بیانیه لوزان؛ از عقبه روابط ایران و غرب تا آینده رخدادهای سیاسی منطقه

به گزارش سرویس اندشه خبرگزاری رسا با پیروزی حجت الاسلام والمسلمین حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری یازدهم و تحویل گرفتن دولت در مرداد 1392، موضوع مذاکرات هسته‌ای به وزارت امور خارجه آورده شد چنان که پس از مشخص شدن تیم مذاکره کننده، موضوع انرژی هسته‌ای، از نخستین اولویت‌های دولت یازدهم در میان امور مختلف سیاسی و اقتصادی بوده است.

با این حال تعجیل و اشتیاق در به ثمر رساندن مسأله هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران، معلول علل متعددی از سوی طرف ایرانی و غربی به ویژه آمریکا است و در این مقاله سعی می‌شود به عوامل موجود که در تسریع و به نتیجه رسیدن یک توافق هسته‌ای جامع نقش دارد یا عواملی که به عنوان مانع و سدی در راه رسیدن به توافق دخیل است توجه شود.

در این مقاله با روش سناریو مشخص ‌می‌شود که احتمال به نتیجه رسیدن کدامیک از سناریوها بیشتر است و احتمال وقوع کدامیک کم یا به طور کلی عملی نیست.

اولویت اصلی ایران از شرکت در مذاکرات رفع تحریم‌ها است، هر چند دلایل دیگری نیز وجود دارد اما طرف غربی به ویژه آمریکا که خود را نماینده جامعه جهانی برای حفظ صلح و امنیت جهانی می‌داند دلایل متعددی را برای شرکت در مذاکرات قائل است؛ فشار بر ایران و امتیاز گرفتن، القای تأثیر تحریم‌ها و کشاندن ایران به مذاکرات، کند کردن قطار دانش‌‌های بومی و هسته‌ای ایران، نظارت بیشتر و دقیقتر بر پیشرفت ایران، هجمه وسیع رسانه‌ای علیه مبانی جمهوری اسلامی، حفظ وجهه بین المللی صلح طلبی، به دست آوردن شاهکار حل مشکل ایران و استفاده تبلیغاتی برای انتخابات داخلی و بهره‌برداری در موارد دیگر از دلایل اصلی پذیرش مذاکره از سوی طرف مقابل است هرچند که موانع متعددی بر سر راه مذاکرات و نتیجه گرفتن آن وجود دارد.

چیستی سناریونگاری

سناریونگاری راه حلی موقت برای بهبود تصمیم گیری در برابر آینده‌های ممکن و محتمل است؛ تمرکز اصلی سناریونگاری، چگونگی توسعه محیط فعالیت بیرونی یک سازمان با توجه به محیط درونی آن در آینده است.

همچنین درک دیگری از سناریونگاری در میان آینده پژوهان وجود دارد مبتنی بر این که یک سازمان ممکن است گستره وسیعی از سناریوها را درباره زمان آینده توسعه دهد، که در این سناریوها یک نوع مفهوم بخشی به عوامل غیرمرتیط در محیط فعالیت بیرونی سازمان ایجاد شده و طرز رفتار و عکس العمل سازمان را در برابر عدم قطعیت‌های هر بحران مشخص می کند.

سناریونگاری، روش منظم و منضبطی است که از آن برای کشف نیروهای پیش ران، و کلید دریافت تغییرات شتابان در پیچیدگی های فوق العاده و عدم قطعیت‌های متعدد استفاده می شود.

از طریق این روش، رهبران و مدیران با نگاه به رویدادهای غیرمنتظره در آینده و درک عمیق پیامدهای احتمالی آنها چندین داستان یا روایت متمایز درباره آینده های ممکن را کشف و تعریف می کنند و این سناریوها ابزاری برای نظم بخشیدن به بینش‌ها و استنباط‌های رهبران و مدیران هستند.

مقصود از تعریف سناریوها فقط انتخاب یک آینده مطلوب و آرزوی به حقیقت پیوستن آن یا پیدا کردن محتمل ترین آینده و سعی در تطبیق با آن نیست بلکه قصد اصلی سناریونگاری، اتخاذ تصمیم‌های استراتژیک است که برای همه آینده‌های باورکردنی به اندازه کافی خردمندانه و پابرجا باشد.

اگر هنگام تدوین سناریوها تفکر جدی صورت بگیرد، آنگاه مهم نیست که در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد زیرا دولت یا شرکت و سازمان در مقابل هر اتفاقی آماده است و می‌تواند بر مسیر اتفاقات آینده تأثیرگذار باشد و همچنین در سناریونگاری تلاش می‌شود بر اساس فهم دلالت‌های انتخاب‌های امروز، راه‌های تأثیرگذاری بر پیامدهای آتی این انتخاب‌ها در آینده کشف شود.

سناریونگاری در واقع، روشی برای کمک به رهبران و مدیران هنگام تفکر درباره آینده است یا رویدادهایی که شاید در آینده باعث دگرگونی و تحول اساسی دولت، سازمان و کسب و کار می‌شوند‌ در کانون توجه رهبران و مدیران قرار می‌گیرند و این روش برای شناخت آگاهی از محدودیت های ادراکی، شناختی رهبران و مدیران، هنگام شناخت محیط پیرامون و تفکر درباره آینده‌های بدیل و در نهایت در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک مفید واقع می‌شود.

سناریونگاری به طور مشخص به منظور پرداختن به چندگانگی و غیر قابل پیش بینی بودن آینده طراحی شده است که مزیت این روش، توانایی شناخت آینده‌های درازمدت بسیار متفاوت با امروز و هم چنین سناریوسازی برای انتخاب استراتژی‌هایی بر پایه این شناخت است.

سناریوسازان از طریق فرآیندهای گروهی و مشارکتی، داستان‌هایی درباره آینده درازمدت می‌آفرینند و به جای یک داستان منفرد، سناریوسازان مجموعه ای از داستان های مکمل و در عین حال متفاوت تهیه می‌کنند.

یک سبد از سناریوها، دامنه‌ای از آینده‌های باورکردنی و مرتبط با تصمیم‌های فراروی طراحان را پوشش می‌دهد و از لحاظ مفهومی، سبدی از سناریوها، بازتاب این حقیقت بنیادی است که گذشته و حال بر آینده تأثیر می گذارد اما به طور لزوم تعیین کننده آینده نیستند.

البته واژه سناریو در زبان عامه به معنای اضافی سلسله‌ای معقول از رویدادهای آینده را به ذهن متبادر می‌کند اما در برنامه ریزی مدرن یک سناریوی منفرد به یک نیمکت تک پایه می‌ماند که نمی توان روی آن نشست.

در واقع یک سناریو فقط به عنوان جزئی از کل می‌تواند مفید و سودمند باشد و این کل باید دامنه‌ای گسترده از آینده‌های باورکردنی را بپوشاند و رویکردهای متفاوتی از سناریونگاری توسط افراد و سازمان‌های مختلف پیشنهاد شده است که هر کدام بنا به نوع سؤال یا موضوع اصلی سناریونگاری و میزان دسترسی به پایگاه های داده، تعداد و میزان خبرگی انتخاب می شوند.

تحلیل روند

روابط ایران و آمریکا از اواسط قرن نوزدهم میلادی آغاز شد و این رابطه را می‌توان به دو بخش عمده؛ پیش از سال 1357 و بخش دوم از 1357 به بعد تقسیم کرد.

رابطه ایران و آمریکا از 1208 شمسی با ورود نیروهای مذهبی آمریکا به ایران آغاز گردید؛ اگر چه حضور هیأت های مسیحی در ایران با اهداف خاصی توأم بود اما نمی‌توان ورود آنها به ایران را در راستای سیاست رسمی دولت آمریکا قلمداد کرد.

دولت آمریکا از سال 1823 به پیروی از اصل سیاست خارجی انزواطلبانه مونروئه در امور سیاسی، اقتصادی دیگر کشورها به جزء کشورهای قاره آمریکا دخالت نمی‌کرد و نفوذ آمریکایی‌ها در پی اقدامات عام المنفعه در ایران با تأسیس مدرسه در ارومیه در زمان محمدشاه افزایش پیدا کرد.

با توجه به نفوذ روسیه و انگلستان در ایران، حضور یک کشور ثالث در این زمان احساس شد که انعقاد قرارداد کشتیرانی ایران و آمریکا در کشور عثمانی در سال 1267 سرآغاز ارتباط میان این دو کشور بود.

رابطه ایران و آمریکا در عصر مشروطه نیز ادامه دار بوده است؛ در واقع تحولی در روابط ایران و آمریکا به وجود آمد و اکثر روزنامه های آمریکا از این رویداد مهم سیاسی اظهار خرسندی کردند گرچه در این هنگام نمایندگان سیاسی آمریکا سعی می‌کردند همچنان به سیاست عدم مداخله پایبند باشند اما مبلغان مذهبی و سایر اتباع آمریکا به حمایت از مشروطه خواهان پرداختند.

رابطه ایران و آمریکا در زمان رضا شاه به دلیل توقیف سفیر کبیر ایران به نام عبدالغفار خان جلال علا و دوم، انتقادهای مطبوعاتی آمریکا از رضا شاه تاریک و کور بود چنان که تا سال 1317 قطع بود.

در این سال «گردل هول» وزیر خارجه آمریکا همراه با «روزولت» به آرژانتین سفر کرد تا با «آراسته» وزیر مختار ایران دیدار کند و «آراسته» نتیجه دیدار را به صورت کتبی و بعد به صورت شفاهی به شاه گزارش دهد و در همین سال نماینده مخصوص وزارت امور خارجه آمریکا به تهران آمد و با عذرخواهی رسمی، رابطه و افتتاح سفارتخانه ایران در واشنگتن آغاز شد.

رابطه ایران و آمریکا در 37 سال سلطنت محمد رضا پهلوی علاوه بر صدور سرمایه از شرکت‌های تجاری و بانک و مؤسسات ابزار مهم توسعه روابط سیاسی و اقتصادی خود با ایران استفاده می کرد؛ در واقع با اعمال سیاست های آمریکا در ایران تمام زیرساخت های تجاری، کشاورزی و صنعتی کشور را نابود و ایران صرفاً به بازاری برای کالاهای غربی و آمریکا تبدیل گشته بود.(تاریخ معاصر ایران)

کودتای 28 مرداد برای بسیاری از ایرانیان ثابت کرد که شاه اگر آلت دست انگلیس نباشد عروسک آمریکائیها است از این‌رو روابط محمد رضا شاه با آمریکا در نیمه دوم سال 1960 به تدریج افزایش یافت و تا وقوع انقلاب ادامه داشت هرچند که دارای فراز و نشیب‌هایی بوده است چنان که آمریکا در اوج انقلاب مردم ایران با تمام توان سعی داشت شاه را در ایران حفظ کند هر چند در این کار ناموفق بود.

رابطه دولت ایران و آمریکا در 19 فروردین 1359 قطع شد و تا به امروز نیز ادامه داشته هرچند که به عنوان‌های مختلف، مذاکراتی صورت گرفته است.

عوامل تیرگی روابط میان کشور ایران و آمریکا عبارت است از:

1 – مصادره دارایی‌های ایران از سوی آمریکا

2 – حمایت غیر رسمی آمریکا از اپوزیسیون جمهوری اسلامی ایران

3 – حضور نظامی آمریکا در عراق و منطقه خاورمیانه

4 – وضع تحریم علیه ایران

5 – به رسمیت نشناختن اسرائیل از سوی ایران

6 – مبارزه با برخی از اقلیت‌های مذهبی و سیاسی در ایران (بهائیت، بابیت)

7 – ترویج سیاست استکبار ستیزی از سوی ایران

سیر تحولات مذاکرات هسته‌ای

بحث ایجاد نیروگاه هسته‌ای به دوران قبل از انقلاب باز می‌گردد چنان که حکومت پهلوی با ایجاد یازده نیروگاه اتمی در سطح کشور و بستن قرارداد با طرف‌های غربی برای ایجاد و به دست آوردن انرژی اتمی تلاش کرد اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بهمن 57 در دولت و مردم ایران روحیه استکبار ستیزی ایجاد شد از این‌رو طرف‌های غربی سعی داشتند با ایجاد مشکلات عدیده از دست یافتن ایران به دانش هسته‌ای جلوگیری کنند و کشور را از این علم محروم نگه دارند.

با گذشت نزدیک به یازده سال از آغاز پرونده هسته‌ای ایران و با وجود تلاش برخی کشورهای غربی به‌ویژه آمریکا برای جلوگیری از دستیابی ایران به امکانات هسته‌ای و استفاده صلح آمیز همانند تأمین انرژی، مباحث صنعتی، پزشکی، کشاورزی و... اکنون ایران علاوه بر حضور در جمع کشورهای هسته‌ای توانسته است برای تأمین نیاز راکتور تهران به غنی سازی 20 درصد دست پیدا کند و این در حالی است که به هیچ عنوان کشورهای غربی تصور نمی‌کردند که ایران بتواند به این توانمندی‌‌ دست پیدا کند.

پرونده هسته‌ای ایران در تابستان سال 2002  کلید خورد؛ ایران که همواره بر صلح آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای خود تأکید کرده است در مهر ماه 82 به منظور همکاری با آژانس و اثبات حسن نیت خود در توافق به سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه که آن زمان طرف غربی مذاکره کننده با ایران بودند و بر اساس توافقنامه‌های تهران، بروکسل و پاریس، همه فعالیت‌ها و مطالعات مرتبط با دانش اتمی را داوطلبانه به حالت تعلیق درآورد؛ به شرط این که پرونده و موضوع هسته‌ای ایران به شورای امنیت نرود.

پس از جابجایی قدرت در انتخابات 1392 تجدید نظرطلبان در دولت یازدهم برای مذاکره ریل‌گذاری را شروع کردند از این‌رو هنگامی که مذاکرات در مهر ماه 1392 در حاشیه نشست عمومی سازمان ملل و دیدار دوجانبه وزیران امور خارجه ایران و آمریکا آغاز شد و ایالات متحده به نخستین هدف خود یعنی القای اثربخش بودن تحریم‌ها برای آوردن ایران بر سر میز مذاکرات رسید، لحن و ادبیات مقامات کاخ سفید نیز تغییر کرد و اوباما به طور صریح اعلام کرد؛ مذاکراتی که هم اکنون جریان دارد برای لغو تحریم‌ها نیست و در این وضعیت دولت یازدهم نیز در آغاز مذاکرات ژنو، وعده لغو زود هنگام همه تحریم‌ها را از ادبیات خود خارج ساخت.

در سوم آذر 1392 (مقارن با موعد وعده 100 روزه آقای رئیس جمهور) توافق با 1 + 5 تحت عنوان برنامه اقدام مشترک موسوم به توافق نامه ژنو امضاء شد و طرف آمریکایی که تا پیش از این وعده خود مبنی بر لغو همه تحریم‌ها در زمان کوتاه را تغییر داده بود؛ این بار به صورت رسمی متعهد شد که تحریم‌های جدیدی علیه ایران وضع نکند.

اما باز هم این طرف‌های آمریکایی و اروپایی بودند که حرف‌های خود را نقض کردند و با عدم پایبندی به تعهداتشان در طول اجرای برنامه اقدام مشترک نه تنها تحریم‌های جدیدی علیه ایران وضع کردند، بلکه مانع از اجرای لغو تحریم‌ها در چارچوب توافق نامه ژنو شدند، در این میان برحذر داشتن شرکت فرانسوی پژو از سوی آمریکایی‌ها برای عدم تجارت با ایران شاهد مثالی بر این موضوع است.

با توجه به توضیحات و روند مذاکرات از سال 2002 تا به امروز می توان دو سناریوی اصلی را در این موضوع مطرح کرد هر چند که سناریوهای دیگری را می توان اظهار داشت.(تحلیل روند رضا سیمبر 1389)

سناریوی نخست: توافق جامع یا توافق نسبی

نشست تیم مذاکره کننده ایران در سطح وزیر امور خارجه و نقش کشورهای آمریکا، آلمان، انگلیس، روسیه، چین و فرانسه این پیامد را دارد که دو طرف خواهان رسیدن به یک توافق جامع هستند.

از آنجا که ایران و آمریکا در موضوع هسته‌ای بیشترین اختلاف را دارند طی روزهای گذشته نیز بیشترین دیدارها و مذاکرات را با یکدیگر داشته‌اند تا طرفین بتوانند به راه حل مشترکی دست یابند و به این بحران پایان دهند.

جمهوری اسلامی ایران با کارشکنی‌ها و دشمنی برخی کشورهای غربی به سردمداری آمریکا ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد قرار گرفت چنان که 6 قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل علیه برنامه هسته‌ای کشورمان و نیز قطعنامه‌هایی از سوی اتحادیه اروپا، رئیس جمهور آمریکا و کنگره این کشور علیه ایران صادر شد و با به نتیجه رسیدن این مذاکرات نخستین کشور در جهان خواهد بود که از طریق مذاکره از ذیل این فصل خارج خواهد شد.

در برنامه سناریوی نگاری عوامل پیشران و موانع متعددی وجود دارد که برای رسیدن به آن آنها را بیان و به هر کدام از آنها امتیاز می‌دهیم، یعنی عوامل سازنده یک روند یا عوامل، موانع و آسیب‌هایی که از آن جلوگیری می‌کند.

آمریکا در شکست دادن و یا برچیدن برنامه هسته‌ای ایران شکست خورده است حتی رئیس جمهور این کشور به صراحت اعلام کرد که دیگر با هیچ روشی نمی‌تواند تأسیسات هسته‌ای ایران را نابود کند؛ در نتیجه خواهان مذاکره و گرفتن امتیازات بیشتر است زیرا که اقدامات نظامی دیگر تأثیر و اثرات لازم را ندارد.

ایران بعد از انقلاب همواره مورد تحریم قرار گرفته است؛ هر چند تحریم‌ها موجب به مشقت افتادن کشور و مردم شده اما از طرفی نیز عامل رونق و رسیدن به اکتشافات جدید بوده است بنابراین ایران می‌تواند به طور نسبی تحریم‌ها را دور بزند.

پیشران بعدی که موجب پیشرفت در مذاکرات می‌شود این است که دولت آمریکا می‌داند بازگشت پرونده‌ هسته‌ای ایران به شورای امنیت به دلیل مخالفت شدید جامعه جهانی به ویژه چین و روسیه غیر ممکن است.

آمریکا با روسیه در موضوع اوکراین درگیر است و هم زمان نمی‌خواهد با دو کشور بزرگ منطقه درگیر شود زیرا اوضاع نامساعد اقتصادی در آمریکا و غرب نیز عاملی برای شدت بخشیدن به مذاکرات است.

«باراک اوباما» نماینده حزب دمکرات است و برای رأی آوردن هم حزبی‌هایش در انتخابات 2016 به برگ برنده حل مشکل چندین ساله ایران و آمریکا برای تبلیغات انتخاباتی‌اش نیازمند است و حل این موضوع مهم، کمک شایانی به پیروزی حزب دموکرات در انتخابات آینده خواهد کرد.

با فتوای رهبر معظم انقلاب مبنی بر این که ایران به دنبال به دست آوردن سلاح هسته‌ای نیست خط قرمزها را در مذاکرات هسته‌ای اعلام کردند و با تأکید بر عدم توقف و حتی کند شدن برنامه علمی هسته‌ای به صراحت فرمودند که کسی حق معامله دستاوردهای هسته‌ای کشور را ندارد و مذاکره کنندگان کشورمان هیچ حرف زوری را نمی‌پذیرند و روابط آژانس باید به صورت متعارف و غیر فوق العاده و بدون تبعیض باشد.

دولت جمهوری اسلامی ایران برای نشان دادن وجهه‌ای مناسب در دنیا و این که ایران خواهان مذاکره با دنیا است و این که بتواند تحریم‌ها را بردارد و یا لااقل آنها را کم کند تلاش خود را در این مذاکرات انجام می‌دهد.

وضعیت منطقه در گرو توافق میان ایران و 1 + 5 است و کشورهای سوریه، عراق، افغانستان و موضوع تروریسم از مواردی است که در مذاکرات ایران و 1 + 5 قابل ملاحظه است و دولت‌های غربی و آمریکا می‌دانند که ایران در این مناطق نفوذ زیادی دارد و می‌تواند منطقه را مدیریت کند؛ هر چند که عوامل موجود؛ خواهان بر هم زدن توافق میان ایران و 1 + 5 است و این عوامل به عنوان موانع مذاکرات محسوب می‌شوند.

ناکامی تحریم‌ها در کوتاه آمدن ایران از خط قرمزها

ایران، طی 36 سال تحریم‌های متفاوت نشان داده است که توانایی دور زدن تحریم ها را دارد و این حربه، توانایی به زانو درآوردن ایران را ندارد؛ در واقع تحریم ها ترک خورده و بازدارندگی لازم را از دست داده است.

عدم بازگشت پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت

آمریکا و طرف غربی متوجه است که در حال حاضر امکان بازگشت پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل منتفی است و آمریکا نمی‌تواند فشار بیشتری از طریق صدور قطعنامه جدید به ایران وارد کند.

مشکل و مناقشه اوکراین

در حال حاضر آمریکا بر سر مناقشه اوکراین با روسیه درگیر است و غرب در حال حاضر خواهان نزدیکتر شدن روابط ایران و روسیه نیست و به طور کلی درگیر شدن با دو کشور بزرگ منطقه به صلاح طرف مقابل نمی‌باشد.

اوضاع نامساعد اقتصادی در غرب

به دلیل تحریم‌ها شرکت‌ها در همکاری با ایران و از دست دادن بازار مناسب ایران دچار خسارت عظیمی گشته اند که موجب اعتراضات داخلی نیز گشته است.

پیروزی حزب دموکرات در انتخابات آینده

حل مشکل ایران بعد از 36 سال یک پیروزی و یک برگ برنده مناسب در دست دموکرات‌ها خواهد شد و اوباما می‌داند که در صورت حل مشکل مذاکرات، قدرت مانور بیشتری در انتخابات آتی خواهد داشت.

وجهه بین الملل

آمریکا و غرب که خود را نماینده صلح جهانی می‌دانند در صورت عدم پیروزی در مذاکرات مورد هجوم افکار عمومی دنیا قرار می‌گیرند.

خروج از تحریم‌ها

رییس جمهور در شعار انتخاباتی خود حل مشکلات اقتصادی و هسته‌ای را وعده داد و در مرداد ماه سال 92 دولت را تحویل گرفت بنابراین بعد از پیروزی در انتخابات، مذاکرات را با هدف خروج از تحریم‌ها آغاز کرد.

نشان دادن ایران هراسی و عدم نزدیک شدن به غرب

از دلایل مهم وارد شدن ایران در مذاکرات، برداشتن موضوع ایران هراسی است که رژیم صهیونیستی در این زمینه به طور ویژه تلاشش را ابراز می‌کند و مذاکرات برای نشان دادن این موضوع به دنیا است که ایران خواهان به دست آوردن سلاح هسته‌ای نیست.

استفاده صلح آمیز از دانش هسته‌ای

در حال حاضر جایگزین کردن انرژی هسته‌ای به جای انرژی فسیلی از سیاست‌های راهبردی کشورهای دنیا است و بومی کردن آن از اولویت‌های ایران قرار دارد.

حل مشکلات منطقه

کشورهای منطقه در موضوع انرژی هسته‌ای ایران دیدگاه‌های مختلفی دارند از این‌رو کشورهایی که به ایران هسته‌ای تمایلی ندارند با استفاده ابزاری از نفت و سایر موارد سنگ اندازی می‌کنند اما کشورهای موافق هسته‌ای شدن ایران همانند سوریه و عراق نیز از حل شدن مسأله هسته‌ای کشور سود خواهند برد.

بیانیه لوزان

طرف‌های غربی به بهانه‌های مختلف به توافق نامه صورت گرفته در ژنو پایبند نبودند و تحریم‌ها را افزایش دادند اما با مذاکرات طولانی و توافق نسبی ایران با کشورهای 1+ 5 بیانیه لوزان صادر شد و این مرتبه نیز تعهد طرف‌های غربی به راستی‌آزمایی گذاشته می‌ّشود.

ارزیابی سناریوی نخست

با توجه به عوامل پیشران که در مدل و جدول بالا بیان شد و سایر عواملی که وجود دارد می‌توان نتیجه گرفت که توافق هسته‌ای میان ایران و آمریکا به عنوان کشور اصلی مذاکره کننده در جریان است اما در چند وقت گذشته، تحریم‌ها از سوی کنگره آمریکا افزایش یافته است گرچه «باراک اوباما» به طور صریح اعلام کرد که با هرگونه افزایش تحریم علیه ایران مخالف است و آن را وتو می‌کند.

رییس جمهور آمریکا به طور صریح اعلام کرد در صورت وضع تحریم‌های جدید علیه ایران، مذاکرات به نتیجه نخواهد رسید و تشکیل ائتلاف جهانی علیه ایران مشکل خواهد بود و نباید با فشارهای بیشتر مذاکرات را تحت الشعاع قرار داد.

نخست وزیر انگلیس نیز اذعان کرد که فشار بر ایران نتیجه معکوس دارد و در گفت‌وگو با چند سناتور آمریکایی آنها را قانع کرد که تحریم‌ها و یا حتی تهدید به تحریم ایران در شرایط فعلی مناسب نیست.

بنابراین می‌توان ارزیابی کرد که کشورهای 1 + 5 به رهبری آمریکا به دلایل مختلف خواهان رسیدن به توافق هستند چنان که در این زمینه «هنری کسینجر» وزیر پیشین امور خارجه آمریکا در یک مقاله عنوان کرد؛ مذاکرات باید توسط شخصیت‌های بزرگ سیاسی رهبری شود تا در نهایت به نتیجه برسد.

کسینجر می‌گوید در فشار عمومی باید توازن برقرار شود چرا که فشار زیاد بازتاب دهنده نفرت از مذاکرات است و باید یک توازن قوا در جهان و منطقه حاکم گردد که حتی ایران نیز احساس امنیت کند و اعلام صادقانه همه اهداف در مذاکرات از طریق گفت‌وگو است.

«جیم اسلتری» نماینده سابق کنگره آمریکا از حزب دموکرات به عنوان نخستین بازدید کننده ایران پس از انقلاب اسلامی در ماه دسامبر است که اعلام کرد مسأله احترام خیلی حساس و حیاتی است و حفظ احترام از آرزوهای ایرانیان است.

سناریوی دوم: عدم توافق جامع

رژیم صهیونیستی به عنوان دشمن جمهوری اسلامی با ایران هسته‌ای و قدرتمند در منطقه مخالف است زیرا اسرائیل با توانایی لابی‌گری که در کنگره آمریکا دارد دارای قدرت و نفوذ زیادی است و به عنوان یکی از عوامل اصلی تحریم و این که توانایی مقابله با دولت «باراک اوباما» را دارد می‌تواند یکی از موانع مهم توافق جامع میان ایران و 1 + 5 باشد.

عربستان و کشورهای همسایه به ویژه حاشیه نشین‌های خلیج فارس و کشورهای عربی به عنوان دشمن صمیمی از ایران هسته‌ای هراسان هستند هر چند که این ترس نه از ترس بمب هسته‌ای بلکه از ترس نزدیک شدن دولت آمریکا به ایران است.

عربستان به عنوان بزرگترین کشور منطقه و صادر کننده نخست نفت دنیا از اهمیت و ویژگی خاصی برخوردار است اما با تغییر رویکرد آمریکا و دنیا و جایگزین شدن انرژی‌های دیگر بجای نفت، عربستان نیز اهمیت گذشته را ندارد اما با این حال عربستان و برخی از کشورهای دیگر تمام تلاش خود را برای عدم دستیابی ایران و 1 + 5 به توافق جامع به کار بسته‌اند.

میزان غنی سازی و داشتن تعداد سانتیفیوژها و نسل چندم آن از دیگر موانع مذاکرات هسته‌ای است و پیشرفت ایران در دانش هسته‌ای و نیاز به اورانیوم ذخیره شده و نسل جدید سانتیفیوژها موجب نرسیدن به یک توافق جامع است.

آمریکا و غرب خود را نماینده صلح جامعه جهانی می‌دانند و با توجه به این که ایران در این مدت برای جلب رضایت آنها اقداماتی را به طور کامل و جامع انجام داده است از طرف غرب هیچ گونه وفاداری، تعهد و پایبندی دیده نشده است.

اسرائیل و نفوذ لابی گری یهود به عنوان دشمن دیرینه

نفوذ همیشگی رژیم صهیونیستی به عنوان دشمن آشکار در کنگره آمریکا به طور مطمئن موجب فشار بیشتر بر ایران است، هر چند که این مشکل را «اوباما» باید حل کند گرچه تأثیر و نفوذ اسرائیل را نمی‌توان در آمریکا نادیده گرفت.

عربستان به عنوان دشمن صمیمی

عربستان به عنوان بزرگترین کشور منطقه و بزرگترین صادر کننده نفت، ایران هسته‌ای را قبول ندارد از این‌رو سعی می کند به طرق مختلف به ویژه از حربه فروش ارزان نفت سنگ‌اندازی کند.

به هم خوردن توازن قوا در منطقه

خاورمیانه به ویژه منطقه استراتژیک خلیج فارس به دلایل متعدد و به ویژه به دلیل صدور انرژی اهمیت بسیاری دارد که ایران هسته‌ای موجب به هم خوردن توازن قوا و نگرانی قدرت‌های مسلط منطقه است بنابراین طرف‌های غربی با دلایل مختلف از رسیدن به توافق جامع و کامل سرباز می‌زنند که البته گام‌هایی نیز در این زمینه برداشته شده است.

سرسختی طرفین و میزان غنی سازی

طرفین مذاکره به ویژه آمریکا و غرب، خواهان گرفتن امتیازهای بیشتر و متعدد از ایران هستند که میزان غنی‌سازی و استفاده در زیرساخت‌های دیگر از مهمترین مشکلات بر سر راه مذاکرات است.

افزایش تحریم‌ها

طرف غربی به توافق نامه صورت گرفته در ژنو پایبند نبودند و به بهانه مختلف سعی در افزایش تحریم‌ها داشتند؛ این در صورتی است که افزایش تحریم‌ها باعث برهم خوردن مذاکرات میشود.

ارزیابی سناریوی دوم

نفوذ رژیم صهیونیستی در کنگره آمریکا به عنوان دشمن اصلی ایران، امری بدیهی است که با رأی آوردن جمهوری خواهان و ورود آنها به کنگره این امر دوچندان می‌ّشود و اسرائیل به طور قطع از نفوذ خود در کنگره و فشار بر دولت اوباما حداکثر استفاده را می‌کند.

با دعوت کنگره آمریکا از نخست وزیر رژیم صهیونیستی در چند روز اخیر و مخالفت‌های کاخ سفید از مشکلات به وجود آمده نشان از این دارد که دولت آمریکا خواهان اعتماد سازی در گفت‌وگوهای پیش رو است.

عربستان به عنوان دشمن صمیمی ایران و کشوری که دارای قدرت خاص در منطقه است از طریق حربه کاهش قیمت نفت، اقداماتی برای به نتیجه رسیدن مذاکرات و کوتاه آمدن ایران از خطوط قرمز انجام می‌دهد.

ایستادگی بر مواضع، میزان غنی سازی، ساختارهای پیچیده هر دو کشور بر روند کند شدن و یا نرسیدن به توافق نهایی تأثیر دارد؛ با این حال از شواهد و قرائن پیش رو این گونه استنباط می‌شود که هر چند رسیدن به توافق جامع با مشکلات ذکر شده کار بسیار مشکلی است اما رسیدن به توافق نهایی به ایستادگی، تدبیر و آینده‌نگری نیاز دارد.

نتیجه گیری:

در این تحقیق با استفاده از روش سناریونویسی که یکی از روش‌های آینده پژوهی است به تحلیل روند مذاکرات هسته‌ای میان ایران با شش کشور پرداختیم که در مرحله نخست باید به قدرت ایران در دنیا به ویژه در منطقه اذعان کرد.

قدرت ایران در مرحله نخست برگرفته از تدابیر حکیمانه رهبر معظم انقلاب، همدلی مردم و مسؤولان است که دنیا را ناچار به مذاکره با ایران کرده است و در گام دوم به دنیا و افکار عمومی ثابت می‌کند که جمهوری اسلامی ایران اهل مذاکره و گفت‌وگو است.

در مرحله بعد تحریم‌ها هر چند که باعث مشکلاتی برای کشور، دولت و مردم شده است اما این فشارها نتوانسته است کشور را از مسیر اصلی که همان راه سربلندی، عظمت، عزت و پیشرفت ایران اسلامی است منصرف کند؛ حتی تحریم‌ها باعث پیشرفت و استقلال کشور شده و ما را از کاستی‌ها و مشکلات داخلی کشور آگاه کرده و در شرایطی بر اساس تجربیات گذشته و به اعتراف برخی از تحلیلگران غربی باعث ایجاد فرصت برای کشور ایران نیز شده است.

با استفاده از روش سناریونویسی دو سناریو را مطرح کردیم؛

1 – مذاکرات ایران و آمریکا به نتیجه نمی‌رسد.

2 – مذاکرات ایران و آمریکا به توافق نهایی می‌رسد.

در مطالب بالا نشان داده شد که چه پیشران‌ها و عواملی وجود دارد که مذاکرات را به جلو پیش می‌برد و چه عوامل و موانعی وجود دارد که باعث عدم پیشرفت در مذاکرات می گردد اما به طور کلی این گونه برداشت می‌شود که آمریکا و دولت «باراک اوباما» در داخل و خارج با مشکلات عدیده‌ای روبرو است و دولت آمریکا و سایر کشورها به روشنی می‌دانند که دیگر نمی‌توانند از پیشرفت ایران و از دستیابی‌اش به انرژی هسته‌ای جلوگیری کنند بنابراین چاره‌ای جز مذاکره و توافق نهایی با ایران ندارند.

با تلاش‌ها و رهنمودهای حکیمانه رهبر معظم انقلاب و حمایت از تیم مذاکره کننده که امسال را سال همدلی و همزبانی دولت و ملت نامیدند امیدواریم که نتیجه نهایی مذاکرات، موجب سربلندی، عزت و عظمت نظام اسلامی باشد و با توکل بر خداوند متعال و بصیرت مردم بتوانیم از این مشکل نیز عبور کنیم زیرا ایران در دستیابی به دانش هسته‌ای با مشکلات زیادی همچون دشمنی‌ها، فشارها، تحریم‌ها و شهادت دانشمندان هسته‌ای روبرو شده است که ملت شریف ایران در همه حال  صبر و شکیبایی پیشه کرده‌اند و این مشکلات و سنگ‌اندازی‌ها نتوانسته است خللی در اراده مردم ایجاد کند؛ گرچه توافق نهایی انجام بگیرد یا توافقی صورت نپذیرد، ملت، مسیر صحیح را انتخاب کرده‌ است و از آن ناامید و منصرف نخواهند شد.

مهدی عسکری

/703/908/م

منابع:

1 ـ اساکول، پی (1384) روش‌های مطالعات آینده پژوهی، ترجمه سعید خزائی مرکز آینده پژوهی علوم و صنایع دفاعی، معاونت اطلاع رسانی و خدمات علمی تهران

2 – نقدی بر صحبت های شیرزاد و زیبا کلام در همایش دوباره یک توافق

3 – ناد، علی، 93، فرجام مذاکرات هسته‌ای و احتمالات نفتی

4 – سیمبر، رضا، 1389، سیاست خارجی آمریکا و تحریم های جدید علیه ایران ، فصلنامه، علمی، پژوهشی، سال ششم شماره 2

5 – خبرگزاری فارس، سناریوپردازی دوباره آمانو علیه ایران هسته‌ای

6 – روزنامه گاردین، 9 خرداد

7 – خبرگزاری المنار، چرا آمریکا می‌خواهد با ایران به توافق برسد 12/10/2014

8 – روزنامه ابتکار، به قلم مریم فتاحی، سناریوهای محتمل در آینده روابط ایران و آمریکا

9 – جام جم آنلاین، برنامه هسته‌ای، چرا مذاکرات به توافق جامع نرسید؟ 05 / 09 / 1393

10 – شبکه خبر، سناریوی موصاد و سیا درباره برنامه هسته‌ای ایران 03 / 03 / 1393

11 – سایت دیپلماسی ایران، موانع حصول توافق هسته‌ای در وین 27 / 08 / 1393

12 – سایت آفتاب، عنوان مقاله (جدیدترین موضع گیری کاترین اشتون درباره مذاکرات هسته‌ای ایران)

13 – سایت وستا مهمترین سایت خبری 8 آذر 1393

14 – سایت شهر خبر ، نخستین بازدید نماینده کنگره از ایران پس از انقلاب