دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی درباره حیله‌های ربا
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از اجتهاد، آیت‌الله جوادی آملی در درس خارج فقه خود با اشاره به بحث حیل ربا که شیخ انصاری برخی از آن‌ها را در مکاسب ذکر کرده است گفت: بر اساس آیات قرآن، ربا کاری ظالمانه است و ربا گیرنده ظالم و ربا دهنده مورد ظلم قرار می‌گیرد با این اوصاف اگر بدعاقبتی و خانه سوزی و جنگ با خدا، کار ربا است این مساله با حیله‌های مصطلح حل نمی‌شود.
وی ادامه داد: در روایات هم ربا خواری به زنای با مادر در کنار خانه کعبه تشبیه شده است این تعابیر سنگین را نمی‌شود با چند حیله مرتفع کرد. این غیاظ و شداد آیات و روایات را نمی‌شود با این حیله‌ها بر طرف کرد.
ادله تجویز حیله‌های ربا دچار خدشه است
آیت‌الله جوادی آملی بیان داشت: ادله‌ای که حیله‌های ربا را تجویز می‌کند نیز دچار خدشه است چرا که بیشتر آن‌ها را محمد بن اسحاق نقل کرده که برخی او را واقفی می‌دانند و مرحوم علامه نسبت به حجیت روایات منقول از وی تردیدی کرده است. از طرف دیگر ممکن است چنین روایاتی جعل از طرف بیگانگان برای مشوه کرده نظام اسلامی باشد.
وی اظهار داشت: مساله روایات جعلی دغدغه همیشگی ما است از این رو پژوهشگران علوم حدیث و رجال و درایه باید فاصله بین کتب اربعه و اصول اربع مائه را حل کنند تا بتوانیم با دست پر سخن بگوییم.
مفسر قرآن کریم ادامه داد: الآن از هر مطلبی که در باب نبوت و امامت و مهدویت بخواهیم صحبت کنیم می‌بینیم هزاران کتاب درباره آن وجود دارد در حالی که در عصر مرحوم مجلسی درباره این موضوعات تنها صد کتاب بوده است. یک قرن که جلوتر که می‌رویم این تعداد، 50 کتاب می‌شود هر چه پیش‌تر می‌رویم این کتب کمتر می‌شود تا اینکه به کتب اربعه می‌رسیم. این چهار کتاب هم برای 3 نفر است و گاهی شیخ طوسی از کلینی یا صدوق نقل کرده و کلینی و صدوق از زراره نقل می‌کنند پس مطلبی که در هزار کتاب بود از یک نفر نقل شده است و خبر واحد است و با خبر واحد هم نمی‌توان اساس دین را حفظ کرد. اگر فاصله بین کتب اربعه با اصول اربع مائه را پر کنیم از دل آن یا خبر متواتر در می‌آید یا خبر واحد محفوف به قرینه قطعیه که حجت است.
استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم افزود: در زمان ائمه بازار ورّاق‌ها گرم بود که هم نسخه نویسی می‌کردند و هم خطاطی و افرادی مانند محمد بن مسلم و زراره احادیث ائمه(علیهم‌السلام) را در کتابهایی می‌نوشتند برخی دوستان آن‌ها این نسخه‌ها را برای رونویسی از آن‌ها می‌گرفتند و یا خودشان رونویسی می‌کردند یا به بازار وراق‌ها می‌رفتند و این کار را به آن‌ها محول می‌کردند. آن روزی که جعل و حذف کم نبود مبلغی را به این وراق‌ها می‌دادند که چند حدیث را در نسخه جدید ننویسند و بجایش احادیث جعلی را بنویسند. این شد که برخی احادیث جعلی این‌گونه وارد کتب حدیثی شد و دلیل آن هم تعارضاتی است که گاهی در کلمات برخی صحابه دیده می‌شود. حضرت امام خمینی می‌فرمایند احتمال می‌دهم بخشی از روایات مربوط به حیل ربا با این روش دچار جعل شده باشد.
نظر امام خمینی (ره) درباره حیله در ربا
آیت‌الله جوادی آملی بیان داشت: حضرت امام (ره) در کتاب البیع جلد 5 می‌فرماید این حیله‌ها کارساز نیست چون عرف این‌ها را ربا می‌داند یا ملاک ربا در این حیله‌ها هم وجود دارد. البته بحث ما در ربای قرضی است. بعد می‌فرماید روایات وارده در مورد حیله‌های ربا اولاً دچار ضعف سند است ثانیاً بسیاری از این روایات را محمد بن اسحاق مطرح کرده که صدوق او را واقفی می‌داند ثالثاً این روایات با دسته‌ای از روایات دیگر تعارض دارد رابعاً این روایات اختلاف متن دارند با وجود این اشکالات، این روایات مخالف با کتاب هستند چرا که لسان آیات ربا آبی از تخصیص و تقیید است و نمی‌توان با روایات این‌چنینی آن‌ها را تخصیص زد یا مقید کرد.
وی بیان داشت: سیدنا الاستاذ می‌فرماید زیاده مال در برابر زمان در نظر عرف ربا است فرقی نمی‌کند که ده دینار را به خاطر یک ماه اجل زیاد کنیم یا یک جنس ده دیناری را به صورت صوری بیست دینار بفروشیم. در فضای عرف هر دوی این‌ها به چشم ربا دیده می‌شود دلیلش هم این است که عرف در برابر این حیله‌ها می‌خندند و آن را بازی می‌دانند.
مدرس خارج فقه حوزه علمیه در پاسخ به این سؤال که چرا در گذشته قرض دادن و سود گرفتن ظلم بود ولی اکنون وام گرفتن یک کارخانه با سود بالا از بانک یک موفقیت به شمار می‌آید گفت: سر آن این است که این قرض دادن به صورت عقد شرعی مضاربه و مزارعه و مساقات در آمده است و همه فقها می‌گویند در مضاربه، سرمایه از یک نفر و کار از دیگری و سود به صورت مشترک یا بر اساس قرارداد خاص صحیح است.
وی در پایان گفت: خداوند ربا را حرام کرد تا فضیلت صدقه، قرض‌الحسنه و احسان را به شما نشان دهد. قرض‌الحسنه چون در خط تولید است ثوابش 18 برابر است در حالی که صدقه تنها ده برابر ثواب دارد و این در کتیبه عرش نوشته شده است. ضمن این که اگر ربا حلال باشد مردم تجارت را تعطیل می‌کنند. حال آیا این ظلم بزرگ را می‌توان تنها با اختلاف یک کلمه مرتفع کرد در حالی که حقیقتش باقی است؟ /916/د102/ع