بیانی جامع تر از سوره توحید برای توصیف ذات مقدس پروردگار وجود ندارد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، آیت الله سید احمد علم الهدی در ادامه سلسله جلسات تفسیر قرآن هفتگی خود که در محل مهدیه مشهد برگزار شد، به بیان نکات تفسیری آیه سوم از سوره مبارکه توحید پرداخت و گفت: سوره مبارکه توحید  بیان وحی الهی در مقام توصیف ذات مقدس پروردگار است؛ خداوند متعال در این سوره خود را به گونه ای توصیف کرده که انسان ها هرچه بخواهند در حوزه فکر و اندیشه، تعبیر و سخن و ذوق، قریحه، شعر و ادب بگویند که قابل تطبیق با توصیف ذات مقدس حق در این سوره مبارکه نباشد، یا شرک است و یا کفر.

وی با اشاره به این که بیانی جامع تر از سوره توحید برای توصیف ذات مقدس پروردگار امکان ندارد، خاطرنشان کرد: این سوره مبارکه از معجزات برجسته قرآن است که ذات مقدس پروردگار این همه سخن، بحث و کلام درباره خدا را در سه آیه مختصر جمع فرموده است.

امام جمعه مشهد مقدس سپس به تفسیر عبارت قرآنی «لَم یَلِد وَ لَم یُولَد» پرداخت و اظهار کرد: ظاهر ترجمه این است که خدا نمی زاید و زاییده نمی شود؛ از همان ابتدا ذهن ها به سمت این معنا می رود که خداوند پدر و مادر و فرزند ندارد در حالی که معنای اصلی «لَم یَلِد وَ لَم یُولَد» خیلی گسترده تر و وسیع تر است؛ شاید این معنا که «خدا پدر و مادر و بچه ندارد»، یک درصد از همه محتوایی است که در این عبارت وجود دارد.

آیت الله علم الهدی با یادآوری این نکته که اسم جلاله «الله» تنها در دو آیه ابتدایی این سوره مبارکه آمده اما در آیه سوم ذکر نشده است، افزود: عبارات آیه سوم اوصافی از خداوند هستند که بر احدیت و صمدیت خدا متفرع هستند؛ لازمه احدیت و صمدیت خدا نیز نازایی و مولود نبودن خداوند است یعنی با هیچ چیز جدای از ذاتش ترکیب نشده و وجودش وابسته به هیچ چیز نیست؛ مبدأ و منبع تمام صفات جمال و جلال ذات مقدس حق، این دو خصوصیت است.

وی با بیان این که «اصل نازایی خداوند به معنای عدم رابطه تولیدی او با موجودات است»، یادآور شد: رابطه تولیدی مانند رابطه ای است که نجار با چوب دارد که به آن شکل می دهد؛ گاه یک نجار خراط از چوب موجودی فوق العاده لطیف، ظریف و هنرمندانه می سازد؛ این شکل و خاصیتی که چوب به خود گرفته نتیجه چوب بودن خودش و عملیات و هنر نجار است؛ رابطه خداوند با موجودات این گونه نیست که موجودات مواد خامی باشند و عملیات آفرینشی خدا به آن ها شکل داده باشد.

عضو مجلس خبرگان رهبری در پاسخ به نظریات مبتنی بر وجود رابطه تولیدی میان خداوند و مخلوقات، گفت: در برخی اندیشمندان، فلاسفه و اهل ذوق رابطه مخلوقات با خدا را مانند رابطه خورشید با نور فرض کرده اند، این گونه نیست چرا که نور از جنس خود خورشید است و بر حسب انفجارهایی که در درون خورشید به وجود می آید، نور از خورشید پخش می شود اما موجودات از خود خدا جدا نشده اند و به این صورت نبوده که واقعیتی در ذات مقدس حق وجود داشته باشد که به خاطر تحولات در درون خدا موجودات از او جدا شده باشند.

آیت الله علم الهدی افزود: رابطه خدا و خلق رابطه ذهن با تصور و تصویر هم نیست؛ ذهن ابزاری در وجود شماست که در آن تصور کرده یا منظره سازی می کنید؛ عده ای می گویند تمام چیزهایی که روی کره زمین است و به چشم شما می رسد، واقعیتی ندارند و اصل شان ذات مقدس پروردگار است؛ همان طور که تصور شما هیچ واقعیتی نداشته و صورت وابسته به ذهن شما است، این مخلوقات هم واقعیتی ندارند.

وی نوع دیگری از رابطه تولیدی میان موجودات را رابطه ظل و ذی ظل دانست و اظهار کرد: رابطه خدا با موجودات رابطه ظل و ذی ظل نیست؛ واقعیت برای ذی ظل است که برابر نور قرار گرفته و ظل ایجاد شده است، از همین رو وقتی شاعر می گوید «خدا اصلِ اصلِ اصیل است و ما ظلِ ظلِ ذلیل» غلط است چرا که سایه را شما ایجاد نکرده اید، نور هم آن را ایجاد نکرده، بلکه مقاومت حجم بدن شما در برابر نور عامل ایجاد سایه بوده است.

امام جمعه مشهد مقدس رابطه میان موج و دریا را نوع دیگری از روابط تولیدی موجود میان مخلوقات خواند و خاطرنشان کرد: برخی می گویند رابطه خدا و خلق در وجود، مانند رابطه موج در دریا است در حالی که موج جزوی از خود دریاست و حقیقتی غیر از دریا به نام باد در آن اثر می کند تا موج به وجود آید اما نعوذ بالله نمی توانیم بگوییم ذات مقدس پروردگار تحت تأثیر عاملی غیر از خود قرار گرفته و موجودات از او به وجود آمده اند.

آیت الله علم الهدی تأکید کرد: «لَم یَلِد» یعنی این روابط تولیدی بین خدا و خلق منتفی است؛ رابطه خدا با موجودات، رابطه خلق و ایجاد است یعنی خداوند اراده کرده شما به وجود آیید، در نتیجه به وجود آمده اید؛ امیر مؤمنان(ع) می فرمایند «کانَ اللهُ و لَم یَکُن مَعَه شَیء» یعنی وجود هر چیزی در اثر اراده حق است.

وی افزود: موجودات در دو عالم هستند، یکی عالم خلق و دیگری عالم امر؛ عالم امر عالمی است که خداوند اراده می کند موجودی به وجود آید که فرشتگان و ارواح در این عالم هستند، اما در عالم خلق خداوند اراده کرده چرخه ای به کار بیفتد و موجودات و پدیده ها و دستاورد های آن با همه جزییات را خدا اراده کرد که کارگاه طبیعت است؛ خود چرخه طبیعت با اراده خدا به وجود آمد و از دل آن موجوداتی به وجود می آیند؛ خداوند این چرخه را مدیریت می کند./820/پ201/ج