طلاب جوان» تدوین شده از سوی علی وافی، دربردارنده چهل پرسش و پاسخ درباره آداب و رموز طلبگی و صد‌ها نکته آموزنده درباره شیوه طلبگی است.

با توجه به اهمیت طرح این مباحث برای طلاب به ویژه طلاب جوان و تازه‌وارد به حوزه‌های علمیه، خبرگزاری رسا اقدام به انتشار بخشی از محتوای این کتاب کرده است.

در فصل شانزدهم این کتاب، در بخش پیوست‌ها می‌خوانیم:

اهمیت مباحثه و پیش مطالعه

مقام معظم رهبری:

سنت مباحثه، جزو بی بدیل‌ترین سنت‌هاست. مباحثه، هنوز هم که هنوز است، در مجامع فرهنگی جدید، جا نیفتاده است. مباحثه، یعنی تمرین استادی.

استاد آن کسی است که وقتی می‌خواهد مطلبی را بیان کند، بر آن مسلط است. این نیست که فهمیده باشد؛ بلکه بر آن مسلط است. وقتی استاد درس می‌گوید، آدم کتاب را که نگاه می‌کند فکر می‌کند مطلب را فهمیده است؛ اما وقتی می‌خواهد به زبان بیاورد می‌بیند لنگ لنگ است. مباحثه، شما را به لنگیتان آشنا می‌کند و شجاعت و گستاخی تعلیم دادن را به شما می‌دهد؛ چون هم‌مباحثه‌تان، امروز شاگرد شما است و فردا هم شما شاگرد اویید و قشنگ گوش می‌دهید تا او برای شما خوب بیان کند ...

دیگر، سنت پیش‌مطالعه است. قبل از اینکه درس بخوانید، باید مطالعه بکنید. این کار، به درس خیلی کمک می‌کند و آن‌قدر مهم است که بعضی از اساتید ما، آن‌ وقت‌ها می‌گفتند: اگر امرتان، دایر بین پیش‌مطالعه و پس مطالعه است، پس مطالعه نکنید؛ پیش مطالعه کنید.

تقویت حافظه

آیت‌الله بهجت:

برای نیرومند کردن فهم و نورانیت ادراک و حافظه، پس از نمازها این تسبیح را بخوانید: سُبْحانَ مَنْ لا یَعْتَدی عَلی اَهْلِ مَمْلَکَتِهِ سُبْحانَ مَنْ لا یُاخِذُ اَهْلَ الاَرْضِ بِألْوانِ الْعَذابِ سُبْحانَ الرَّئُوفُ الرَّحیم اَللّهُمَّ اجْعَلْ لی فی قَلْبی نُوراً وَ بَصَراً وَ فَهْماً وَ عِلْماً اِنَّکَ عَلی کُلِ شَیءٍ قَدیر

تدریس، تحریر، تکرار

آیت‌الله رضا استادی:

تقریر درس برای دیگران و نیز مباحثه مکرر، همچنین نوشتن درس، برای در حافظه ماندن تأثیر فراوانی دارد. از همه این‌ها مهم‌تر، تدریس است. هر درسی را می‌خواند، درس یا درس‌های قبلی را تدریس کند، مطلبی را که یاد گرفته است، به بهانه‌های مختلف، اینجا و آنجا، در این محفل و آن محفل، مطرح سازد و برای دیگران بازگو کند. در صورتی که این کارها را انجام ندهد، فراموش کردن مطالب، برای نوع افراد طبیعی است.

پرسش، کلید قفل دانش

محصل، نباید از پرسیدن درباره مشکلات علمی‌اش،‌ خجالت بکشد، بلکه توضیح کامل آن را بطلبد؛ که هرکه کم‌رو باشد، دانسته‌هایش نیز کم خواهد شد؛ امام صادق(ع) فرموده است:

إن هذا العلم قفل و مفتاحه المسأله

این دانش را قفلی است که کلید آن پرسیدن است.

شرایط مناسب برای مطالعه

مطالعه زمانی می‌تواند مفید و مؤثر باشد که همراه با انگیزه، علاقه، تمرکز، عدم خستگی و خواب‌آلودگی و ... باشد. اما برای جلوگیری از خواب آلودگی در حین مطالعه، دانستن علل آن ضروری است؛ تا بتوان با شناخت و اقدام به برطرف کردن آن‌ها، مطالعه عمیق‌تر و ماندگارتری داشت.

برخی از علل خواب آلودگی عبارت است از:

1ـ نداشتن انگیزه کافی:

یکی از قوی‌ترین محرک‌ها برای فعالیت‌هایی مانند مطالعه، داشتن انگیزه است. اگر بدون هدف و انگیزه (مادی و معنوی) مطالعه کنیم، دچار بی حوصلگی، خستگی و در نهایت، خواب آلودگی خواهیم شد.

2ـ اشتغالات فکری زیاد:

اگر در طول روز، بیش از ظرفیت و توان خود برنامه داشته باشیم، به طوری که زمان استراحت را نیز دربرگیرد، خسته خواهیم شد؛ که این خستگی منجز به خواب آلودگی می‌شود.

3ـ نداشتن برنامه منظم:

افرادی که تحت برنامه درسی خاصی هستند، (حوزه، دانشگاه، مدرسه و ...) کمتر دچار خواب آلودگی در حین مطالعه می‌شوند؛ اما اگر بخواهیم بدون برنامه ریزی و نظم مطالعه کنیم، احتمالا خواب آلوده خواهیم شد.

4ـ ضعیف بودن پایه درسی:

اگر پایه درسی قوی باشد، یادگیری مطالب سطوح بالاتر بهتر صورت می‌گیرد اما در صورت ضعیف بودن پایه درسی، شخص مطالب سطوح بالاتر را نمی‌فهمد و چون حجم این گونه مطالب ( که برایش قابل فهم نیست ) زیاد می‌شود؛ دچار خستگی و در نهایت، خواب آلودگی خواهد شد.

5ـ فاصله زیاد بین درس و مطالعه:

اگر شخص، مطالعه و مباحثه درس داده شده را به تعویق اندازد، درس‌ها روی هم انباشته می‌شود و هنگام مطالعه آن دروس، به علت نفهمیدن مطالب و خستگی ذهن، ممکن است دچار خواب آلودگی شود.

6ـ عدم دقت و پردازش فکری:

مطالعات سطحی که با دقت همراه نیستند، تنها به صورت حفظ،‌ در حافظه کوتاه مدت باقی مانده و زود فراموش می‌شوند و هنگام مطالعه مجدد، خستگی ذهن را به همراه دارند که منجر به خواب آلودگی خواهد شد.

7ـ خستگی چشم، در اثر مطالعه:

یکی از علل خستگی چشم، خیره شدن به کتاب و دقت زیاد بر روی کلمات و حروف آن است. چشم‌ها پس از مدتی مطالعه، خسته و دچار سوزش خواهند شد و پلک‌ها تمایل به روی هم افتادن پیدا می‌کنند که خواب آلودگی را به دنبال خواهد داشت.

8ـ نگرانی روحی:

زمانی که انسان از نظر روحی نشاط و آرامش ندارد، مطالعه یا هر کار فکری دیگری برایش مشکل خواهد بود؛ لذا اگر در مورد درسی که مطالعه می‌کند، نگرانی استاد داشته باشد، نگران خراب شدن امتحان باشد، یا آینده غیر روشنی برای خود تصویر کرده باشد؛ تمرکز لازم برای مطالعه را نخواهد داشت و هنگام مطالعه، خواب آلودگی به سراغش می‌آید.

9ـ صحیح ننشستن و صحیح تنفس نکردن:

تکیه کردن و دراز کشیدن در وقت مطالعه، زمینه خواب آلودگی را فراهم می‌کند. در بعضی حالات نشستن مانند حالت قوز ( که ریه‌ها جمع شده و به راحتی باز و بسته نمی‌شوند ) تنفس به خوبی انجام می‌گیرد که خود عاملی برای ایجاد خواب آلودگی است.

10ـ بی خوابی یا عدم فاصله از خواب:

قوای جسمی و فکری بدن، پس از مدتی تلاش و فعالیت، نیاز به استراحت دارند و لازم است با خوابیدن، نیروی مجدد خود را باز یابند. اگر مدتی بی خوابی وجود داشته باشد، سیستم مغزی از اطلاعات زیاد، خسته شده و خواب آلودگی ایجاد می‌گردد. مطالعه بلافاصله پس از خواب نیز، به دلیل این‌که 40 درصد دستگاه‌های مهم بدن کاملا بیدار نشده‌اند، خواب آلودگی را به همراه دارد.

11ـ مطالعه در زمانی که معمولا می‌خوابیم:

در زمان‌هایی که به خواب عادت داریم، نباید مطالعه کنیم. مگر این‌که بتوانیم با مدتی تمرین و اراده، این عادت را ترک کنیم.

12ـ عدم فاصله از خوردن غذا، یا ورزش‌های سنگین:

پس از خوردن غذا، به علت سرازیر شدن خون به سمت دستگاه گوارش؛ خون رسانی به دیگر قسمت‌های بدن کاهش می‌یابد؛ در نتیجه خواب آلوده می‌شود. لذا نباید در این زمان،‌ مطالعه کنیم؛ زیرا از طرفی به سیستم گوارش ضرر رسانده‌ایم و از طرف دیگر، تمرکز لازم را نخواهیم داشت. ورزش‌های سنگین نیز انرژی زیادی را می‌طلبد و ممکن است خستگی پس از آن، منجز به خواب آلودگی شود.

13ـ فضای تاریک و گرم و هوای بسته:

تاریکی، یکی از علل ایجاد خواب آلودگی است؛ زیرا دوره خواب و بیداری، با دوره تاریکی و روشنایی، همزمان و هماهنگ است. در ضمن، فضای گرم و گرفته (کمبود اکسیژن) انسان را خسته و خواب آلوده می‌کند.

14ـ برخی بیماری‌ها:

بیماری‌هایی مانند افت فشار خون، کم کاری تیروئید، بیماری‌های عفونی، کم خونی، کمبود برخی ویتامین‌ها و پتاسم (که ضعف عضلانی را به دنبال دارد) ضعف بینایی، ضعف عمومی بدن و بیماری‌های خونریزی دهنده، مانند بواسیر با تأثیر بر سیستم مغزی ایجاد خواب آلودگی می‌کنند.

15ـ مصرف داروهای خواب آور:

مصرف داروهایی مانند قرص‌های ضد حساسیت و ضد آبریزش بینی، قرص سرماخوردگی، شربت‌های سرفه، قرص‌های اعصاب و ... ایجاد خواب‌آلودگی می‌کند.

16ـ عدم تأمین نیازهای واقعی بدن:

کمبود مواد غذایی بدن، از جمله ویتامین‌های ضروری مانند: ویتامین A (برای چشم) ویتامین‌هایB6 ،   B12 ،  C ( که کمبود آن‌ها ایجاد کم خونی می‌کند) و گلوکز (قند خون) خواب آلودگی در وقت مطالعه را به دنبال خواهند داشت.

آیین مطالعه

مطالعه و دریافت آگاهی‌ها از طریق خواندن، ارتباط تنگاتنگی با شیوه و روش صحیح آن دارد. انتخاب روش صحیح بانشاط، انگیزه و ماندگاری مطالب دریافتی کمک بیشتری خواهد کرد.

اگر در هنگام مطالعه دچار خواب آلودگی، حواس پرتی، خستگی، فراموشی یا بی میلی به مطالعه می‌شوید؛ حاصل رعایت نکردن راهکارهای درست مطالعه است.

در این‌جا به مسائل مهم و اساسی مطالعه اشاره می‌شود. برای استفاده بیشتر از منابع گسترده‌تر بهره گیرید.

1ـ هدف داری:

هرگاه بخواهید از مطالعه بهره عالی ببرید، باید هدف خود را بالا در نظر بگیرید؛ مثلا اگر به فهم 50 درصد مطالب کتاب قانع باشید؛ بدانید حداقل 30 درصد افت درکی خواهید داشت.

انگیزه معنوی و الهی و نشاط طلبه، می‌تواند نقش بیشتری در یادگیری او داشته باشد.

2ـ خوش بینی:

مسائل منفی کلاس، درس، استاد و امتحان را در هنگام مطالعه از ذهن عبور ندهید؛ بلکه به جهات مثبت آن موضوع فکر کنید تا اعتماد شما به دریافت این درس، قوی‌تر شود.

3ـ برنامه ریزی:

باید زمان، مکان، حالت و موضوع مطالعه تقریبا ثابت باشد و قبل از شروع به مطالعه درس جدید، نسبت به موضوع درس قبلی تأمل کوتاهی داشته باشید. مخصوصا در زمان مطالعه هر موضوع، به چیز دیگری فکر نکنید.

4ـ رعایت مراتب مطالعه:

به مراتب پنج گانه خواندن، فهمیدن، حفظ کردن، ملکه شدن و خلاصه برداری؛ در مطالعه توجه داشته باشید.

مطالعه انبوه و بدون طی مراتب یادآوری شده، نتیجه بسیار پایینی خواهد داشت.

5ـ آرامش:

سعی کنید در مطالعه نگرانی و دلهره را از خود دور کنید. کمی تأمل کنید و با تحلیل لازم، آرامشی مناسب را به دست آورید؛ آنگاه به مطالعه بپردازید.

6ـ فعال بودن:

در هنگام مطالعه، باید تلاش کرد که خوانده شده‌ها به ثمر برسد و برای این نکته، باید مطالب مهم را تکرار کرد، یادداشت برداشت، علامت زد و طبقه‌بندی نمود.

7ـ رعایت نکات بهداشتی:

رعایت این نکات در یادگیری مطالب، بسیار مؤثر است:

الف. نور کافی : که از آموزه یک مهتابی و یک لامپ 1000 وات به وجود می‌آید.

ب. هوای لازم : فضای گرم و گرفته، انسان را خسته می‌کند. باید فضا از هوای ملایم و مطبوع برخوردار باشد.

ج. تغذیه : افرادی که کارهای فکری و مطالعه زیاد دارند؛ باید از غذاهای کم حجم و پر انرژی استفاده کنند. مصرف میوه و غذاهایی که سرشار از فسفر، ویتامین A ،  B12و... هستند مفید خواهد بود.

د. ورزش چشم : در بین مطالعه، این نوع ورزش برای دوری از خمودگی و خستگی چشم بسیار مفید است.

ه. زمان : اول شب، طلوع فجر و زمانی که قبل از آن انسان استراحت کوتاه کرده باشد؛ بهترین وقت مطالعه است.

حداقل یک ساعت بعد از غذا، زمینه پذیرش مطالعه بهتر است.

و. مکان : از مطالعه در جاهایی که رفت و آمد زیاد است، سر و صدا فراوان می‌باشد، یا خاطرات خوبی در آنجا ندارید، پرهیز کنید.

8ـ مرور مطالب:

مرور بعد از مطالعه در دقایق استراحت، قبل از مباحثه و قبل از حضور در کلاس، نقش مؤثری در ماندگاری مطالب آموخته شده خواهد داشت.

آنچه که خواندید و حتی فهمیدید و حفظ کردید، باز مرور ذهنی کنید؛ تا در ذهن‌تان تثبیت گردد.

9ـ ملحقات درس:

مطالعه و مرور تصاویر،‌ جدول‌ها، خلاصه‌ها و سؤالات هر درس را در هر فرصت ممکن، مورد نظر قرار دهید.

10ـ تندخوانی:

سعی نکنید تمام مطالب را در مطالعه اول بفهمید؛ زیرا در بسیاری مواقع، درک مطالب با تکرار و پایان یافتن فصل درسی تحقق پیدا خواهد کرد.

بهتر است برای بالا بردن حجم مطالعه خود در واحد زمان، همراه با درک بیشتر مطالب؛ از روش‌های خاص تند خوانی استفاده نمایید.

11ـ امکانات:

فرهنگ لغات، مداد، پاک کن، دفتر یادداشت خلاصه درس و ... در هنگام مطالعه کنارتان باشد؛ تا در مواقع لازم به راحتی بتوانید به آن‌ها مراجعه کنید.

12ـ تمرکز:

هنگام مطالعه یک مطلب،‌ از خواندن، دیدن، شنیدن و فکر کردن به مطلب دیگر جدا بپرهیزید.

13ـ استراحت:

هر 30 تا 40 دقیقه،‌ حداقل 5 دقیقه استراحت همراه با مرور ذهنی و نرمش‌های چشم، جسم و فکر داشته باشید.

14ـ اشکالات:

در هنگام مطالعه و پس از دقت کافی، اگر مطالب را نفهمیدید، نگران نشوید. بلکه آن بخش را علامت بزنید یا از دوست یا استاد خود بپرسید و یا به شرح مراجعه کنید.

تذکر: البته نه زیاد توقف کنید که خسته شوید و نه سریع به منابع مراجعه کنید که مانع پویایی اندوخته‌های ذهنی قبلی شما شود.

15ـ مطالعه چند حسی:

در مطالعه هر چه از حواس بیشتری استفاده کنید؛ بیشتر در ذهن باقی می‌ماند و در مواقع لزوم بهتر قابل دریافت است.

16ـ صحیح نشستن:

در هنگام مطالعه، از خوابیدن، تکیه کردن و دراز کشیدن پرهیز کنید و سعی نمایید ستون فقرات،‌ صاف و عمودی باشد و زانوها به صورت زاویه حاده نباشند؛ گردن نسبت به کمر،‌ حالت افقی نداشته باشد (در راستای آن باشد) و...

17ـ تبادل نظر:

برای تثبیت علوم مختلف، سعی کنید با اساتید و دوستان خود تبادل نظر کنید؛ زیرا هر موضوعی، روش خاصی را برای مطالعه و فراگیری می‌طلبد و در این تبادل نظر، بهترین راه، شناسایی شده و تلاش علمی انسان، قرین موفقیت خواهد شد.

18ـ مباحثه:

مباحثه نقش بسیار مهمی در تثبیت مطالب آموخته شده دارد و از امتیازات حوزه‌های علمیه می‌باشد. حتی اگر توانستید، یک موضوع را بیش از یک بار مباحثه نمایید.

19ـ تدریس:

سعی کنید در فرصت‌های ممکن، وقتی را برای تدریس، اگر چه برای دو نفر، در نظر بگیرید.

20ـ نکته برداری:

خلاصه نویسی و نکته برداری از مطالب مهم دروس را به عنوان یک روش طلایی تلقی کنید تا بتوانید از اوقات مطالعه استفاده بهتری ببرید.

21ـ مشاوره:

نگرانی‌ها و مسائل روحی، عاطفی و فکری خود را بدون خجالت و دلهره، با افراد با صلاحیت مطرح کنید تا هر چه زودتر حل شود؛ زیرا هم در تحصیل شما اثر منفی می‌گذارد و هم آثار منفی آن در ساختار شخصیت شما نتایج بدی به همراه خواهد داشت.

شایان ذکر است، علاقه‌مندان به تهیه این کتاب می‌توانند به انتشارات شفق به نشانی قم ـ خیابان شهدا ـ کوچه 22 مراجعه کنند یا با شماره 7741028 پیش شماره 0251 تماس بگیرند./997/ز503/ن