همایش بررسی مسؤولیت دولت عربستان در قبال فاجعه منا برگزار شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، همایش بررسی مسؤولیت دولت عربستان در قبال فاجعه منا به همت گروه حقوق دانشگاه الزهراء عصر امروز سه شنبه با حضور اساتید و دانشجویان حقوق در دانشگاه الزهراء برگزار شد.

سید فضل الله موسوی، رییس سابق دانشکده حقوق دانشگاه تهران در زمینه مسؤولیت دولت عربستان پیرامون فاجعه منا، گفت: موضوع مورد بحث در این جلسه حقوقی بوده و زمینه مسؤولیت آنان باید بررسی شود، باید از آسیب دیدگان مظلوم و خانواده های آنان حمایت کنیم، این مسؤولیت از دو جنبه داخلی و خارجی بررسی می شود.

وی افزود: در مسائل داخلی اگر شخصی دچار حادثه شود مسؤولان آن باید مشخص و خسارات حادثه دیده پرداخت شود، در واقعه منا که البته پیش از آن اتفاق جرثقیل بوده باید دید مسؤول جریان چه فردی است، عوامل پشت پرده کامل مشخصا نیست و همانطور که گفته شد اتفاق جرثقیل در روز 11 سپتامبر رخ داده است.

موسوی با بیان اینکه اگر نگوییم مستقیم باید غیر مستقیم دولت عربستان را متوجه فاجعه منا بدانیم، خاطرنشان کرد: به دلیل حضور اتباع بیگانه در فاجعه منا مسؤولیت این واقعه متوجه آنان است، براساس حقوق بین الملل دولت ها باید امنیت بیگانگان را تامین کنند.

رییس سابق دانشکده حقوق دانشگاه تهران با اشاره به اسناد موجود در زمینه حمایت دولت ها از بیگانگان، ابراز داشت: اعلامیه عمومی حقوق بشر، منشور حقوق و و تکالیف کشورها درسال 1974، عهدنامه نیویورک، موافقت نامه مودت میان کشورها، قطنامه 2003 موسسه حقوق بین الملل و طرح مسؤولیت دولت ها و دیگر اسناد در زمینه حمایت از اتباع بیگانه وجود دارد.

مسؤولیت دولت عربستان در تأمین امنیت حجاج مشخص است
وی ادامه داد: در این مراسم که حجاج به سمت منا حرکت می کنند مسیر رفت و آمد پر ازدحام بوده و امکان وقوع حادثه وجود دارد، دولت عربستان به لحاظ امنیت حجاج مسؤولیت دارد، در زمان‌های خاص آن دولت میزبان باید به اتباع بیگانه و کارهای آنان دقت داشته باشد.

موسوی با اشاره به تاریخچه حفظ امنیت اتباع بیگانه در کشورها، اظهار داشت: در تاریخ آمده دولت عثمانی تعدادی از ارامنه را کشتند و هم اکنون ارامنه علیه دولت ترکیه فعلی تظاهراتی را انجام می دهند و بطور مثال دولت ایران باید در زمان تظاهرات ارامنه از سفارت ترکیه حفاظت کند و همچنین دولت عربستان باید در این زمان از حجاج حفاظت کند.

رییس سابق دانشکده حقوق دانشگاه تهران با اشاره به مسؤولیت دولت ها در زمینه خطا یا تقصیر، تصریح کرد: اگر نقض یا خطایی از سوی دولتی رخ دهد حقوق تقصیر به میان می آید و نیز مسؤولیت خطر نیز بیان می شود و گفته می شود اگر خطایی رخ دهد قابل پیگیری است.

موسوی در ادامه سخنان خود، تأکید کرد: اگر مسؤولیت به میان آید وجوب پرداخت خسارت مطرح می شود و در این فاجعه مسأله جان افراد در میان است، در آمار جدید شنیدیم 8 هزار نفر جان خود را از دست داده اند.

وی افزود: آیا می‌توان نقض امنیت را به دولت عربستان ربط دهیم، در اینجا یک تعهد بین المللی نقض شده است، ممکن است خود دولت به طور مستقیم مسؤولیت نداشته باشد، در حقوق بین الملل چنانچه اشخاص حقوقی اقدامی را انجام دهند آیا دولت مسؤولیت دارد و یا خیر، در مواقعی که نام اشخاص حقوقی در میان باشد مسؤولیت دولت ها نیز مطرح می شود، دولت باید تلاش هایی را انجام داده باشند تا بتواند از حوادث جلوگیری کند.

استاد دانشگاه در ادامه سخنان خود تصریح کرد: در چنین حالتی اگر اشخاص خصوصی باشند به معنای این نیست که دولت نقش نداشته باشد، بنابراین تمامی دولت ها باید تلاش خود را برای انجام صحیح اعمال اشخاص و حقوقی و حقیقی انجام دهد.

وی افزود: ممکن است بگوییم دادگاه در ایران تشکیل شود، اگر حکمی صادر رشود قطعا غیابی خواهد بود، دومین مرجع دادگاه های عربستان هستند، ظاهرا در گذشته شاکیان ایرانی  در عربستان شکایت خود را انجام داده اند، در زمنه پیگیری فیلم های موجود، عکس ها و اعتراف شاهدان باید مورد توجه قرار گیرد، اگر دولت عربستان رسیدگی نکند دولت ایران باید از اتباع خود در این موضوع حمایت کرده و در مجامع بین المللی طرح دعوا کند.

موسوی با بیان اینکه میان ایران و عربستان توافق هایی وجود دارد، اظهار داشت: قدیمی ترین این معاهدات در سال 1308 یک موافقت نامه مودت بوده که ایران باید بر آن تاکید کند، هرسالی که حجاج مشرف می‌شوند از سوی سازمان حج ایران و رییس امور حج عربستان توافق هایی نیز صورت می گیرد، در مدینه موسسه «ادلا» و در مکه موسسه «حجاج» مسائل مربوط به حجاج را انجام می دهند.
وی افزود: بهتر است در سازمان ملل متحد کمیته حقیقت یاب تشکیل شود.   

رییس سابق دانشکده حقوق دانشگاه تهران در ابتدای سخنان خود با تسلیت به مناسبت شهادت امام حسین(ع)، گفت: در موضوع علل وقوع رویدادها مقدرات الهی دخیل هستند اما باید دلایل وقوع نیز بررسی شود.

خانم سیده لطیفه حسینی عضو هیات علمی دانشگاه الزهراء، در این مراسم با موضوع مسؤولیت دولت عربستان در تضمین حقوق اتباع بیگانه به سخنرانی پرداخت و گفت: تمامی دولت ها حداقل حقوقی را برای اتباع بیگانه مورد پذیرش قرار داده اند، پس از پذیرش اتباع بیگانه در کشوری دولت میزبان باید حداقل حقوق را برای میهمانان خود تامین کند.

نقض حقوق عمومی حجاج در فاجعه منا
عضو هیأت علمی دانشگاه الزهراء با اشاره به نقض حقوق عمومی حجاج در عربستان، گفت: در کنوانسیون های حقوق بشری به حقوق اتباع بیگانه تأکید شده، در فاجعه منا حق عمومی حجاج نقض شده است، دولت عربستان ملزم بود قبل از فاجعه امنیت جانی حجاج و زائران را حفظ کند زیرا که هرساله افراد زیادی به عربستان سفر می کنند.

وی افزود: پس از فاجعه نیز در صورت حادثه دولت عربستان باید پاسخگو بوده و مراتب خسارت آسیب دیدگان را پرداخت کند، وظیفه پیش بینی و پیشگیری از وقوع حادثه باید مورد نظر آنان قرار می گرفت و حجاج را که مورد تهدید قرار می گیرند را حفظ کنند.

حسینی در ادامه سخنان خود تصریح کرد: به طور مثال امداد رسانی باید انجام می شد، وظیفه تعقیب عاملین وقوع یک حادثه از سوی دولت ها باید انجام پذیرد، دولت عربستان باید این اقدام را انجام می داد و قوانین مختلفی در این زمینه مانند عهد نامه های میان ایران و عربستان وجود دارد، برای طرح مسؤولیت بین‌المللی باید دوشرط لازم و یک مانع مفقود باشد، در این موضوع شرایط موجود است و قابل انتصاب به مقامات است و اما مانعی که در اینجا مفقود نیست موضوع صلاحیت محاکم است در موضوع پیگیری قضایی باید به دادگاهی رجوع شود و در قوانین بین المللی فقط دولت ها می توانند علیه دولت دیگر طرح دعوا کنند.

وی افزود: اگر دولتی رضایت نداشته باشد که یک مرجع بین المللی آن موضوع را پیگیری کند دیگر نمی‌توان ادامه داد.

عضو هیأت علمی دانشگاه الزهراء با بیان اینکه رضایت دو دولت باید وجود داشته باشد، خاطرنشان کرد: در این مساله قربانیان برای دریافت خسارت به چه مکانی رجوع کنند، خسارت دیدگان باید به مجامع قانونی رفته و در صورت عدم پذیرش دولت میزبان مساله باید در حوزه بین الملل پیگیری شود.

وی ادامه داد: انتظار می رود این فاجعه عظیم جهانی با دخالت و اقدام جهانی پیگیری شود، واکنشی مانند سازمان همکاری اسلامی نیز لازم است، این سازمان دارای یک دادگاه عدل است و چون لازم است و دو سوم از اعضاء تشکیل دادگاه را امضا کنند این راه به جایی نخواهد رسید ولی پیگیری از سوی دبیر کل می تواند به حل مساله کمک کند.

در ادامه این مراسم عباس کریمی، عضو هیات مدیره کانون وکلاء و استاد دانشگاه تهران با اشاره به  موضوع مبانی فقهی لزوم جبران خسارت فاجعه منا، گفت: امیدواریم براساس سخنان رهبر معظم انقلاب یاد این فاجعه در طول تاریخ فراموش نشود.

وی افزود: یک مفتی سعودی در اولین عکس العمل های این فاجعه گفت؛ حجاج علیه خویش اقدام انجام دادند، در مبانی فقهی ابتدا باید به مبانی مسؤولیت پرداخته و دید که بحث شامل قاعده اقدام هست یا خیر.

عضو هیأت مدیره کانون وکلاء با بیان اینکه بدون تقصیر عوامل و دست اندرکاران حج عرستان این اتفاق قابل وقوع نیست، ابراز داشت: البته مدیریت مناسک ساده نیست ولی بدون سهل انگاری این اتفاق قابل رخداد نبود، همه ساله جمعیت زیادی مشرف می شوند و امسال کمتر از سالهای گذشته به حج رفتند، در مسجد الحرام بازساری وجود داشت ولی در منا اتفاق جدیدی رخ نداده است.

کریمی با بیان اینکه قابلیت اقدام در سخنان آن مفتی  سعودی قابل اعتنا نیست، تاکید کرد: این قاعده زمانی رخ می دهد که تقصیر و شرایط اقدام علیه خود از سوی حجاج فراهم شده باشد، در تراکم جمعیت که حجاج اقدامات غیر ارادی انجام دادند این قاعده به میان نمی آید.

وی افزود: این حرکات حتی از سوی برخی از مردم رخ داه باشد قابل تعمیم به دیگر حجاج نخواهد بود بلکه تقصیر اصلی برگردن مسؤولان سعودی است و همچنین آخرین سببی که موجب خسارت شده اقدامات سعودی ها بوده است.

سوء مدیریت علت وقوع حادثه
کریمی با بیان اینکه دلایل مختلفی وجود دارد که مسؤولان سعودی مقصر این واقعه هستند، تصریح کرد: در وقوع خسارت تقصیر مسلم است که اتفاق افتاده است، باید توجه شود متغیرهای حج تغیر نیافته بلکه سوء مدیریت فقط در میان است.

وی ادامه داد: ترک نجات افرادی که دچار حادثه شدند از مصادیق تقصیر است، در واقع عدم حضور ماموران امداد در آن مکان نیز تقصیر به شمار می رود، بی تجربگی سعودی ها نیز باید مورد توجه قرار گیرد، تراکم جمعیت در سالهای گذشته وجود داشت و آنها اقداماتی را برای جلوگیری از این اتفاق انجام داده بودند که در سال جاری رخ نداد.

عضو هیأت مدیره کانون وکلاء ادامه داد: سعودی ها در نشان دادن فیلم های مسیر منا جلوگیری می کنند، دوربین های آنان به صدا حساس بوده و در این موضوع قابل بررسی است.

کریمی با اشاره به آیه 25 سوره حج، گفت: براساس اشارات آیات قرآن در موضوع مدیریت حج باید گفت که مدیریت حج باید برعهده تمامی دولت های اسلامی باشد.

وی افزود: رسیدگی به این فاجعه در عرصه بین المللی ممکن نخواهد بود، مراجع بین المللی به دلیل عدم همکاری دولت عربستان کمک نخواهند کرد و بهترین اقدام در حال حاضر مراجع قضایی داخلی است.

عضو هیأت مدیره کانون وکلاء با بیان اینکه ماده مرتبط با فاجعه منا ماده 8 قانون مجازات اسلامی است، ابراز داشت: این ماده که بیشترین ربط را به این حادثه داده است دارای مشکلات متعددی است و پیشنهاد می شود 5 تبصره به این ماده الحاق شود.

سید علی مرعشی، رییس مرکز پزشکی سازمان حج و زیارت در ادامه این مراسم با اشاره به موضوع خدمات مرکز پزشکی سازمان حج و زیارت و جمعیت هلال احمر به حادثه دیدگان فاجعه منا، گفت: این اتفاق قابل پیش بینی بود و نیز در موضوع پیگیری و رسیدگی به مجروحان و اجساد می‌توانست بهتر انجام شود، سوء مدیریت و بهت زدگی در انجام این موارد به چشم می خورد، امسال تعداد زائران از سالهای گذشته کمتر بود و حدود دو میلیون نفر در مناسک حاضر بودند.

وی افزود: میانگین سال زائران ایرانی از سال‌های گذشته بیشتر بوده است و در روز حادثه برخی از مسیرهای رفت به جمرات را بسته بودند و باید توجه شود از شش مسیر رفت و برگشت وجود دارد، از سمت چادرها مسیرهای متعددی برای رسیدن به راه اصلی وجود دارد و امسال عده ای را از طریق راه پله به مسیر اصلی رسادند، در ساعتی که کاروان ها از راه اصلی می توانستند طی مسیر کنند زائران ایرانی را به سمت خیابان 204 حرکت دادند.

مرعشی در ادامه سخنان خود اظهار داشت: تراکم جمعیت در آن منطقه به حدی بود که امکان تکان خوردن وجود نداشت، عده زیادی در این اتفاق له می شوند و دو نفر از جمعیت پزشکان در این فاجعه جان باختند، در روز اول 25 نفر مفقود بودند و در کاروانی 35 نفر جان خود را از دست دادند.

نیروها به جرم امدادرسانی بازداشت شدند
وی ادامه داد: افرادی که در صحنه حاضر بودند بازداشت شدند، برخی از نیروها به جرم امداد رسانی 24 ساعت بازداشت شدند، نیروهای عرب مقابل امدادرسانی نیروهای ایران را می گرفتند، حدود 600 نفر از آن معرکه آزاد شدند که حدود 100 نفر از ایرانیان بودند، سعودی ها مقابل آمبولانس ها را می گرفتند.

رییس مرکز پزشکی سازمان حج و زیارت، افزود: پس از ساعتی از وقوع حادثه دوربین های مردم را جمع کردند و ماموران ایرانی پس از حادثه اسامی آمار جانباختگان با تلفن به مرکز اطلاع داده می شد، بیمارستان ها ظرفیت پذیرش بیماران را نداشتند و همچنین نیروهای درمانی سعودی آماده مواجهه با این بحران را نداشنتد.

مرعشی با اشاره به وضعیت نامناسب برخورد با بیماران ایرانی، اظهار داشت: احساس کریم بیماران در بیمارستان‌ها در خطر قرار دادند و دستور داده شد بیماران خود را در بیمارستان منا و مکه برسانیم، شب حادثه خبر دادند نیروهای ایرانی از بیمارستان ها اخراج شدند، برخی از جنازه ها تا ساعت یک بامداد جمعه روی زمین بود.

وی افزود: در ساعات اولیه افرادی که زیر دست و پا قرار داشتند و هنوز زنده بودند از سوی نیروهای سعودی مرده قلمداد می شدند و از امدادرسانی جلوگیری می کردند، تمامی سردخانه های شهرهای اطراف پر شده بود و جنازه ها در اتاق های تشییع به بد ترین وجه ممکن نگهداری می شدند.

رییس مرکز پزشکی سازمان حج و زیارت با اشاره به اقدامات نیروهای ایرانی، گفت: اکثر نیروها تا 4 صبح روز بعد بیدار بوده و پس از 2 ساعت استراحت مجددا مشغول می شدند، هیچ‌گونه همکاری مامورین سعودی برای شناسایی اجساد و امداد به بیماران اتفاق نمی افتاد.

وی ادامه داد: در 455 کاروان 53 کاروان آسیب جدی داشتند و کاروانیداشتیم که 35 زائر جانباخته داشت، پس از فرمایشات رهبری و حضور تیم ایرانی فضای دیگری ایجاد شد و درب سردخانه ها را باز کردند، اجساد را با کانتیرهای یخچال دار را منتقل کردند و آنان را در شرایط بسیار ناگواری نگهداری کردند، اجساد روی هم ریخته شده بودند و هر روز کارها مشکل تر می شد، در 100 متری حیاط سرخانه ها بوی نامطبوع به مشام می رسید.

مرعشی با اشاره به نحوه شنسایی اجسا ایرانی ، خاطرنشان کرد: برخی با علائم مشخصه و برخی با گردنبد ایرانی شناسایی شدند و هر روز شناسایی اجساد سخت تر می شد، عدم آمادگی در شرایط بحران از سوی نیروهای سعودی کار را بسیار سخت کرده بود.

وی افزود: در حال حاضر 36 مفقود الاثر داریم که هیچ اطلاعی از آنان نداریم، علارغم اینکه گقتند هیچ ایرانی را دفن نخواهند کرد این اقدام را انجام دادند، 15 ردیف 350 قبری محل دفن حجاج این فاجعه است  است، اندونزی در روزهای اول اعلام کرد که دو کشته دارد درحالی که 250 مفقودی داشت، نیجریه بیشترین کشته را در این فاجعه داشته است، از تمامی کشورها از جمله اروپایی ها کشته وجود دارد.

رییس مرکز پزشکی سازمان حج و زیارت با اشاره به پیگیری های هلال احمر در این واقعه، گفت:  هلال احمر از طریق کمیته بین المللی در حال  انجام اقداماتی است و امیدواریم حداقل اجساد به خانواده های جانباختگان برگردد، 21 جنازه در سردخانه وجود دارد ولی هنوز آزمایش دی ان ای آنان نهایی نشده است.

مرعشی با اشاره به نحوه شناسایی جسد خبرنگار شبکه خبر، ابراز داشت: با  صدای ضبط شده در موبایل توانستیم جنازه آقای حسینی خبرنگار شبکه خبر را شناسایی کنیم.

حجت الاسلام نبی الله فضلعلی، نماینده ولی فقیه در نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه خواجه نصیر الدین طوسی و یکی از حاضان عینی در فاجعه منا در این مراسم، گفت: در ابتدای حضور حجاج در مکه ماموران برخوردهای نامناسبی داشتند، این فاجعه قصور و تقصیر نبوده بلکه شبه عمد است، باید توجه شود دو مسیر اصلی را بستند، سربازان و مسؤولان ماجرا را دیدند ولی راه را باز نکردند، آنها پس ار ماجرا کمک نیز نکرده حتی مقابل امداد رسانی ایرانیان را گرفتند.

نماینده ولی فقیه در نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه خواجه نصیر با اشاره به عوامل وقوع حادثه، تصریح کرد: اختلاف میان شاهزاده ها، انجام مناسک از سوی برخی شاه زاده ها به نحو ویژه ازجمله احتمالات وقوع این حادثه است، باید توجه شود آنها به شدت مخالف موفقیت برجام بودند و به نحوی می خواستند آن را تحت شعاع قرار دهند.

وی ادامه داد: در مسیر تردد مردم صدها دوربین وجود دارد و از ساعتی که حادثه پیش آمد پخش مستقیم مسیر واقعه قطع شد و تاکنون فیلمی را ارائه ندادند.

حجت الاسلام فضلعلی با اشاره به اهمیت حج در اسلام، حج به نحوی یک عبادت کامل است، حج معیار ارزش اعمال است، پیامبر فرمود؛ هرکس حسین(ع) را زیارت کند ثواب 90 حج که خود انجام داده باشم به وی می دهم، باید توجه شود حج پیامبراکرم(ص) قابل مقایسه با حج انسان عادی نیست.
وی ادامه داد: می توانیم فضای دنیا را توسط فضای مجازی تحت شعاع قرار داده و پیگیری این فاجعه را دنبال کنیم.

محمد جواد شریعت باقری، رییس دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری با اشاره به مسؤولیت دادرسی در قبال فاجعه منا، اظهار داشت: وقوع هرحادثه ای در جهان ابعاد مختلفی را شامل می شود، تأثیرات اقتصادی، حقوقی سیاسی و دیگر مسائل به ذهن می رسد، از منظر علم حقوق ممکن است این رویدادرعمد، شبه عمد یا خطا و حادثه بوده باشد.

فاجعه منا مورد دادرسی قرار گیرد
وی افزود: موضوع کوتاهی و قصور مورد توجه است، باید از منظر علم حقوق ماجرا را بررسی کنیم، فرض شود فردی در خیابان راه رفته و در اثر تصادف می میرد، ممکن است وی عمدا به قتل رسیده باشد و یا اینکه تصادف غیر عمد بوده است.

شریعت باقری با بیان اینکه دادرسی و محاکمه پاسخ علم حقوق به این حادثه است، تاکید کرد: مساله نیاز به دادرسی دارد، اگر یک نفر نیز در حادثه کشته می شد دادگاه برای این امر نیاز می شود، عوامل نشان می دهد که کوتاهی رخ داده و سعودی ها هیچ احترامی برای اجساد قائل نبودند.

رییس دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری با اشاره به نحوه وقوع محاکمه، گفت: این دادگاه در مرحله اول بر عهده دولت عربستان است، زیرا که این اتفاق در خاک آنها صورت گرفته است، افکار عمومی و پیگیری ما باید دادرسی یک دادگاه عادلانه را خواستار باشد.

وی ادامه داد: دولت عربستان مکلف است برای این واقعه دادگاه تشکیل داده و مجرمان را مجازات کند، این حادثه از منظر سیاست، روابط بین المللی، روانشناسی و دیگر مسائل مورد توجه است ولی به لحاظ حقوقی نمی توانیم کاری را انجام دهیم مگر اینکه دادگاهی تشکیل شود، بهتر است میان ایران و عربستان دادگاه مشترکی تشکیل شود.

شریعت باقری، افزود: از نظر حقوقی می توانیم تشکیل دادگاه را خواستار باشیم و مساله این است که حکومت عربستان قانونمدار نیست و از دادگاه های مناسبی برخوردار نمی باشد، در حال حاضر شاکیان فراوانی وجود دارند و مسؤولیت دولت عربستان در این رویداد تشکیل دادگاه محاکمه است.

گفتنی است، خانم سیده زینب حسینی، دانشجوی دکتری و دبیر علمی حقوق دانشگاه الزهراء در این مراسم بیانیه ای را به جهت حمایت از خانواده جانباخگان این فاجعه قرائت کرد./811/ز 502/ب2