نگاهی به سبک های ترجمه قرآن کریم

به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، حجت الاسلام سید محمدرضا صفوی عضو هیات علمی مرکز فرهنگ و معارف قرآن در یادداشتی به بررسی سبک های مختلف ترجمه قرآن کریم پرداخته است که به این شرح است.

معنای لغوی ترجمه

ترجمه در دو معنا به کار می رود. یکم، توضیح دادن. دوم، نقل کلامی از زبانی به زبان دیگر.

فَیّومی می نویسد: و تَرْجَمَ فُلَان کلامَه إِذَا بَیَّنَهُ و أَوْضَحَهُ و تَرْجَمَ کَلَامَ غَیْرِهِ إِذَا عَبَّر عنهُ بِلُغَةٍ غیر لُغَةِ المُتَکَلِّمِ؛ فلانی کلام خود را ترجمه کرد آنگاه گفته می شود که آن را تبیین کند و توضیح دهد . و کلام دیگری را ترجمه کرد وقتی گفته می شود که آن را به زبانی غیر از زبان گوینده تعبیر کند.

ابن منظور نیز می نویسد: التُّرْجُمانُ و التَّرْجَمان: المُفسِّر للسان....الترجمان، بالضم و الفتح: هو الذی یُتَرْجِم الکلام أَی ینقله من لغة إِلى لغة أُخرى‏؛ تَرْجُمان و تَرْجَمان به کسی گفته می شود که سخنی را تفسیر می کند ...و ترجمان به ضمه و فتحه کسی است که سخنی را از زبانی به زبانی دیگر انتقال می دهد.

معنای اصطلاحی ترجمه

معنای اصطلاحی ترجمه چیزی جز همان معنای دوم که در بیان معنای لغوی حکایت شده نیست ﭘس ترجمه یعنی حکایت کردن متنی نوشته شده یا گفته شده از زبانی به زبان دیگر. ترجمه یک متن دارای مراتب و به اصطلاح امری تشکیکی است از حداقلی گرفته تا حداکثری. ترجمه حداقلی آن است که اصل معنا و مفهوم یک کلام در قالب زبانی دیگر گزارش شود و حداکثری آن است که علاوه بر گزارش معنا و مفهوم یک متن ویژگی های آن نیز به تمامی منعکس گردد.

ﭘس اگر متن مورد ترجمه، شیوا، روان و زیباست، این ویژگی نیز باید در ترجمه منعکس شود و اگر متن حماسه ای است ترجمه آن نیز باید حالت حماسی آن را بازگوید و هر چه این قبیل خصوصیات در ترجمه منعکس شود تا آنجا که ترجمه با متن کاملا منطبق باشد ترجمه حداکثری شکل گرفته و هر چه کمتر رعایت گردد به همان میزان از برابری کاسته شده است.

ناگفته آشکار است که ترجمه­ی حداکثری قرآن امکان ﭘذیر نیست زیرا متن از خداوند است و خداوند آن را به گونه ای ارائه فرموده که معجزه باشد و هیچ ترجمه ای نمی تواند حتی به آن نزدیک شود ولی باید تلاش بر آن باشد که ترجمه های قرآن هر چه بیشتر ویژگی های ممکن قرآن را در خود جای دهند.

سبک‌های ترجمه

ترجمه به دو گونه پرداخته می‌شود؛ یکم، ترجمه‌ کلمه به کلمه و به تعبیری دیگر ترجمه‌ تحت اللفظی در این سبک، واحد ترجمه یک کلمه دانسته می‌شود و مقابل هر کلمه معنا و مفهوم آن ثبت می‌گردد. در این نوع معمولاً ساختار زبان مقصد رعایت نمی‌گردد و قواعد آن زبان اعمال نمی‌شود.

این سبک از ترجمه از آن رو که شیوا و روان نیست و بسا در انتقال اصل معنا نیز ناتوان باشد و با مخاطبان ارتباط لازم را برقرار نکند، سبک مطلوبی به شمار نمی‌آید. بله ممکن است در موارد تعلیم و تعلّم به نوعی اولویت یابد.

 دوم، ترجمه به نثر معیار یعنی به زبان نوشتاری فرهیختگان زبان مقصد. واحد ترجمه در این سبک، یک جمله یا چند جمله­ی به هم پیوسته است، مترجم در این سبک معنا و مفاد جمله یا جمله‌ها را در نظر می‌آورد و سپس آن را در قالب زبان مقصد می‌ریزد. این سبک نیز به دو قسم کلی، تقسیم می‌شود قسم اول، ترجمه­ی آزاد و قسم دوم ترجمه وفادار و منطبق.

مترجم در ترجمه وفادار و منطبق، ویژگی‌های کلمات و جملات را کاملاً ملاحظه می‌کند و آنها را در ترجمه منعکس می‌نماید مانند معلوم یا مجهول بودن فعل، جمع یا مفرد بودن کلمه، شرطی یا غیر شرطی بودن جمله و.... تنها تصرفی که می‌کند جابه‌جایی کلمات است به گونه‌ای که با ساختار و قواعد زبان مقصد سازگار باشد.

مترجم در ترجمه آزاد خود را ملزم به رعایت خصوصیات کلمه و کلام نمی‌بیند، او در صدد رساندن محتوای کلام است.

مناسب ترین سبک ترجمه، ترجمه به نثر معیار با قید وفاداری به متن و انطباق آن با اصل است، به ویژه ترجمه متون مقدس و به خصوص قرآن کریم که هم محتوی و هم الفاظ و جملات از جانب خداوند است.

در عین حال ترجمه های امروزین که غالباً با نثر معیار پرداخته شده اند و بسیاری از آنها متین و استواراند وافی به مقصود نبوده و انتظار مخاطبان را که دریافت مفاهیم کلام خداست آنگونه که باید بر آورده نمی کنند از این رو پیشنهاد ما ترجمه­ی مبسوط است؛ این نوع ترجمه را در فصل چهارم توضیح خواهیم داد.

 شایان ذکر است، از دو نوع ترجمه دیگر نیز نام برده می‌شود یکی ترجمه تفسیری و دیگر ترجمه منظوم، ترجمه تفسیری در حقیقت تفسیر است به زبان ترجمه لذا نباید آن را در عداد ترجمه‌ها به شمار آورد و ترجمه منظوم به دلیل آنکه باید وزن و قافیه در آن رعایت گردد خواه ناخواه سبک ترجمه آزاد را به خود می‌گیرد حداقل ترجمه‌های منظومی که تاکنون ارائه شده اینگونه‌اند./907/د101/ی

منبع: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی