نقش روحانی در سینما از بازیگری تا کارگردانی

به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا به نقل از جوان، نخستین جشنواره- همایش روحانی در قاب سینما اردیبهشت ماه در تهران برگزار خواهد شد. هدف از برگزاری این جشنواره، ابهام‌زدایی از رابطه سینما و روحانیت بیان شده است.

سابقه حضور سینما در کشورمان به اواخر دوران قاجار باز می‌گردد، زمانی که به دلیل گسترش رابطه ایرانیان با غرب اسباب زندگی غربی و سرگرمی‌های رایج در غرب به ایران سرازیر شد. از همان زمان به دلیل اینکه سینما در میان مردم به عنوان سوغات ینگه دنیا شناخته می‌شد روحانیت به عنوان پاسداران دین و مذهب به دلیل ترسی که از هجوم فرهنگ غرب به سرزمین‌های اسلامی وجود داشت، از پا گرفتن چنین اسباب سرگرم‌کننده‌ای ناراضی بودند. 

در طول حیات حکومت پهلوی که سیاست‌های فرهنگی بر مبنای مخالفت با روحانیت برنامه‌ریزی شده بود، سینما به طور کامل نقش روحانی را از فیلمنامه‌ها کنار گذاشت و در زمان ضرورت برای نشان دادن شخصیت مذهبی از کاراکتر‌هایی مانند میرزا که شامل افراد متدین و معتمد محلی است استفاده می‌شد. در دوران پهلوی فساد رایج در فیلم‌های سینمایی و پدیده فیلمفارسی که به شکل مبتذلی در حال گسترش بود، باعث شد تا روحانیون مردم را از سینما رفتن منع کنند و حتی در جریان انقلاب اسلامی سینما‌ها به عنوان یکی از مراکزی بودند که انقلابیون برای نشان دادن مخالفت خود با نظام شاهنشاهی به آنها حمله می‌کردند. این دوره را می‌توان جدایی و مقابله روحانیت و سینما دانست؛ دورانی که با پیروزی انقلاب اسلامی به پایان رسید. 

با ‌آنکه بسیاری از انقلابیون تحت تأثیر جو حاکم در نظام ستمشاهی، سینما را به عنوان بازوی فرهنگی حکومت برای از بین بردن مظاهر اسلامی قلمداد می‌کردند و خواستار تعطیلی کامل سینما در ایران بودند، اما نظر امام خمینی و سخن معروف ایشان مبنی بر عدم مخالفت با سینما و تفکیک قائل شدن میان سینمای سالم و سینمای فاسد مروج فحشا، باعث شد تا سینمای ایران نه تنها از خطر فراموشی برهد، بلکه دوران نوینی را نیز آغاز کند. در این دوره است که برای نخستین بار شاهد حضور نقش‌های روحانی در فیلم‌ها هستیم؛ نقش‌هایی که دارای فراز و فرود‌های فراوانی هستند. به طوری به گفته حجت‌الاسلام سرلک دبیر جشنواره روحانیت در قاب سینما، گاهی شخصیت روحانی آنقدر ماورایی و معصوم‌نمایانه به تصویر کشیده می‌شد که فاصله زیادی با روحانیت واقعی داشته و گاهی پرداختن به آن جنبه کاسب‌کارانه داشته است. 

در میان همه نقش‌های کوتاه و بلندی که از حضور روحانیت در سینما به یاد داریم، چند نمونه بیش از همه خودنمایی می‌کند. حتی در سال های اخیر برخی از روحانیون علاوه بر ورود به مقوله سینما به عنوان کارشناسان فرهنگی و منتقدین هنر هفتم، خود رأساً فیلم سازی را آغاز کرده‌اند. امسال جشنواره- همایش روحانی در قاب میزبان فیلم های ساخته شده توسط روحانیون فیلم ساز است. 

کپی‌کاری که بحث بر انگیز شد
فیلم امریکایی «ما فرشته نیستیم» با بازی رابرت دنیرو و شان پن در مورد سوءاستفاده دو خلافکار از لباس کشیش‌ها است که ماجرا‌های زیادی را به وجود می‌آورد. کسانی که این فیلم را دیده‌اند، بعد از تماشای «مارمولک» ساخته کمال تبریزی بر مشابه‌سازی شدن فیلم امریکایی و بومی‌سازی آن توسط تبریزی اذعان دارند. مارمولک را می‌توان نخستین و خط شکن‌ترین فیلم ساخته شده بر اساس نقش محوری یک روحانی دانست. این فیلم در سال 82 ساخته شد. ساخت این فیلم را نتیجه سیاست تساهل و تسامح دولت اصلاحات می‌دانند. 

«مارمولک» با آنکه اکرانش همراه با حواشی زیادی بود اما مخاطبان خود را به سرعت پیدا کرد. این فیلم خواسته یا ناخواسته باعث شکستن تابوی پرداختن به نقش روحانی در سینما شد. بعد از این فیلم بود که شاهد پرداختن چند فیلم سینمایی به موضوع روحانی مردمی و در عین حال شوخ طبع بودیم که ادامه این خط را می‌توان در «رسوایی» ده نمکی نیز دید.

مارمولک اولین فیلمی بود که باعث شد تا روحانیت در قالب یک گروه اجتماعی به آن اعتراض کنند. سینمای ایران نمونه‌های مشابهی از اعتراضات صنفی به برخی از فیلم‌ها را در پرونده خود دارد که مثلاً وکلا، پرستاران، پزشکان و صنوف دیگر از اینکه از صنفشان چهره‌ای نامطلوب در سینما ارائه شده است، ناراضی شده‌اند. 

روحانیت در بطن زندگی
رضا میرکریمی پیش از آنکه شهرت کنونی را داشته باشد، در اوج گمنامی « زیر نور ماه» را ساخت. این فیلم که داستان زندگی یک طلبه در آستانه معمم شدن و درگیری وی با مسائل اجتماعی است را یکی از نمونه‌های موفق فیلم دینی و نشان‌دهنده تصویری واقعی از زندگی روحانیون می‌دانند.

 زیر نور ماه سکوی پرتاب میرکریمی شد. این کارگردان سینما بعد از آن هم باز سراغ کاراکتر روحانی در فیلم هایش رفت. یکی از نقش‌های کلیدی فیلم « یه حبه قند» که توسط فرهاد اصلانی اجرا شد، نقش روحانی مردم داری بود که مورد احترام تمامی اعضای خانواده بود.
 
این سبک از فیلم‌ها که نشان‌دهنده روحانیت مردمی و در کنار توده‌های مردم به دور از تکلف است، در فیلم تحسین شده « طلا و مس» به کارگردانی همایون اسعدیان تکرار شد. این فیلم‌ها باعث شدند تا کارگردان‌ها از به تصویر کشیدن نقش روحانی در فیلم هایشان ترسی نداشته باشند و مردم نیز در فیلم‌های اجتماعی به داشتن یک نقش روحانی عادت کنند.

طی چند ساله اخیر فیلم‌های زیادی را می‌توان نام برد که نقش روحانی یکی از چند نقش کلیدی داستان بوده است که برخی از آنها مانند «پنج‌شنبه آخر ماه» با اعتراض‌هایی روبه‌رو شده‌اند. برخی مانند «رسوایی» همراه با آمادگی که توسط کارگردان در اذهان روحانیت به وجود آمد، توانستند بی‌حاشیه اکران شوند و برخی نیز مانند «فرزند صبح» هنوز اکران نشده‌اند تا واکنش‌ها نسبت به آنها مشخص شوند. 

جشنواره سی و یکم فیلم فجر شاهد پرداخت چند فیلم به موضوع روحانیت بود. «رسوایی»،«گهواره‌ای برای مادر» و «آفتاب، مهتاب، زمین» فیلم هایی بودند که کاراکتر روحانی در آنها نقش‌های محوری داشت. از سوی دیگر جشنواره سی‌و‌یکم با استقبال و توجه روحانیون همراه بود به طوری حجت‌الاسلام آقا تهرانی رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس در مصاحبه ای از اعزام چند طلبه و روحانی به جشنواره فجر برای رصد جشنواره و ارائه گزارش به وی خبر داد. 

نگرانی‌هایی که باید جدی گرفته شوند
حجت‌الاسلام سرلک، دبیر نخستین جشنواره- همایش روحانی در قاب سینما در نشست خبری خود از اینکه برخی از نقش‌هایی که از روحانیت نشان داده می‌شود بدون شناخت از روحانیت است و حتی بازیگر نتوانسته در ظواهری چون عمامه به سر کردن به روحانی واقعی نزدیک شود، خواستار آسیب‌شناسی و رفع این مشکل شده است؛ مشکلی که ناشی از همان راحت به تصویر کشیدن روحانیت در فیلم‌هاست.

نمایش یک روحانی بدون پرداخت صحیح به آن،علاوه بر آنکه اعتراض روحانیان و متدینین جامعه را به همراه دارد، بر خلاف سایر صنوف که عدم تصور‌سازی مناسب از آنها تنها باعث اعتراضات درون صنفی می‌شود، آسیب های اجتماعی و عواقب ناهنجاری را به دنبال می‌آورد.

این نگرانی را می‌توان یکی از دلایل اصلی برپایی جشنواره- همایش روحانی در قاب سینما دانست، حرکتی که در صورت به ثمر رسیدن می‌تواند باعث تصحیح روابط میان روحانیون و سینما گران شود و با تعامل میان این دو قشر تأثیرگذار، شاهد تعالی سینمای اخلاق‌مدار ایران باشیم./971/پ202/ج