اصول فقه جواهری و راهبردهای فقه حکومتی/گفتمان فقیه باید گفتمان حکومتی باشد

به گزارش خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست، استاد عالی خارج فقه و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در دوره کارگاهی «فقه حکومتی نظام ساز» دانشجویان دانشگاه امام صادق(علیه‌السلام) که در قم برگزار شد، با اشاره به این که اصول فقه یک دانش کاملا بومی‌اسلامی‌است و از تمدن اسلامی‌بوجود آمده است، گفت: طب، منطق، فلسفه، عرفان و کلام را نمی‌توان دانش اسلامی‌بومی‌دانست هر چند اینها در تمدن اسلامی‌رشد نمودند ولی اصول فقه مستقیما از دامن شیعه گرفته شده است. بسیاری از مسائل اصول از کلام امیرمومنان علی (علیه‌السلام) برگرفته می‌شود برخلاف کسانی که معتقدند شافعی یا دیگران مبدع آن بوده‌اند.
وی با بیان اینکه اصول فقه، اصول فقه نیست بلکه اصول اندیشیدن و فهم است، اظهار داشت: کسی که می‌خواهد متنی را تفسیر کند هرچند مسلمان هم نباشد باید از اصول و قواعد آن کمک بگیرد. مثلا در بحث ظواهر، حجیت ظواهر، تعارض ادله، فقد نص و ... اصول روش ارائه می‌کند و این مباحث تنها در فقه نیست بلکه در همه علوم کاربرد دارد. پس اصول فقه، منطق استنباط است.
استاد خارج فقه حوزه علمیه ادامه داد: در تعریف اصول فقه اختلاف وجود دارد. چون تعریف مبانی سخت است، لکن اصول فقه مجموعه مسائلی است که برای فقه کبری درست می‌کند. آقا ضیاء عراقی معتقد است تمام دانش رجال مرتبط به اصول فقه است هر چند دیگران معتقدند رجال، علمی‌ مستقل است.

اصول فقه و راهبردهای فقه‌حکومتی
وی در پاسخ به این سوالات که آیا اصول فقه موجود کافی است و آیا می‌شود از آن راهبردی برای فقه حکومتی ارائه کرد گفت: در مورد اصول فقه موجود سه نظر وجود دارد؛ نخست این که این دانش نه تنها کافی است بلکه فربه شده و باید رژیم بگیرد تا مختصر شود. نظر دوم اینکه اصول فقه موجود چاق و فربه نیست بلکه به اندازه است؛ نه کم است نه زیاد. با این بیان اگر بخواهیم فقه حکومتی ایجاد کنیم اصول فقه موجود کافی است لکن مهم این است که مجتهدی که می‌خواهد در فقه حکومتی نظر بدهد اصول فقه موجود را بفهمد.
حجت‌الاسلام و المسلمین علیدوست افزود: نظر سوم درباره اصول این است که اصول فقه موجود قطعا کافی نیست چراکه در پرداختن به برخی مسائل فربه است ولی در تعدادی مسائل اینگونه نیست، بلکه باید مسائل زیادی به آن اضافه شود و اگر بخواهد راهبرد فقه حکومتی ارائه دهد باید پرده های مفقوده آن پیدا شود.
وی با ذکر مثالی به تبیین نظر سوم پرداخت و گفت: شیخ اعظم در رسائل بحث حجیت و عدم حجیت خبر واحد را مطرح و ادله حجیت را می‌آورد و در ادله حجیت به قرآن و آیه نباء استناد می‌کند، وجه دلالت آیه را می‌گوید و حدود 20 اشکال به وجه دلالت مطرح می‌کند و در پایان تنها دلیل حجیت خبر واحد را بنای عقلا معرفی می‌کند. شیخ این سیر را در مورد چندین آیه و روایت دیگر نیز ادامه می‌دهد و این مساله را بسیار فربه می‌کند در حالی که می‌توانست به صورت مختصر تنها همین بنای عقلا را تشریح کند چرا که برخی مسائلی که برای نسل گذشته فرآیند بوده باید برای نسل بعد برآیند باشد.

در اصول فقه آنقدر مسائل کار نشده داریم که می‌توان دفتر دوم آن را نوشت
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه ادامه داد: در اصول فقه آنقدر مسائل کار نشده داریم که می‌توان گفت دفتر دوم آن مانده و نوشته نشده است. اصول فقه موجود بیشتر وظیفه فهمنده متن را مشخص می‌کند اما این که مبیّنان شریعت یعنی خدا، پیامبر(صلی الله علیه) و حضرات معصومین(علیه‌السلام) چه تعهدی در بیان احکام دارند و چقدر می‌توانند از هنجارها و ظرفیت های حاکم بر زمان خودشان استفاده کنند؟ اصول جوابی به این مسائل نداده است.

متدولوژی استنباط فقه حکومتی باید در اصول فقه باشد
وی گفت: متدولوژی استنباط فقه حکومتی باید در اصول فقه باشد و این نیازمند آن است که در اصول فقه این مساله در نظر گرفته شود.
استاد خارج فقه حوزه علمیه با اشاره به نقش اصول فقه جواهری در ارائه راهبردهای فقه حکومتی بیان داشت: منظور از فقه جواهری فقه منضبط است، فقهی که هم فنی است و هم ناظر به حوادث واقعه است.
وی گفت: اصول چنین فقهی باید خودش را تکان دهد و رشد کند. کسانی که توصیه به توقف رشد اصول فقه می‌کنند در پاسخ به حلقه‌های مفقوده مانده‌اند.
حجت‌الاسلام والمسلمین علیدوست در پاسخ به این سوال که آیا با رشد اصول فقه، راهبرد فقه حکومتی ایجاد می‌شود تصریح کرد: اینگونه نیست چون اصول، ابزار است و نیازمند این است که این ابزار را کسی بلد باشد و از آن استفاده کند. به عبارت دیگر همان قدر که به تولید علم توجه می‌شود باید به مصرف علم هم توجه شود تا سرمایه علمی ‌تکمیل شود و رشد کند. پس مرحله دوم به کارگیری و فراهم شدن گفتمان کاربست این اصول فقه است.
وی در پایان اظهار داشت: در بحث بیع سلاح به دشمنان، شیخ انصاری دو دسته روایات مجوزه و ناهی را مطرح می‌کند و حکم مساله را تفصیل می‌دهد به حالت صلح و جنگ و مویدش را روایات مفصله می‌گیرد بعد می‌گوید در زمان جنگ هم بیع باطل نیست و لزوم وفا دارد و چنین معامله ای فقط حرام است، با تمام احترامی‌که برای شیخ قائلیم باید بگوییم این نظر خیلی غیر حکومتی است. گفتمان فقیه بایدگفتمان حکومتی باشد تا بتواند از اصول فقه، احکام حکومتی را استنباط کند./916/د102/ع

منبع: شبکه اجتهاد