اهمیت و جایگاه واقعی مسجد در اسلام

حجت الاسلام مظفر تاجی، امام جمعه چناران در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، بیان داشت: چشمه زلال مبارزه و نهضت علیه باطل در طول تاریخ، از مسجد جوشیده و تشنگان معارف در جامعه اسلامى را سیراب کرده است؛ قیام مقدس مردم ایران که به برقرارى حکومت عدل اسلامى انجامیده در طول حیات خویش نیرو و توان خود را از مساجد یافته و تمام نقشه هاى شوم دشمنان اسلام را که کمر همت به نابودى اسلام ناب بسته اند، خنثى کرده است.

امام جمعه چناران گفت: مسجد از جمله معدود پدیده هاى اجتماعى است که با تمام قشرهاى جامعه به نوعى در ارتباط است اگر پاسخگوى نیازهاى جامعه خویش نباشد به هیچ وجه نمى تواند جایگاه مقدس خود را در میان اقشار جامعه حفظ کند.

وی گفت: در صدر اسلام امور عبادى، سیاسى و قضایى در مسجد انجام مى شد به عبارتی مرکز فراگیرى علوم، حل و فصل اختلافات و دعاوی، توجه به محرومان، اعلام بسیج عمومى، آشنایى با اوضاع سیاسى و اجتماعى و تصمیم گیرى و وعظ و خطابه بود مساجد این دوره زمانی ساده و به دور از تجملات اما با کارکردى بسیار و داراى جایگاهى محورى در جامعه اسلامى بودند.

عضو نخبگان تبلیغ خراسان بیان داشت: با بررسى و کاوش در منابع معتبر اسلامى روشن می‌شود که «مسجد» به عنوان چهار کانون و پایگاه مهم در میان مسلمانان صدر اسلام مطرح بوده و یک «مسجد» اسلامى این چهار نقش را همزمان ایفا داشته که عبارت است از یک، مسجد به عنوان پایگاه عبادت و یاد خداوند متعال است، دوم آنکه مسجد به عنوان پایگاه جهاد فکرى و تعلیم و تعلم معارف اسلامی است، سوم آنکه مسجد به عنوان پایگاه تجمع نیروهاى رزمنده و اعزام آنان به جبهه‌هاى جهاد بوده و چهارم اینکه مسجد به عنوان پایگاه وحدت مسلمین و نمایش روح وحدت و یکپارچگى به دشمنان پیدا و پنهان جامعه اسلامی بود.

مسجد پایگاه اجتماعى 

امام جمعه چناران بیان داشت: مسجد در صدر اسلام به عنوان نخستین پایگاه عبادى – سیاسى مطرح شد پیامبر اکرم(ص) پس از هجرت به مدینه به منظور تشکیل جامعه اسلامى و استقرار نظام اعتقادى و اجتماعى اسلام، رسما دولت اسلامى را در این شهر بنیان نهاد که طبیعى است ایجاد چنین دولتى، پرداختن به امور نوین و بنیانگذارى مؤسسات و طرح مسائلى جدید را ضرورى نشان می داد که از جمله آنها تاسیس نهادى اجتماعى براى تجمع نیروها و مرکزى براى رسیدگى به مسائل مردمى و تبیین سیاست اسلام بود براین اساس، پیامبر اکرم(ص) مسجد را به عنوان نخستین پایگاه و اجتماع مسلمانان براى پرداختن به چنین امورى برگزیدند.

وی افزود: تجمع در مسجد سبب همدلی و ایجاد محبت نیز می شد که بر این اساس به  عنوان نخستین کانون همدلى از آن نام برده می شود. در بینش اعتقادى مسلمانان مسجد از آغاز به عنوان خانه خدا و محبوب ترین مکان ها، از ارزش و قداست خاصى برخوردار بود. استفاده از این مکان مقدس، مستلزم مراعات آدابى خاص و احکامى ویژه بود، که مسلمانان از طریق قرآن کریم و رهنمودهاى پیامبر اکرم (ص) با آنها آشنا شده بودند.

وی ادامه داد: اهتمام خاص رسول خدا (ص) به برگزارى نماز جماعت در مسجد، سبب مى شد که مسلمانان، جملگى در این آیین عبادى سیاسى در مسجد حضور یابند و با بر پایى صف‌هایى منظم، همه با هم به عبادت خدا بپردازند بدیهى است که چنین اجتماع و گردهمایى که در آن افراد کوچک و بزرگ، ضعیف و نیرومند، فقیر و غنى در کنار یکدیگر به نماز مى ایستادند، تا چه حد نفاق ها و کینه ها، بد بینى ها و بدخواهى ها همچنین اختلافات طبقاتى را از میان مى برد و جاى خود را به مهر و صفا و برادرى و برابرى مى داد و همین موضوع سبب ایجاد وحشت و هراس در دل‌هاى منافقان و دیگر مخالفان آیین نوین اسلام مى شد.

حجت الاسلام تاجی بیان داشت: در پرتو این گونه اجتماعات، مسلمانان مى توانستند به فراگیرى دانش هاى سودمند و نیز حل و فصل بسیارى از مشکلات سیاسى، اقتصادى و اجتماعى جامعه خویش بپردازند، به این ترتیب  مسجد در قالب نخستین کانون عبادى نقشى بسیار مؤثر در تحقق سازندگى فردى و اجتماعى مسلمانان و بالطبع پیدایش جامعه اى هماهنگ، متحد، نیرومند و مقاوم در آن روزگار بر عهده داشت.

استاد حوزه و دانشگاه خراسان بیان داشت: از دیگر کارکردهای مسجد در صدر اسلام این بود که به عنوان نخستین پایگاه تعلیم و تربیت نیز مطرح شده است از اهداف مهم رسالت پیامبراسلام(ص) مساله تعلیم و تربیت بود برای رسیدن به این هدف مقدس و زمینه اى که اسلام در آن روزگار جاهلى برای رشد علمی مسلمانان به وجود آورد، دانش و تحصیل آگاهى در میان پیروان این آیین رواج یافت که همچون فریضه اى دینى و واجبى عینى شد، در پرتو این مکتب بود که مساجد، جایگاه هاى اصلى عبادت شد و در قالب نخستین کانون هاى دانش، مورد استفاده قرار گرفت.

وی افزود: پیامبر اکرم(ص) مسجد بزرگ مدینه را پایگاه اصلى علوم و معارف اسلامى قرار داد و خود به عنوان نخستین معلم در این دانشگاه اسلامى، عرب آن روزگار را براى کسب دانش در یک حلقه به گرد وجود خود فرا خواند و در پرتو آیات قرآن کریم و افاضات آموزنده خویش به تعلیم و تربیت ایشان پرداخت.

امام جمعه چناران مسجد را نخستین نهاد سیاسى دانست و بیان داشت: از آنجا که در حکومت اسلامى میان مقامات مسؤل و توده هاى مردم جدایى نیست و مسلمانان مى توانند بر مسیر و جهت گیرى هاى حکومت و بر پیشرفت امور جامعه نظارت کنند و مواضع خود را در مسائل سیاسى به طور آشکار اعلام نمایند و با ارائه برنامه ها، طرح ها و پیشنهادهاى سازنده حکومت را یارى دهند، بر این اساس پیامبر اکرم (ص) پس از بنیان گذارى نظام نوین اسلامى در مدینه به منظور مداخله مسلمانان در شیوه حکومت و آگاه ساختن آنان با اهداف سیاسى اسلام، مسجد را که مرکزى عمومى و محل تجمع مسلمانان براى اداى فرایض دینى بود، به عنوان پایگاه حکومت و نهاد سیاسى اسلام برگزید.

وی افزود: از همان آغاز، مسجد افزون بر نقش هاى علمى، سیاسى و تبلیغى در زمینه فعالیت هاى امدادى و خدمات اجتماعى نیز نقشى عمده داشت، گروهى از مستمندان مسلمان در مسجد زندگى مى کردند و از کمک هاى مالى پیامبر(ص) و دیگر مسلمانان بهره مند مى شدند.

امام جمعه چناران گفت: خدمات پزشکى و درمانى مجروحان جنگ نیز در مسجد صورت مى گرفت، به گفته واقدى، مجروحان جنگ احد در مسجد معالجه مى شدند، مردم در مسجد، چراغ و آتش برافروخته بودند و مجروحان را مداوا مى کردند.

وی ادامه داد: از خدمات اجتماعى دیگرى که در زمان رسول خدا (ص) در مسجد صورت مى گرفت، پخش کمک هاى مالى میان مسلمانان بود در آن زمان هر گاه مالى از ناحیه اى به مدینه مى رسید آن را به مسجد پیامبر (ص) مى آوردند و با نظر آن حضرت میان مردم تقسیم مى شد.

نشانه مسجدی آباد از منظر قرآن

حجت الاسلام تاجی بیان داشت: دین مقدس اسلام عنایت خاصی به آبادانی مسجد دارد، قرآن کریم دراین رابطه می فرماید «إِنَّمَا یَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلاَةَ وَآتَى الزَّکَاةَ وَلَمْ یَخْشَ إِلاَّ اللّهَ فَعَسَى أُوْلَـئِکَ أَن یَکُونُواْ مِنَ الْمُهْتَدِینَ»(توبه آیه18) مساجد خدا را تنها کسانى آباد مى‏کنند که به خدا و روز بازپسین ایمان آورده و نماز برپا داشته و زکات داده و جز از خدا نترسیده‏اند، پس امید است که اینان از راه‏یافتگان باشند.

وی افزود: مساجد باید آباد شود اما پرسش این است که آبادانی مساجد چیست؟ به فرمایش قرآن کسانی که ایمان به آخرت و قیامت دارند اینها انسانهایی هستند که مسجد را می سازند و آباد می کنند، در روایت داریم که آبادانی مسجد به ظاهر و رنگ آن نیست، به لوستر و فرش آن نیست، به محراب و کاشی نیست، به تزیین معماری نیست بلکه آبادانی مسجد به حضور مؤمنان در مساجد است.

وی ادامه داد: هرکسی پول ندارد که مسجد بسازد ولی می تواند در مسجد شرکت کند اگر مسجدی از خشت و گل باشد ولی حضور مسلمانان در آن زیاد باشد، به این مسجد آباد می گویند اما اگر مسجدی را خیلی زیبا بسازند ولی مؤمنان در آن نباشند، این مسجد خرابه است و آباد نیست اگر می خواهیم جزء عامران مساجد باشیم باید حضورمان در مساجد بیشتر باشد بنابراین استفاده از همه ظرفیت مسجد برای رشد و اعتلای فرد و جامعه یعنی آبادانی مسجد که در فرمایش قرآن مطرح شد.

نهاد مسجد به حاشیه رفته است

امام جمعه چناران با طرح این سوال که چرا نهاد مسجد به حاشیه رفته است بیان داشت: متاسفانه به واسطه رویکردی که در دهه‌های اخیر در پیش گرفته شده، درب بسیاری از مساجد کشورمان به دلایل مختلف که برخی از آنها شاید نیازی به طرح نداشته باشد اما کاملاً گویا است، به عنوان مثال تنها ساعتی پیش از نماز تا ساعتی پس از وقت نماز گشوده است و پس از آن بسته می‌شود که این رویکرد باعث شده، نهاد مسجد تنها به عنوان «مصلی» مورد استفاده قرار گیرد و جایگاه این نهاد از مرکز تجمع عمومی و تصمیم گیری و اجرای برنامه های فرهنگی محلی، به همین حد تقلیل یابد.

وی افزود: ظاهراً مساجد نیز به دلایل مختلف تلاش وسیعی برای برگزاری برنامه‌های پایدار نمی‌کنند و از تبدیل مساجد به پاتوق‌های عمومی استقبال نمی‌شود و یا حداقل در این زمینه به قدر کفایت فعالیت در جهت جذب عمومی صورت نمی‌پذیرد و به همین دلیل، این نهاد که در گذشته در متن تمامی تصمیمات جامعه بود هم اکنون در بسیاری از موضوعات که حتی در متن مسجد می‌بایست مورد تصمیم گیری قرار گیرد حاشیه نشین شده است.

وی ادامه داد: شاید مهم ترین چالشی که پیش کشیده می‌شود و می‌بایست در پی رفعش بود، پایان بخشی به حاشیه نشینی مساجد است تا همیشه  و در هر زمانی در متن و محل اجتماع مسلمانان باشد همچون وقایع مهم مذهبی نظیر ماه مبارک رمضان و اعیاد و ایام عزاداری اهل بیت(ع) که تجمع بیشتری را شاهد هستیم.

استاد تاجی گفت: بی‌شک نخستین گام در این زمینه، باز نگه داشتن درهای مساجد در تمامی ایام بدون ترس از هرگونه اثرات سوء و نکات منفی است که برخی متصور هستند بگذاریم مسجد محل استراحت، محل امن، محل دوستی و محبت و تمامی اتفاقات مهم زندگی مردم باشد و چالش‌ها را در این نهاد مرتفع نماییم و با بستن در مساجد، تکلیف تاریخی مساجد را به حداقل ممکن که تعبیه مکانی برای سجده گاه عمومی است تقلیل ندهیم.

نقش مساجد در رشد و بالندگی جوانان

عضو نخبگان تبلیغ خراسان بیان داشت: پندار عمومی جوانان باید در مسجد صورت پذیرد، از درون مسجد تقوا و علم و ایمان طراوش می‌یابد و از این راه می‌توان جوانان را در مقابل وسوسه‌های شیطانی ایمن کرد چون طبیعت اسلام یک طبیعت پر جاذبه است و دل‌هایی که آلوده به غرض‌ورزی و کینه‌توزی نباشد را به خود جلب می‌کند.

وی افزود: ایمان دینی در دل‌های جوانان به صورت عمیق و راسخ است، کافیست به آن جهت بدهیم و غبار را از روی آن برداشته و شبهاتی را که از روی برداشت‌های نادرست و یا طرح مسائل به شیوه غلط برای آنان ایجاد می‌شود برطرف کرد و این امر در مساجد تحقق خواهد یافت امروزه مساجد ما به دلایل عمده فاقد آن پایگاه دائمی و پر جنب و جوش گذشته است باید تلاش کرد مساجد این پایگاه دین و ایمان را رونق دوباره بخشید و به جایگاهی که در ابتدای پیروزی و شکل‌گیری انقلاب رسیده بود برسانیم.

وی ادامه داد: طبیعت جوان خاص است نیازهای جوان اگر در مساجد تأمین شود او نیز ترجیح می‌دهد که در مسجد حاضر شود و آن نیاز را در مسجد به دست آورد که این خود یکی از عوامل جذب عمومی به خصوص نسل جوان جامعه است.

شیوه‌ها و عوامل جذب جوانان به مساجد

حجت الاسلام تاجی امام جماعت، مسجد و هیأت امنای مساجد را از عوامل جذب جوانان به مساجد دانست و بیان داشت: برای جذب جوانان به مساجد و نماز جماعت و شرکت در سایر برنامه‌های فرهنگی مساجد، شیوه‌ها و عواملی وجود دارد؛ نخستین شخصی که در این مهم نقش پر رنگی دارد امام جماعت است، امام جماعت در هر مسجد عاملی مهم در پیشرفت و ترقی مسجد به شمار می‌رود و چنانچه دارای شرایط لازم باشد، تأثیری بسزا در تحولات مثبت در جوانان و در نتیجه گرایش آنان به مساجد خواهد داشت.

وی افزود: صفات و شرایطی همچون ثابت بودن، توانایی علمی، نظم، بیان ساده و شیوا، ‌ابتکار و خلاقیت، احترام و تواضع، دوستی با جوانان و نوجوانان، آراستگی ظاهری و ‌درک موقعیت سنی جوانان در وجود امام جماعت بسیار مهم جلوه می کند و سبب رغبت جوانان و جذب آنها می شود.

امام جمعه چناران ادامه داد: خود مسجد و ویژگی‌های آن نیز می‌تواند عامل جذابی به منظور گرایش جوانان و نوجوانان به مسجد باشد این ویژگی‌ها و خصوصیات عبارت‌اند از فضای مناسب و ظواهر نیکو، ‌ نظافت و پاکیزگی، وسایل صوتی، گرما‌زا و سرما‌زا، نظرسنجی در امور مسجد و محله دخالت دادن در تصمیم‌گیری ها، ایجاد امکانات فرهنگی ورزشی و استفاده از افراد خوش صدا و غیره که در این موضوع، سبب جذب این قشر جوان و نوجوان جامعه می شود.

وی بیان داشت: ‌هیأت امنای مسجد هم نقش مهمی در پیشبرد امور مسجد و آبادانی آن دارد ‌هم به لحاظ معنوی و هم به لحاظ مادی که بسیار قابل توجه است شرکت و سعی و تلاش در امور نگهداری و اداره مساجد، همت والای اعضای هیأت أمنا را می‌طلبد.

وی افزود: هیأت امنا می تواند با همفکری و همدلی، از عهده‌ این وظیفه‌ شرعی و داوطلبانه به خوبی بر‌آیند و ذخیره‌ای برای آخرت خود بردارند خصوصیات ضروری همچون همکاری جدی،  ‌تقسیم کار و علاقه به کار می‌باید در این افراد وجود داشته باشد./933/ت301/ب4