تولید، انباشت و استفاده از سلاح هستهای از دیدگاه فقه
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نخستین پیش نشست تخصصی «همایش ملی فقه هستهای» بهمن ماه سال جاری با حضور حجج‌الاسلام سید سجاد ایزدهی، سعید داوودی، دکتر محمود حکمت‌نیا و ناصر قربان‌نیا در انجمن‌های علمی حوزه برگزار شد.
در این همایش حجت‌الاسلام ایزدهی با ارائه مقاله‌ای به بررسی فقهی و حقوقی سلاح کشتار جمعی پرداخت، محمود حکمت‌نیا، ناصر قربان‌نیا و حجت‌الاسلام داوودی نیز به عنوان منتقدان به نقد و بررسی ادله مقاله ارائه پرداختند.
حجت‌الاسلام ایزدهی در مقاله‌ای به بررسی موضوع «آیا تولید، انباشت و استفاده از سلاح هستهای جایز است یا خیر؟» پرداخت و گفت:
تولید و انباشت و استفاده از سلاح هستهای یکی از موضوعاتی است که در آن بحث‌های مختلفی مطرح است، برخی معتقدند که تولید، انباشته کردن و ساخت سلاح هستهای کار جایز است و برخی معتقدند که جایز نیست.
ولی باید گفت «استفاده از سلاح هستهای مطلقاً هر چند به صورت حکم ثانوی باشد جایز نیست»، سلاح هستهای غیر از بمب، موشک، راکت و همانند این‌ها است، سلاح هستهای سلاحی است که افزون‌بر حجم تخریبی زیاد در بعد مکانی و زمانی نیز محدود نبوده و یک سلاح هدفمند به شمار نمی‌آید، یعنی قدرت تخریبی آن محدود به زمان و مکان خاصی نیست، از این‌رو به آن سلاح غیر متعارف تعبیه می‌شود.
فقه در تمام مباحث نوظهور و پدید آمده نظر داشته و می‌تواند پاسخگوی این مسائل باشد، قواعد سلاح هستهای را نیز می‌توان از ادله استنباط کرد، البته باید توجه داشت که در ادله تعبیر سلاح هستهای استفاده نشده است بلکه ادله شامل مواردی است که باید مصداق آن را بر روی سلاح هستهای پیاده کرد.
استفاده از سلاح هستهای برای کفار هم حرام است
فقها در کتاب‌های خود معمولاً سلاح‌های غیر متعارف زمان خود را توصیه نمی‌کنند، مانند پرتاب آتش با منجنیق، تخریب سد برای نابود کردن افراد و یا استفاده از سم برای کشتن گروهی، مگر در صورت ضرورت.
همچنین استفاده از سم برای سرزمین کفار جایز نیست، چرا که هدفمند نیست و ممکن است در این باره نفس محترم همانند اطفال، زنان و دیوانگان کفار و مسلمین که احیاناً در بلاد کفار وجود دارند کشته شوند، در این باره نیز گفتند که استثنا نداشته و به ادله روایت تمسک کردند.
شیخ طوسی در فتوای خود الحاق سم در سرزمین کفار را جایز نمی‌داند و می‌گوید «هر چیزی که به صورت فراگیر می‌کشد و غیر گنه‌کار به واسطه گنه‌کار، بدون سلاح به واسطه سلاح دار کشته می‌شود، جایز نیست»، ابن ادریس، حضرت آیت‌الله خوئی و مقام معظم رهبری نیز این موضوع را بیان می‌کنند، البته سلاح هستهای موضوعیت ندارد.
در روایات ما بسیار استفاده شده است که ما نمی‌توانیم برای رسیدن به هدف از هر وسیله‌ای استفاده کنیم، یعنی هدف وسیله را توجیه نمی‌کند و وسیله باید مستند به نص باشد، از این‌رو هدف همیشه وسیله را توجیه نمی‌کند، برای نمونه در اسلام آمده در جنگ نباید فرد زارعت را از بین برده و نسبت به بانوان و پیران تعارض کند، به گونه‌ای که به حیوانات نیز نباید تعارض شود.
مواردی است که اگر انسان آن‌ها را تمکین کند نمی‌تواند به صورت فراگیر سلاحی تولید کند که زمان و مکان محدودی ندارد، اگر کسی توجه به مکتب اسلام داشته باشد طبیعتاً قادر نخواهد بود که سلاح هستهای تولید کند.
روایت سکونی درباره استفاده از سلاح کشتار جمعی
یکی از دلایل حرمت سلاح هستهای عقل است، عقل مستقل قطعی و بدیهی نمی‌پذیرد که سلاح کشتار جمعی وجود داشته باشد، همه افراد طبیعتاً استفاده از سلاح کشتار جمعی را مناسب نمی‌دانند و اگر از آن‌ها پرسیده شود که استفاده از سلاح کشتار جمعی خوب است یا بد، مسلماً افراد می‌گویند که استفاده از آن درست نیست.
تصور این موضوع خود موجب تصدیق به حرمت آن می‌شود حتی اگر دلیل دیگر نداشته باشیم، افزون‌بر ادله عقلی برخی از ادله غیر عقلی همانند حفظ کرامت انسانی، حفظ حقوق حیوانات و یا نابود نکردن محیط زیست استفاده از سلاح کشتار جمعی درست نیست.
عمده روایتی که به آن استناد شده روایت صحیح سند سکونی است که می‌گوید امام صادق(ع) می‌فرمایند «پیامبر منع کردند از انتشار سم در بلاد کفار»، دلیل دیگر این است که اگر ما به هر دلیلی پایبند به یک مقررات شدیم لازم است که در مرحله اجرا نیز به آن پایبند باشیم، همچنین ادله نشان می‌دهد که فرد باید نسبت به مقررات پایبند باشد.
قرآن کریم می‌گوید «هر چقدر می‌توانید از قدرت کسب کنید»، با این وجود تمام قدرت‌ها همانند سلاح هستهای را در بر می‌گیرد، آیات دیگر می‌گوید «مقابله به مثل با کفار کنید»، نمی‌توان به این آیات استدلال کرد و گفت که اطلاق دارد، یعنی اگر دشمن یک فرد بی‌گناه در سرزمین ما کشت ما نمی‌توانیم یک فرد بی‌گناه را در سرزمین آن‌ها بکشیم.
سلاح هستهای از آلات حرام است
اگر تولید، انباشت و استفاده کردن از سلاح هستهای آلات مشترک باشد طبیعتاً تولید آن اشکال ندارد ولی اگر آلات مختصه حرام باشد تولید، انباشت و استفاده از آن اشکال دارد، چرا که انباشته کردن به غرض بازدارندگی است، وقتی بازدارندگی دارد که فرد از آن استفاده کند، از این‌رو انباشت آن جایز نیست.
این‌ها مقتضای فتوا است نه حکم حکومتی که حاکم به سبب مصلحت آن را حکم داده باشد؛ البته باید توجه کرد به قدری سلاح هستهای قبح عموم دارد که حتی افرادی که دارند جرأت نمی‌کنند بگویند ما داریم، چه برسد که جرأت استفاده هم داشته باشند، این سلاح قابلیت استفاده و بازدارندگی ندارد.
حجت‌الاسلام سعید داوودی نیز در رد سخنان و مقاله حجت‌الاسلام ایزدهی گفت: نخست باید محل نزاع تبیین شود، باید در بحث جنگ روشن شود که ما جنگ ابتدایی داریم یا دفاعی، باید مشخص شود که این روایت درباره چه نوع جنگ است، اگر جنگ دفاعی باشد و دشمن بخواهد شهرهای را بگیرد باید دید چه می‌شود.
وی افزود: باید ادله حرمت وارد کردن سم و استفاده از سلاح کشتار جمعی را بررسی کرد، اگر به فقها نسبت داده شود باید توجه کرد، مرحوم شیخ طوسی در یک کتاب جایز نمی‌داند و در کتاب دیگر شاید جایز بداند، مرحوم شرایع نیز می‌گوید « استفاده از سلاح کشتار جمعی حتی در صورت فتح نباشد کراهت دارد و اگر فتح بستگی به آن داشته باشد جایز است»، آقای ایزدهی مقاله شما جامعیت اقوال ندارد.
این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: مرحوم علامه می‌گوید «استفاده از سلاح‌های دیگر به جز سم جایز است»، روایت حبس بن قیاس می‌گوید «استفاده از منجنیق و سم اشکالی ندارد»، اقوال درباره استفاده از سلاح کشتار جمعی فراوان است.
دیدگاه علما درباره سلاح هستهای: مطلقاً حرام نیست
وی یادآور شد: علما سکونی را خیلی تضعیف کردند و حتی روایت آن را صحیح بیان نکردند، صاحب ریاض می‌گوید «برخی می‌گویند استفاده از سلاح کشتار جمعی کراهت دارد، ولی همه متأخرین می‌گویند جایز است»، صاحب جواهر به صورت مطلق جایز نمی‌داند ولی می‌گوید درباره مقاتلین اشکال ندارد، اگر مخصوص جنگ جویان باشد.
حجت‌الاسلام داوودی بیان داشت: آقای خوئی می‌گوید «القاء سم برای بلاد کفار درست نیست»، ولی تصریح می‌کند «مخصوص مقاتلین باشد اشکال ندارد و اگر برای غیر مقاتلین که فتح به آن بستگی داشته باشد اشکال ندارد»، مهذب می‌گوید «این به دست ولی امر است و اگر حاکم اجازه بدهد اشکال ندارد».
دکتر ناصر قربان نیا، استاد دانشگاه نیز به عنوان منتقد دوم در رد مقاله حجت‌الاسلام ایزدهی به ایراد سخن پرداخت، گفت: با ممنوع بودن مطلقی تولید، انباشت و به‌کارگیری سلاح «ش.م.ر» موافق هستم، ولی اشکال به نتیجه مقاله آقا ایزدهی است.
وی ادامه داد: اشکال روشی، علمی و تحقیقی است، سخنان آقای ایزدهی 15 سال پیش زده شده است، آن‌چه در تعریف حقوق بشر در مقاله آوردید غلط محض است، شما نمی‌توانید موضوع را درست مبرهن کرده و تحقق کنید، کسی که در مسائل سیاسی چیزی نمی‌داند چرا باید وارد سیاست شود، ضرورت اضطرار و دفاع بسیار مهم است.
قربان نیا اظهار داشت: دلیل عقل این‌جا چیزی را حل نمی‌کند، چرا که کیان یک نظام و اسلام در خطر است، دیوان عالی جهان پس از دو سال بررسی می‌گوید دلیلی برای منع وجود ندارد، در این شرایط نیز بحث عقل مطرح نیست، اصلاً بحث شرایط اضطرار است وگرنه در شرایط عادی کسی آن را صحیح نمی‌داند.
بحث استفاده کردن یا نکردن از سلاح هستهای به زمان دفاع مشروط بستگی دارد
وی افزود: موضوع این است اگر دشمن می‌خواهد استفاده کند آیا می‌توانیم پیش دستی کرده و از آن استفاده کنیم، چه فردی گفته است اصل صلح است، بر فرض اصل صلح باشد چه ربطی به زمان اضطرار دارد؟، در مقام دفاع اصل صلح هیچ به کار نمی‌آید.
دکتر محمود حکمت نیا، استاد دانشگاه به عنوان سومین فرد به بررسی مقاله حجت‌الاسلام ایزدهی پرداخت و خاطرنشان کرد: ما یک مصداق و یک عنوان شناسایی داریم، عنوان مفهومی است که حکم مترتب می‌شود و مصداق آن چیزی است که در خارج محق می‌شود.
وی یادآور شد: مصداق‌ها تغییر می‌کند، ولی شأن فقه و قانون نیست که در این باره بحث کند، باید عنوان‌ها را شناخت، باید دید عناوین مطرح شده در سلاح هستهای جهاد ابتدایی، دفاع مشروع، تقاص و یا مجازات است، بحث است که آیا در این عناوین استفاده از سلاح کشتار جمعی درست است یا نه.
استاد دانشگاه بیان داشت: جهاد ابتدایی برای مسائل جلوگیری از توحید است، دفاع مشروع نیز درباره حمله دشمن صورت می‌گیرد، تقاص برای خود شخص است، حق غیر شخصی نیز مجازات است، تقاص و دفاع مشروع مجوز شرعی می‌خواهد، محل نزاع در دفاع مشروع است و صورت‌های دیگر نیاز به بحث ندارد، باید مناط دفاع مشروط را ببینم که سلاح کشتار جمعی چگونه است.
وی افزود: در دفاع مشروع باید تناسب میان تعدی و دفاع باشد، به مقداری ما مجاز به اقدام هستیم که طرف مقابل دست از کار خود بردارد، بحث میزان مال نیست بحث بر سر تجاوز است، اگر مهاجم دست از کار خود به سبب استفاده نکردن از سلاح هستهای بر می‌دارد که ما وظیفه استفاده از آن را نداریم.
نمی‌توان برای حفظ کشور دست به هر سلاحی شد
حکمت نیا خاطرنشان کرد: بحث این است که اگر دولتی تجاوز کند یا قریب به تجاوز باشد که در حکم فعلیت باشد و ما می‌دانیم متجاوز دست از تجاوز بر نمی‌دارد الا این‌که شهرهای آن‌ها را بمباران هستهای کنیم آیا از سلاح هستهای می‌توان استفاده کرد یا خیر؟.
حجت‌الاسلام ایزدهی در مقام دفاع از مقاله خود، گفت: چون استفاده از سلاح هستهای مطلقاً اشکال دارد، طبیعتاً کار در حکم اولیه و ثانوی اشکال دارد، همچنین از نگاه عقلی نیز استفاده از سلاح هستهای نادرست است.
وی ادامه داد: اصل بر صلح است نه جنگ، همچنین در فقه نمی‌توان تمکین کرد که یک فردی برای حفظ کشور هر کاری را انجام دهد.
حجت‌الاسلام داوودی در ادامه بحث یادآور شد: دلیل عقلی دلالت ندارد و باید به حسن و قبح برگردد، همچنین اصل در اسلام هدایت‌گری است نه صلح و نه جنگ، هدف وسیله را توجیه نمی‌کند، همان‌گونه که می‌توان از مال غصبی برای نجات فرد استفاده کرد.
دکتر قربان نیا نیز اظهار داشت: عقل تنها باید بگوید ظلم است یا خیر؟ نه این که بگوید کراهت دارد یا حرام است، سلاح هستهای بیچاره می‌کند، رنج زائد ایجاد می‌کند، حتی هدفمند هم باشد نمی‌توان استفاده کرد، چرا که زیست بوم انسان را نابود می‌کند./993/200/ن