به مناسبت ایام حج و تشرف حجاج به مدینه؛
نگاهی از پنجره مُلک بر ملکوت
خبرگزاری رسا ـ در این مقاله چون سالکی پای در راه، ابتدا طالب دیدار صورت ملکی شهر رسول خدا(ص) خواهیم شد و سپس در مقالی دیگر مجذوب‌وار به خوانش قدر و قیمت ملکوتی شهر حضرتش در دیده ملکوتیان عالم خواهیم نشست.
در این مقاله چون سالکی پای در راه، ابتدا طالب دیدار صورت ملکی شهر رسول خدا(ص)خواهیم شد و سپس در مقالی دیگر مجذوب‌وار به خوانش قدر و قیمت ملکوتی شهر حضرتش در دیده ملکوتیان عالم خواهیم نشست.
«سپاس بسیار و ستایش بی‌شمار، پروردگاری را که مشرف ساخت مدینه پرسکینه به اقامت با استقامت حضرت رسالت صلی الله علیه وآله وسلم و به این سبب مشتاق گردانید دل‌های مؤمنین را به استماع اخبار مستطابه طابه(یکی از اسامی مدینه)و تفضیل نمود حبیبه را به زیادتی محبت حبیب امین و معصوم گردانید عاصمه را به درع حصین از آفت طاعون و فتنه دجال و پاک و مطهر و مقدس ساخت طیبه(یکی از اسامی مدینه) مقدسه را از وبا و رداء(فاسد شدن) و بلای حمی(تب)». (اخبار مدینه ص31)
جملات بالا حاوی احساسات یکی از صدها مورخی است که در باب مدینة النبی، شهر پیامبر(ص) و یکی از مقدس‌ترین مکان‌ها در روی کره خاکی قلم زده‌اند.
مدینةالنبی از آنجا که اولین شهری بوده است که پس از 13 سال رنج مسلمین در مکه، آغوش خود را با طیب خاطر و ایمان به اسلام به روی حضرت رسول(ص) و مسلمین گشود، به پاس این اراده و ارادت مکانی شد که برترین بنده خدا و آخرین رسول الهی برای ادامه حیات مقدسش به آنجا هجرت نمود و باقی عمر پر برکتش را در این شهر سپری نمود و بدن مطهرش در این خاک مقدس آرام گرفت.
از ملک تا ملکوت
مکان‌های بسیاری در جهان وجود دارد، هر نقطه از کره خاکی را که در نظر آوریم، در بادی امر، خالی از یک وجه - که مشترک بین تمام مکان‌هاست - نیست و آن وجه این جهانی و ملکی آن مکان و آن قطعه از کره خاک است.
اما مکان‌هایی در عالم هستند که علاوه بر این وجه خلقی، ملکی و این جهانی خود، دارای وجهه‌ای ملکوتی، الهی و آسمانی هستند. یعنی این مکان‌ها دارای دو وجه و دو صورتند:صورتی که هر موجودی که پای بر خاک دارد آن را می‌بیند و وجه و صورتی که جز انسان‌های از خاک رهیده شاهد و مشاهد آن نیستند و مدینةالنبی از آن مکان‌هاست که چهره‌ای در ملک و صورتی در ملکوت دارد.
وجه ملکی، که شهر پیامبر(ص)را شهری در نقطه‌ای از جهان خاکی نشان می‌دهد و وجهی دیگر که حاصل پای جا و صفای قدم بهترین خلق الهی است و آخرین نبی آسمانی است. وجهی که جز ارباب بصیرت، چشم هر کسی را یارای دیدار روی ملکوتی آن را ندارد.
به عنوان مثال می‌توان گفت مابین منبر مقدس حضرت رسول(ص) و محراب ایشان در وجه ملکی، جز پاره‌ای خاک از زمینی خشک در واحه‌ای کم آب در صحرای عربستان چیز دیگری وجود ندارد، ولی از زبان رسول خدا(ص) بسیار شنیده‌اند و حدیث نموده‌اند که حضرتش ما بین محراب و منبر مقدسش را غرفه و روضه‌ای از روضات بهشت خوانده‌اند.
از این دست مسائل در باب شأن شهر پیامبر(ص) بسیار است و بی‌تردید آنجا که آرامگاه ایشان و فرزندان پاک او از نسل فاطمه زهرا(س) است، عظیم قدر‌ترین صورت را در نزد خدای متعال دارد و از همین صورت ملکوتی است که دل‌های انسان‌های موحد و الهی عالم چون براده‌هایی مشتاق قرار گرفتن در مغناطیس این مکان قدسی هستند.
جغرافیای مدینة النبی
«شهر یثرب که بعد از ورود رسول خدا به این شهر، مدینة النبی و به اختصار مدینه خوانده شد، در طریق الهجرة، حدود 450 کیلو متری شمال مکه واقع است... ارتفاع این شهر از سطح دریا بین 597 تا 639 متر است و جمعیت آن در سال 1415 هجری قمری حدود 661 هزار نفر بوده است.
مهمترین نکته در جغرافیای داخلی مدینه این است که شهر در میان دو رشته "حره" واقع شده که یکی در شرق با نام "حره راقم" و دیگری در غرب با نام "حره وبره" است. در جنوب یثرب، حره جنوبی قرار دارد که به آن "حره شوران" نیز می‌گویند. این حره نیز بخش جنوب را از حره شرقی تا غربی پوشانده و آنها را به یکدیگر متصل کرده است.
حره به طور معمول به سنگ‌های سیاهی اطلاق می‌شود که به صورتی خشن سطح زمین را پوشانده و پستی و بلندی تپه‌ای دارد و به صورت کوه نیست. در فاصله‌های دورتری از مدینه حره‌های دیگری نیز وجود دارد.
در قسمت شمالی شهر حد فاصل کوه "احد" در شمال غرب و کوه "سلع" در غرب مدینه، فضای نسبتا بازی وجود دارد که عمدتا زمین‌های کشاورزی و نخلستان بوده و هست.
در پشت کوه احد، کوه کوچک دایره‌وار قرمزی وجود دارد که آن را کوه "ثور" - طبعا بجز کوه ثور مکه- می‌نامند. این کوه حد حرم مدینه در شمال است؛ درست مانند این سوی قبا که کوه "عیر" قرار دارد و حد جنوبی حرم است.
در حدیث آمده است که مرز حرم بودن مدینه در جنوب و شمال در فاصل عیر و ثور است. فاصله هر کدام از این دو کوه، تا مسجد‌النبی هشت کیلو متر می‌باشد. حد شرق و غرب حرم، همان حره شرقی و غربی است».(آثار اسلامی در مکه و مدینه)
در کتاب "البلدان " احمد بن ابی یعقوب که قدیمی‌ترین متن جغرافیایی مسلمین است در باب جغرافیای مدینه این‌گونه آمده است: «و کسی که آهنگ مدینه رسول خدا کند، از منزلی که آن را معدن نقره گویند، به "بطن نخل" رود.
سپس "مسیله"، سپس "طرفه" و سپس مدینه و مدینه، چنان که رسول خدا آن را نام نهاده، شهری است پاکیزه(طیبه) در زمینی هموار و سازگار که هم بیابانی است و هم کوهستانی؛ که آن را دو کوه است، یکی از آن دو احد و دیگری عیر و اهالی آن مهاجرین و انصار و تابعانند... و در آن چهار رود خانه است که در موقع باران و سیل آب آنها، از کوه‌هایی واقع در محلی که به آن "حره بنی سلیم" گفته می‌شود و در ده فرسخی مدینه است جاری می‌شود... در مدینه چاه‌هایی است که با نواضح -شترانی که در کشیدن آب با دولاب به کار می‌روند- نخلستان‌ها و مزارع آبیاری می‌شوند. در مدینه چشمه‌هایی جوشنده و گوارا نیز هست... بیشتر دارایی مردم مدینه درخت خرما است و زندگی و خوراکشان از آن تأمین می‌شود». (البلدان ص75)
وسعت شهر مدینه در زمان یاقوت حموی –جغرافی‌دان مشهور- یعنی قرن هفتم هجری قمری نصف شهر مکه بوده است.(ن.ک: معجم البلدان ج8 ص227)
مختصری از تاریخ مدینه
مهمترین حادثه در تاریخ مدینه منوره هجرت رسول خدا(ص) از مکه به این شهر بوده است و این حادثه که مبداء تاریخ اسلام نیز قرار گرفت، باعث شد شهر مدینه که پیش از آن، یثرب خوانده می‌شد، کلیدی‌ترین و محوری‌ترین شهر برای رقم خوردن حوادث تاریخ اسلام گردد.
یثرب را نام فردی دانسته‌اند از نوادگان نوح(ع). ساکنان این شهر پیش از اسلام دو قبیله اوس و خزرج و یهودیان بودند؛ اوس و خزرج دو برادر بوده‌اند از پدری به نام "حارثة بن ثعلبه" که به دلیل شکسته شدن سد مأرب در یمن، به سوی یثرب کوچیده بودند و در آنجا گسترش یافته و هر کدام تبدیل به قبیله‌ای پر شمار گشته بودند.
بارزترین مسأله در تاریخ این شهر جنگ‌های خونین این دو قبیله در زمانی طولانی بوده است و همین نزاع‌ها بوده است که روح خسته از کین‌خواهی این مردم را متمایل به اسلام نموده است. اوسیان و خزرجیان بودند که طی بیعت‌های "عقبه" شالوده اولین شهر اسلامی را بنا نهادند.
پس از هجرت رسول خدا(ص) به مدینه، مهمترین مسأله تشکیل حکومت بر اساس دین اسلام بود. «پس از آن‌که یثرب پایگاه مسلمانان گردید و برادری مهاجران و انصار تحقق یافت و حدود حقوق مسلمانان و یهودیان اعلام شد، موقع آن رسید که اسلام در این مرحله موجودیت خود را اعلام کند، چنان که می‌دانیم شعار اسلام در مکه، توحید(دعوت به خدای یگانه و دور افکندن آیین بت پرستی) و نیز عبادتی مختصر بود.
در مدینه جنبه سیاسی و اجتماعی آن نیز اندک اندک گسترش یافت. اذان شعار نمازها گردید. تشریع احکام معاملات، پرداخت مالیات، حدود و دیگر حکم‌های سیاسی و اجتماعی آغاز شد و حکومتی بر اساس دین پدید آمد که قوام آن عدالت اجتماعی بود و در عین حال رأی مردم نیز در آن محترم شمرده می‌شد».(تاریخ تحلیلی اسلام ص71)
تشکیل حکومت و دعوت به اسلام باعث ایجاد برخورد سویه‌های قدرت در شبه جزیره عربستان شد که حاصل آن جنگ‌های رسول خدا(ص) با مشرکین مکه و یهودیان مدینه بود که شرح آنها خود رشته مفصل غزوه نگاری، در تاریخ اسلامی را ایجاد نمود.
مدینه رسول خدا(ص) پس از رحلت ایشان و تا زمان انتقال مرکز حکومت اسلامی به کوفه توسط حضرت امیر المومنین علی(ع) در سال 35 هجری، همچنان مرکز حکومت اسلامی بود و بعد از آن تا به امروز مرکزیت معنوی خود را حفظ کرده است؛ چه این که بسیاری از فرزندان رسول خدا(ص) از ائمه شیعه و نیز بزرگانی از صحابه پیامبر در آن مدفونند.
منابع
1. معجم البلدان، یاقوت حموی
2. البلدان، احمد بن ابی یعقوب، ترجمه محمد ابراهیم آیتی
3. سیره رسول خدا، رسول جعفریان
4. آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان
5. تاریخ تحلیلی اسلام، سید جعفر شهیدی
6. اخبار مدینه، نورالدین سمهودی
هادی شاملو
/979/702/ر
ارسال نظرات