نقش تشیع در حفظ تمدن اسلامی در دوران ایلخانان با تکیه بر خواجه نصیرالدین طوسی
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان‌نامه «نقش تشیع در حفظ تمدن اسلامی در دوران ایلخانان با تکیه بر خواجه نصیر الدین طوسی» پژوهشی از «مجید یزدانی» به بررسی نقش تشیع در حفظ تمدن اسلامی در دوران ایلخانان اهتمام ورزیده است.
بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان‌نامه می‌خوانیم:
چکیده:
قرن هفتم هجری یکی از دوره‌های پر فراز و نشیب در سرزمین‌های اسلامی و به ویژه ایران به شمار می رود، زیرا با هجوم مغولان به رهبری چنگیز خان، این سرزمین‌ها در بحران فرورفت. ایران حدود چهل سال با مدیریت و حکومت جدیدی روبرو گردید و سپس برای بار دوم مورد هجوم گسترده مغولان قرار گرفت که سبب سقوط اسماعیلیان و خلافت عباسی گردید. در این میان بسیاری از مراکز علمی، تمدنی و اقتصادی با چالش دیگری روبرو شدند و شیعه با تلاش و مدیریت بزرگانش از فرصت پیش‌آمده بهره فراوانی برد. خواجه نصیر به دلیل شهرت علمی در علوم مختلف و به ویژه نجوم و شخصیت دینی و اجتماعی، توانست در بین ایلخانان جایگاهی بزرگ کسب کند و مسئولیت اوقاف کشور را به عهده گرفت و ساخت رصدخانه، دانشگاه و کتابخانه در شهر مراغه، جذب دانشمندان فرقه‌های اسلامی و جلوگیری از هدر رفت علم و دانش و نابودی تمدنی، از پیامدهای اقدامات او بود. به مرور زمان دین اسلام و تشیع در دربار ایلخانی نفوذ زیادی پیدا کرد و دوباره سازندگی و شکوفایی تمدن اسلامی آغاز شد و بسیاری از مسجدها، امامزاده‌ها، مراکز بهداشت مانند حمام‌ها و قنات‌ها ساخته‌شده و موجب حفظ و احیای دوباره تمدن اسلامی گردید. در این پایان‌نامه مسائل یادشده به صورت توصیفی و تحلیلی و با استناد به داده‌های کتابخانه‌ای مورد بررسی قرارگرفته و بر آن اساس نتایجی به دست آمده است.
وضعیت سیاسی و اجتماعی شیعیان در دوران ایلخانان:
سپاهیان چنگیز در حمله خود به خاورمیانه و ایران با مردمی روبرو شدند که مسلمان بودند و تا آن هنگام تحت فرمانروایی سلاطین مسلمان زندگی می‌کردند و به همین جهت مغولان را دشمن دین و مملکت خود می‌دانستند. شکاف میان سنی‌ها و شیعیان در آغاز چندان اهمیتی نداشت. از یک طرف اسماعیلیه با سایر مسلمین دشمنی داشتند و سراسر ممالک اسلامی مشرق را دچار وحشت کرده بودند و از طرفی دیگر امرای ایوبی با یکدیگر و با سلاطین سلجوقی آسیای صغیر و امرای دیگر الجزیره نمی‌ساختند بلکه از همدیگر نیز پیش حکام و خوانین مغول سعایت می‌کردند و مغول را در گرفتن بقیه ممالک اسلامی تحریک می‌کردند. مغول که کاملاً به این اوضاع و احوال آشنایی داشتند در صدد برآمدند که اسماعیلیه و بنی‌عباس را از میان بردارند و آخرین ممالک اسلامی قسمت غربی آسیا را نیز تسخیر کنند. نتیجتاً این که باروحیه تساهل و تسامحی که در مغولان وجود داشت موجب شد که شیعیان بعد از ده‌ها سال آزادی عمل برای فعالیت پیداکرده و این وضعیت چنان پیش‌رفت که عده‌ای از علما از جمله خواجه نصیرالدین طوسی در دربار نفوذ کرده و خدمات شایانی به مسلمانان به خصوص شیعیان انجام دهند که نتیجه این خدمات موجب رشد جمعیتی شیعیان و رشد فزاینده تألیفات کتب و رساله‌های مختلف در علوم متفاوت توسط دانشمندان شیعی شد.
نقش فرهنگی و تمدنی عالمان شیعی در دربار ایلخانان:
عده قابل‌توجهی از عالمان شیعی در این دوران بحرانی وارد مسائل سیاسی- اجتماعی شدند و این افراد تأثیر بسیاری بر ایلخانان و مغولان و مردم گذاشتند و حتی گرایش به تشیع رونق و گسترش چشم‌گیری به خود دید. تا قبل از آن گرایش به تشیع بسیار بد جلوه گر شده بود، زیرا مردم از تهمت رافضی بودن هراس داشتند. ولی در این دوران با تلاش علماء و صاحب منصبان شیعی تا حد امکان مانع این کار شدند چرا که اقتدار علمی و حقانیت شیعه به واسطه ادله و استدلال‌های محکم آن‌ها و برخورد هوشمندانه آنان با علمای اهل سنت، این موانع را برطرف کرد. هم چنین نفوذ علماء سبب شد زمینه برای فعالیت و خدمات بهتر صاحب منصبان و وزرای شیعی بهتر مهیا شود که این اتفاق مهم به خاطر روشن‌بینی و زیرکی علما و حمایت‌های بی‌دریغ از جمله نوشتن کتاب و هدیه دادن آن به وزرای شیعی، به نوعی جانب‌داری خود را از آنان اعلام می‌کردند.
نقش فرهنگی و تمدنی خواجه نصیرالدین در دربار ایلخانی:
خواجه نصیر توانست به کمک علم و سیاست و دین و اخلاق و هم چنین تلفیق تدبیر، بیرق دانش را دوباره برافراشته سازد. در روزگاری که شمشیر مغول دنیا را به وحشت فرو برده بود و فساد و کسادی دانش حکم‌فرما شده بود یک دفعه چنین نابغه‌ای ظهور کرد که در اکثر علوم زمان خودش تسلط داشته و رساله‌هایی نوشته است که گواه این اعجاز می‌باشد که با این کار خدمات بسیار ارزنده‌ای به بشریت کرد زیرا در زمانی که افراد به فکر حفظ جان و مال خود بودند این دانشمند بزرگوار در فکر حفظ علم و دانش به‌جامانده از گذشتگان بود و در زمانی که مردم به فکر فرار از دست مغولان بودند ایشان به قلب آنان رخنه کرد تا به کمک آنان و از پول آن‌ها برای احیا و آبادانی دوباره علم و دانش و عمران و آبادی قوطی بلندش و باهمت و تلاش زیاد توانست در مراغه رصدخانه و دانشگاه و کتابخانه بزرگ تأسیس کند و دانشمندان و دانش‌پژوهان بسیاری را از سایر بلاد جذب کند و در این کار به شایستگی موفق شد.
نتیجه‌گیری:
1- هجوم مغولان به ایران اگر چه با قتل و غارت و تصرف همراه بود، اما به مرور زمان به خاطر وجود فرهنگ و تمدن بسیار عظیم در این سرزمین موجب تحول در مغولان بیابان‌گرد شده و از آنان افرادی مسلمان ساخت تا جایی که دو نسل بعد از چنگیز خان تقریباً کلیه آداب و رسوم چنگیزی را رها کرده و به اسلام روی آوردند.
2- از جمله فعالیت‌های خواجه نصیرالدین در این دوران عبارت‌اند از: احیاء دوباره اوقاف، دادن شهریه به دانشمندان، میدان دادن به شیعیان، رفتار بدون تعصب با عالمان فرق اسلامی و... .
شایان‌ذکر است، پایان‌نامه «نقش تشیع در حفظ تمدن اسلامی در دوران ایلخانان با تکیه بر خواجه نصیر الدین طوسی» پژوهش پایانی «مجید یزدانی»، برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد دانشگاه ادیان و مذاهب قم است که در پاییز 1390 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «دکتر محمدرضا بارانی» و استاد مشاور آن «دکتر محمد جاودان» است. /9193/پ202/ی