توافق اصلی در خفا؛ و اجرای نمایش در مذاکرات رسمی
به گزارش خبرگزاری رسا، نگارش متن «برنامه جامع مشترک اقدام» در مذاکرات وین 5 در حالی آغاز می‌شود که در وین 4 سخن از اختلافات عمیق و فراوانی بود. بازتاب‌های آن دور از مذاکرات، ناامید کننده و حاکی از اختلاف‌های گسترده بود. عراقچی در این باره گفته بود: «اختلاف نظرها بعضا آن‌قدر گسترده بود که اجازه شروع نگارش متن را به ما نداد». این در حالی است که وندی شرمن رئیس تیم مذاکره کننده آمریکا، در موضعی متضاد با سخنان عراقچی، 26 خرداد 93 در پاسخ به خبرنگار نشریه هاآرتص با اشاره به شروع نگارش متن توافق نهایی در وین 4 می‌گوید:
در دور پیشین مذاکرات شاهد مذاکره و تا اندازه ای تهیه پیش نویس بودیم. این جریانی کند و پیچیده است. می‌دانم که آقای ظریف وزیر خارجه ایران می‌گوید که ما باید به آهستگی شروع کنیم و پیش نویس توافق نامه را آماده کنیم. مقداری از این کار پیشتر انجام شده است. من انتظار دارم که بیشتر این کار در این دور انجام شود.
این تضاد که نشانه‌ای از پنهانکاری یک حقیقت است، نشانه‌ای است که نگرانی‌ها پیرامون واقعیات وین 5 بیشتر می‌کند.
یکی دیگر از نشانه‌ها این است که هم زمان با وین 4 برخی از مقامات و رسانه‌های غربی، مدعی شده بودند که در جریان دیدار اشتون و ظریف در استانبول و پس از آن سفر عراقچی به وین برای مذاکره با تیم آمریکایی، توافقات اولیه برای مذاکرات گام نهایی صورت گرفته بود. به گونه‌ای که باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا یک روز پس ازنشست ظریف – اشتون در تاریخ 7 خرداد گفته بود:
اکنون امکان آن هست تا بر سر تفاوت‌هایمان به مصالحه برسیم. راه رسیدن به موفقیت طولانی است و ما تمامی گزینه‌ها برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای را مد نظر داریم، اما برای اولین بار در یک دهه گذشته، شانس خیلی بالایی برای رسیدن به توافق وجود دارد، توافقی که تاثیرگذارتر و بادوام‌تر از توافق به دست آمده از طریق اعمال زور است.
روزنامه وال استریت ژورنال با اشاره به مثمر ثمر بودن مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا برای رسیدن به توافق ژنو، از قصد دولت آمریکا برای مذاکرات محرمانه برای رسیدن به توافق در وین، نوشت:
دولت اوباما ممکن است برای دستیابی به توافق با ایران از کانال مذاکرات محرمانه استفاده کند… یک دیپلمات آمریکایی گفته است: فکر می‌کنم در نهایت لازم است به گفت و گوهای دو جانبه باز گردیم و هرگونه توافق در وین نتیجه مواضع تهران و واشنگتن خواهد بود.
این نشانه‌ها باعث بروز نگرانی‌هایی مبنی بر وجود توافق محرمانه دیگری بین ایران و آمریکا قبل از مذاکرات علنی با 1+5 شده است. همانطور که با مرور «روابط گسترده و پنهانی دولت با آمریکا» پیش از امضای توافق‌نامه ژنو دیده می‌شود، مرور تجربه‌ی رفتار دولت بیانگر آن است که استراتژی اصلی، رسیدن به توافق در خفا است. دولت همواره تلاش می‌کند اصل رابطه را پنهان کند. و اتفاقا آمریکایی‌ها علاقه‌ی جدی دارند تا وجود این روابط را افشا و رسانه‌ای کنند. و در همه موارد این مقامات یا رسانه‌های آمریکایی هستند که مذاکرات پنهانی با ایران را افشا می‌کند. موضع دولت پس از افشای روابط توسط آمریکایی، تلاش برای تکذیب اصل ماجرا با گرفتن مواضع مبهم، چندپهلو و متناقض است. پس از گسترده شدن ماجرای رسانه‌ای سعی می‌کنند تا با تایید تلویحی، روابط افشا شده را خیلی عادی نشان دهند. در مرحله‌ی بعد از افشای اصل روابط، تلاش جدی می‌کنند تا به هیچ عنوان از محتوای این دیدارها چیزی مطرح نشود. و معمولا این مقامات و رسانه‌های آمریکایی هستند که اشاره‌هایی به بخشی از محتواهای مطرح شده می‌کنند.
در این مطلب مروری بر اتفاقاتی که منجر به شکل‌گیری «توافق‌نامه ژنو» گردید، می‌اندازیم تا روند مشابه آن با سایر اقدامات سیاست خارجی دولت نمایان شود.
28 آبان 92 اخباری از سوی رسانه‌های اسرائیلی در مورد مذاکرات پنهانی بین ایران و آمریکا منتشر شد. شبکه 10 رژیم صهیونیستی مدعی شد که دو مقام عالی‌رتبه ایرانی و آمریکایی مذاکرات پنهانی با یکدیگر داشته‌اند و گفت‌وگوهای بین‌المللی در ژنو تنها پوششی برای مخفی نگهداشتن توافقی است که مفاد آن از قبل مشخص شده است. روزنامه تایمزآو اسراییل نیز مدعی شد که آمریکا در مذاکرات با ایران مجموعه‌ای از «اقدامات اعتماد ساز» را به ایران پیشنهاد داد که آمادگی واشنگتن برای رسیدن به یک توافق و کاهش فشار تحریم‌ها را نشان می‌داد و همین توافق نامه بود که آمریکا در اوایل ماه میلادی جاری با خود به ژنو برد، و گروه 1+5 آن را پذیرفت (+).
چند ساعت پس از امضای توافق نامه ژنو، آسوشیتد پرس در گزارشی، جزئیاتی از این روابط مخفیانه بین ایران و آمریکا که در ویلای ساحلی سلطان قابوس برگزار شده بود، منتشر کرد. در این گزارش آمده است که دیدارهای محرمانه بین ایران و آمریکا برگزار شده است که بیشتر آن ها در مسقط پایتخت عمان بود. دیدارهای گرم نمایندگان دولت روحانی با جک سالیوان و ویلیام برنز انجام شد. دو دیدار در ماه اوت (مرداد و شهریور 92) و دو دیدار در ماه اکتبر (مهر و آبان 92) انجام شده است. المانیتور نیز در گزارشی از حضور عراقچی و تخت روانچی، معاونان وزارت امور خارجه در این مذاکرات خبر داده است. اهمیت عمان آنجاست که این کشور به عنوان مهمترین رابط ایران – آمریکا شناخته می‌شود و سفر سلطان قابوس به تهران در شهریور 92 در راستای همین وظیفه بوده است.
اما ساعاتی پس از افشای گزارش آسوشیتد پرس، ایرنا خبرگزاری دولت، به نقل از یک مقام آگاه در وزارت خارجه این خبر را تلویحا در چهارچوب مذاکرات دانسته بود و ابهام‌آفرینی رسانه‌ای نامیده بود. با وجود اینکه عراقچی، معاون وزیر امور خارجه این خبر را تکذیب کرد اما در موضعی متناقض رویترز به نقل از یکی از دیپلمات‌های ایران که در مذاکرات حضور داشته، این مذاکرات را تایید کرد.
اما علی‌رغم تلاش مسئولین دولتی برای پنهان کردن توافقات با آمریکا در مذاکرات محرمانه، مقامات آمریکایی تاکید داشتند که چنین روابطی وجود دارد.
پونیت تالوار، مشاور عالی باراک اوباما در مسائل خاورمیانه نیز در مصاحبه با نشریه «گلوب اند میل» چاپ کانادا بیان داشت که بعد از پیروزی حسن روحانی با مقام‌های ایرانی در عمان ملاقات کرده است.
بی بی سی فارسی در 31 خرداد 93 با انتشار گزارشی از کتاب خاطرات هیلاری کلینون به روند این مذاکرات اشاره کرده است. هیلاری کلینتون در این کتاب با اشاره به روی کار آمدن روحانی از گرم شدن کانال عمان سخن می‌گوید و می‌نویسد:
پنهان کاری محض بیش از همیشه مهم بود تا اعتبار شکننده روحانی در کشورش حفظ شود. تقریبا خیلی سریع کلیات یک توافق مقدماتی شکل گرفت. ایران در ازای کاهش نسبتا کم تحریم‌ها، برای مدت شش ماه پیشبرد برنامه اتمی را متوقف کند و اجازه بازرسی بدهد.
مهدی محمدی از کارشناسان هسته‌ای ایران نیز در یادداشتی در روزنامه وطن امروز می‌نویسد:
اگرچه هرگز رسما تایید نشده ولی می‌دانیم مذاکرات محرمانه با سالیوان و برنز در مسقط نقش مهمی در صورت بندی توافق ژنو داشت و زمانی که در آذر ماه 92 تیم های ایران و 1+5 روبه روی هم نشستند در واقع یک متن از پیش آماده و به اندازه کافی مذاکره شده جلوی روی آنها قرار داشت.
دیپلمات‌های ایران پس از پخش گسترده خبرهای مذاکرات محرمانه سعی می کردند بدون تکذیب دیدارهای محرمانه، آنها را تنها در حاشیه مذاکرات 5+1 و عادی جلوه دهند؛ که خود جزو اولین اخبار مبنی بر گفتگو بین دو طرف از سوی مقامات ایران بود. ظریف می‌گوید:
جلسات رسمی ایران با شش کشور و کاترین اشتون معمولاً بسیار رسمی هستند. اگر بخواهید به توافق برسی، نیاز دارید که با همه آنها به صورت تکی یا جمعی گفتگو کنید. از این رو ما با همه اعضای گروه پنج بعلاوه یک به صورت جداگانه گفتگو کردیم. اما گفتگو با فرانسه، یا روسیه یا حتی انگلیس کار بزرگی برای ما محسوب نمی‌شد اما مسئله آمریکا فرق می‌کرد. و گفتگوهایمان با آمریکا در حاشیه گروه پنج بعلاوه یک نیز برای خود داستانی شد.
همانطور که در روند شکل‌گیری توافق‌نامه ژنو هم مشاهده شد، رویه‌ی پنهانکاری، مواضع مبهم و گاها متناقض، تایید تلویحی و عادی جلوه دادن از سوی دولت و افشاگری اصل و محتوای رابطه توسط آمریکا تکرار شد. و مسئولین دولتی از هر گونه اطلاع‌رسانی خودداری کرده‌اند. و مهم‌تر آنکه این توافقات مخفیانه مبنای عمل قرار می‌گیرد.
حال این نگرانی وجود دارد که در مذاکرات وین 5 روند توافق‌نامه ژنو دوباره تکرار شود و توافقات محرمانه‌ی ایران و آمریکا به عنوان نتیجه نهایی منتشر شود و آثار خسارت بار توافق‌نامه ژنو را تکرار و تشدید کند. در این شرایط جای این پرسش باقی است که گزارش‌ها و مصاحبه‌هایی متناقضی که تیم مذاکره کننده ایران در طول مذاکرات 1+5 انجام می‌دهند و از سختی، پیچیدگی و احتمال به نتیجه نرسیدن، سخن می‌گویند، به چه علت است؟ آیا تنها قرار است با جلسات صوری با 1+5، توافقات پنهانی با آمریکا را علنی کنند؟/916/102/ع
منبع: سایت یک بیست