آثار حلال و حرام‌خوری

به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا،  شاید هیچ ویژگی درمورد خوردن و آشامیدن به درجه اعتباری و ارزشی حلال‌خوری نرسد؛ زیرا حلال‌خوری در برگیرنده عناوین دیگری چون پاک و طیب‌خوری و مانند آنها است.

نویسنده در این مطلب با مراجعه به آموزه‌های اسلام به بیان آثار حلال‌خوری و نیز حرام‌خوری در زندگی دنیوی و اخروی پرداخته است.

حلیت طیبات و حرمت خبیثات

انسان موجودی است که به خوردن و آشامیدن نیاز دارد. اما درعین حال موجودی پاک و طیب است و فطرت و طبیعتش اجازه نمی‌دهد تا هر چیزی را بخورد و بیاشامد. از این‌رو همواره دنبال خوراکی و نوشیدنی پاک و طیب است و از پلید و ناپاک اجتناب می‌کند، به طوری که وقتی خوراکی و نوشیدنی‌اش خبیث و پلید و ناپاک باشد واکنش منفی نشان می‌دهد و اگر بالا نیاورد دچار بیماری و مسمومیت می‌شود.

خداوند در آیاتی از قرآن، گاه به طور کلی و عمومی و گاه به شکل تبیین مصادیق و جزئیات به خوردن و نوشیدن طیبات توجه می‌دهد (بقره، آیات 57 و 267؛ مائده، آیات 4 و 5؛ اعراف، آیه 160؛ نحل، آیه 72؛ اسراء، آیه 70؛ طه، آیه81؛ مومنون، آیه51) و مثلاً می‌فرماید: یا أیها الذین آمنوا کلوا من طیبات ما رزقناکم و اشکروالله ان کنتم ایاه تعبدون؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از نعمت‌های پاکیزه‌ای که روزی شما کرده‌ایم، بخورید و خدا را شکر کنید اگر تنها او را می‌پرستید. (بقره، آیه172)

خداوند در آیه 87 سوره مائده به مومنان فرمان می‌دهد که طیبات را بر خودشان حرام نسازند: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چیزهای پاکیزه‌ای را که خدا برای استفاده شما حلال کرده، حرام مشمارید و از حد مگذرید، که خدا از حد گذرندگان را دوست نمی‌دارد.

در آیه 32 سوره اعراف نیز به کسانی که بر خلاف شریعت خودشان به تحلیل و تحریم می‌پردازند و بدعت‌آفرینی می‌کنند، هشدار می‌دهد و می‌فرماید: ای پیامبر! بگو: «زیورهایی را که خدا برای بندگانش پدید آورده و نیز روزی‌های پاکیزه را چه کسی حرام گردانیده؟» بگو: «این نعمت‌ها در زندگی دنیا برای کسانی است که ایمان آورده‌اند و روز قیامت نیز خاص آنان می‌باشد.» این‌گونه آیات خود را برای گروهی که می‌دانند به روشنی بیان می‌کنیم.

از مجموع آیات قرآن برمی‌آید که عنصر اصلی در حلال بودن خوراکی و نوشیدنی، طیب و پاک بودن ذاتی آن خوراکی‌ها و نوشیدنی‌هاست؛ زیرا برخی از نوشیدنی‌ها برای انسان مناسب نیست و طبیعت انسان آن را برنمی‌تابد. این دسته ممکن است برای دیگر موجودات قابل استفاده و مناسب باشد، اما مناسب ساختار و طبیعت وجودی انسان نیست. از این‌رو، طیب، آن دسته از خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های پاک و مناسب با طبیعت انسانی است؛ چنانکه خبیث و پلید و ناپاک، آن دسته‌ای است که تناسبی با مزاج و طبیعت آدمی ندارد.

از نظر قرآن اموری چون خمر و مال قمار و مردار و مانند آنها مال خبیث و ناپاک و پلید است که با مزاج و طبیعت انسانی سازگار نیست. (بقره، آیه219؛ مائده، آیات3 و 90 و 91)

از نظر قرآن انسان‌ها براساس عقاید ممکن است به خباثت دچار شده و طبیعت خود را از دست بدهند. کفار و مشرکان از این دسته انسان‌هایی هستند که از طبیعت طیب و پاک خارج شده و به خباثت تبدیل شده‌اند. از این‌رو ازدواج میان زنان و مردان مومن را به عنوان ازدواج میان طیب دانسته و ازدواج میان کافران و مشرکان را ازدواج خبیث با خبیث بر شمرده است. (نور، آیه26)

بر اساس دیدگاه قرآن مسئولیت پیامبران از جمله پیامبر(ص) استفاده از طیبات در زندگی (مومنون، آیه51) و فرمان دادن مردم به استفاده از طیبات به عنوان حلال و ترک خبیثات به عنوان حرام است. خداوند در آیه 157 سوره اعراف می‌فرماید: همانان که از این فرستاده، پیامبر درس نخوانده- که نام او را نزد خود، در تورات و انجیل نوشته می‌یابند- پیروی می‌کنند؛ همان پیامبری که آنان را به کار پسندیده فرمان می‌دهد و از کار ناپسند باز می‌دارد و برای آنان چیزهای پاکیزه را حلال و چیزهای ناپاک را بر ایشان حرام می‌گرداند و از دوش آنان قید و بندهایی را که بر ایشان بوده است برمی‌دارد. پس کسانی که به او ایمان آوردند و بزرگش داشتند و یاری‌اش کردند و نوری را که با او نازل شده است پیروی کردند، آنان همان رستگارانند.

ثروت حلال و ثروت حرام

برخی از امور قابلیت آن را دارد که حلال و حرام شوند؛ به این معنا که با اقداماتی، مالی پاک یا پلید می‌شود یا خبیثی به طیب بدل می‌شود. (نساء، آیه2) به عنوان نمونه در همین آیه بیان شده که چگونه مال پاک می‌تواند با مخلوط شدن با مال یتیم خبیث شود؛ یا مال با رباخواری یا معامله باطل تبدیل به خبیث شود.

مومن باید طیب‌خوار و حلال‌خوار باشد و هرگز قصد مال خبیث نکند و به دنبال آن نرود (بقره، آیه267) اما برخی از امور است که انسان‌ها را به طور طبیعی به سوی رجس و پلیدی و ناپاکی می‌برد. اصولاً دینار و درهم و زر و سیم این‌گونه است. پیامبر(ص) فرموده است: ان الدینار و الدرهم أهلکا من کان قبلکم و هما مهلکاکم؛ دینار و درهم، کسانی را که پیش از شما بودند، نابود کرد و آن دو شما را هم به نابودی می‌کشند. (کافی ج2، ص316، ح6)

از نظر پیامبر(ص) زر و سیم برای امت اسلام همانند گوساله سامری است که موجب گمراهی امت می‌شود و برخی به جای خداوند، این گوساله زر و سیم دینار و درهم را می‌پرستند و معبود خویش قرار می‌دهند. آن حضرت(ع) می‌فرماید: ان لکل امه عجل، و عجل هذه الامه الدینار و الدرهم؛ هر امتی گوساله‌ای دارد (که او را منحرف می‌کند) و گوساله این امت دینار و درهم است (محجه البیضاء ج7 ص328)؛ یعنی همانطور که گوساله بنی‌اسرائیل، پیروان حضرت موسی (ع) را گمراه کرد و آنان گوساله‌پرست شدند، مال و ثروت هم موجب انحراف امت پیامبر می‌گردد.

این خدای زرین امت اسلام، هم مال را تباه می‌کند و هم آمال و آرزوهای مردم را از مسیر درست خارج کرده و آنان را به جای حرکت در عرفان و معنویت الهی و خدایی شدن به سوی خود می‌کشاند؛ چنانکه حضرت علی(ع) فرموده است: حب‌المال یفسد المال، و یوسع الآمال؛ مال دوستی عاقبت انسان را تباه می‌کند و آرزوها را گسترده و طولانی می‌کند. (میزان الحکمه ج4 ص2983 ح19329)

هرچند انسان به مال و ثروت در زندگی دنیوی نیاز دارد، ولی باید به این نکته توجه داشت که اینها امانت الهی در دست انسان هستند و باید در جای خود و به میزان مقدر هزینه و خرج شود. اگر نگاه انسان به مال و ثروت این‌گونه باشد دیگر نمی‌تواند انسان را فریب داده و سرگرم خود کرده یا انسان آن را معبود خویش قرار دهد. امام صادق(ع) درباره جایگاه و ارزش واقعی مال و ثروت در زندگی انسان می‌فرماید: ثروت از آن خداست و او آن را نزد بندگان خود امانت گذاشته و دستور داده است که از آن درحد متعارف بخورند و بیاشامند و لباس تهیه کنند و ازدواج کنند و برای سواری از آن استفاده کنند و بقیه آن را به مؤمنان نیازمند یاری دهند، بنابراین کسی که در هر قسمت، از آن حد معمول تجاوز کند و بیشتر مصرف کند مرتکب گناه شده است و آنچه زیادی خورده یا آشامیده یا پوشیده یا در امر ازدواج و سواری صرف کرده است، حرام است. (بحارالانوار ج103 ص16 ح74)

اما ابلیس و شیاطین بیکار نمی‌نشینند و به اعتبار سوگندی که برای گمراهی مردم خورده‌اند دست به هر کاری می‌زنند. این‌گونه است که مسیر فکری و رفتاری آدمی را تغییر می‌دهند و انسان‌ها را تشویق می‌کنند تا حلال خدا را حرام کنند و طیبات را به خبیثات بدل کرده و آنگاه استفاده کنند. امام صادق(ع) درباره این شیطنت ابلیس فرموده است: ابلیس ملعون می‌گوید: درمورد بنی‌آدم، هرچه مرا خسته و ناتوان کند، یکی از این سه چیز مرا نسبت به آدمیزاد ناتوان نمی‌کند (یعنی درمورد فریب آنان موفق می‌شوم): به دست آوردن مال از راه غیر حلال، جلوگیری کردن او از پرداخت واجب مالی، یا مصرف کردن آن در راه ناروا و حرام. (خصال صدوق ص132 ح141)

روزی انسان تقسیم شده است و این انسان است که حلال را حرام می‌کند. امام باقر(ع) فرمود: خداوند برای هر انسان رزق حلالی را مشخص و حتمی کرده است که بطور کامل به او خواهد رسید، و از طرفی رزق حرامی از طریق دیگر به او عرضه می‌شود، پس اگر از آن حرام مقداری برداشت به همان اندازه از مال حلال او کم می‌شود و پیش خدا علاوه بر آن دو مال، زیادی و افزونی است که خداوند در قرآن می‌فرماید: از فضل و زیادی که پیش خدا است از او درخواست کنید. (بحارالانوار ج103 ص11 ح49؛ سوره نساء آیه32)

از مهم‌ترین پرسش‌هایی که در قیامت از فرد می‌شود، یکی درآمد و مال او است که چگونه کسب کرده و خرج کرده است؟ أبی برده الأسلمی گوید: از پیامبر عظیم‌الشأن شنیدم که فرمود: انسان در قیامت قدم از قدم برنمی‌دارد تا اینکه از چهار چیز سؤال شود: 1- از بدن خود که در چه راهی آن را به کار گرفت، 2- و از عمرش که در کجا و چه راهی سپری کرد، 3- و از مالش که از کجا به دست آورد و در کجا مصرف کرد، 4- و از محبت ما خاندان. (بحارالانوار، ج103، ص11، ح47)

اهمیت و آثار و برکات کسب حلال

در آیات و روایات برکات و آثاری برای کسب حلال و طیب بیان شده که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌شود:

1- بهترین عبادت: چنانکه گفته شد انسان باید دنبال طیبات باشد و از خبیث اجتناب کند. کسب مال حلال خود راهی برای بهره‌گیری از طیبات الهی است. از همین‌رو در روایات کسب حلال به عنوان بهترین عبادت معرف می‌شود. پیامبر اکرم(ص) فرموده است: ألعباده سبعون جزءا و أفضلها جزءا طلب الحلال؛ عبادت هفتاد بخش است و بهترین بخش آن طلب حلال. (ثواب الاعمال و عقابها ص 385 ح1)

2- عمل به واجب الهی: وظیفه هر مسلمانی آن است که حلال‌طلبی را به عنوان یک عبادت مهم در نظر بگیرد و به دنبال آن باشد. آن حضرت(ص) در این‌باره نیز فرموده است: طلب الحلال فریضه علی کل مسلم و مسلمه؛ پی مال حلال رفتن، بر هر مرد و زن مسلمان واجب است. (جامع‌الاخبار، ص389، ح1079)

3- یاد عملی خدا: امام صادق فرمود: یکی از سخت‌ترین واجبات بر بندگان خدا یاد کردن زیاد خدا است. سپس فرمود: مقصودم ذکر «سبحان‌الله و الحمدلله و لا اله الا‌الله و الله‌اکبر» نیست، گرچه آن هم یاد خداست، ولی منظورم این است که در برخورد با آنچه که خدا حلال یا حرام کرده خدا را یاد کند، اگر اطاعت خدا بود به آن عمل کند و اگر معصیت الهی بود آن را رها کند. (کافی ج2 ص80 ح4)

4- آمرزش الهی: پیامبر خدا(ص) فرمود: کسی که روزی حلال بخورد، فرشته‌ای بالای سرش قرار می‌گیرد و برای او طلب آمرزش می‌کند تا وقتی که از خوردن آن فارغ شود. (میزان الحکمه ج3 ص2701 ح17648)

5- نورانیت قلب: پیامبر گرامی اسلام فرمود: کسی که چهل روز مال حلال بخورد، خداوند قلب او را نورانی می‌کند. (بحارالانوار ج103 ص16 ح71)

6- همه خیر و خوبی: انسان خوب از نظر اسلام حلال‌طلب است. راوی گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که می‌فرمود: هیچ خیری نیست در کسی که دوست ندارد مال حلال جمع کند تا آبروی خود را با آن حفظ کند و قرض خود را با آن ادا کند. چنین کسی انسان بی‌خیر است. (بحارالانوار، ج103، ص7، ح30)

7- غذای برگزیدگان: رزق و روزی حلال نصیب هرکسی نمی‌شود. بزنطی گوید: به امام هشتم(ع) گفتم: فدایت شوم! دعا کن خدا به من روزی حلال عطا کند. فرمود: می‌دانی حلال چیست؟ گفتم: پیش ما حلال همان کسب پاک و پاکیزه است فرمود: امام زین‌العابدین(ع) می‌فرمود: حلال، غذای برگزیدگان است. سپس فرمود: این چنین بگو! خدایا از تو روزی فراخ و وسیع می‌خواهم. (کافی، ج5، ص89)

8- جهاد در راه خدا: موسی‌بن بکر گوید: امام هفتم(ع) فرمود: کسی که درپی روزی حلال برای خود و خانواده‌اش باشد، همانند کسی است که در راه خدا جهاد کند. (بحارالانوار، 103، ص3، ح7)

9- سعادت و خوشبختی: امیر مؤمنان(ع) فرمود: طوبی لمن ذل فی نفسه و طاب کسبه؛ آفرین به کسی که خاکساری درونی دارد و کسب او پاکیزه (و حلال) است. (بحارالانوار، ج103، ص2، ح3)

10- کمک دیندار: کسب حلال یکی از مهم‌ترین کمک‌کننده‌ها به مومن در دینداری‌اش است. عمرو بن سیف از امام‌صادق(ع) نقل می‌کند که ایشان فرمود: تلاش در به دست آوردن روزی حلال را رها نساز، زیرا که آن کمک به دینداری توست و همیشه مرکب خود را ببند و به خدا توکل کن یعنی با توکل زانوی اشتر را ببند. (بحارالانوار، ج103، ص5، ح18)

11- ازدواج با حورالعین: کسب حلال فوایدی دارد که برخی گفته شد. همچنین ترک حرام‌خواری نیز فوایدی دارد که از جمله آنها بهره‌مندی از حور‌العین در قیامت و ازدواج با زنان بهشتی است. امام صادق(ع) فرموده است: سه خصلت است که در هر که باشد وارد بهشت می‌شود و خداوند از حوریان بهشتی نصیب او می‌کند، هر طور و هر قدر که او بخواهد:‌1- فرو بردن خشم؛ 2- صبر و مقاومت بر شمشیرها به خاطر خدای متعال؛ 3- وقتی کسی به مال حرام می‌رسد، آن را به خاطر خدا ترک کند. (بحارالانوار، ج 75، ص 171، ح 5)

12- دو هزار نماز مستحب: در اهمیت ترک لقمه حرام آمده که آن ترک کردن، برتر از دو هزار رکعت نماز است. پیامبر گرامی اسلام فرمود: رها کردن لقمه‌ای حرام، پیش خدا محبوب‌تر است از دو هزار رکعت نماز مستحبی. (تفسیر‌المعین: ص 26)

13- هفتاد هزار حج مقبول: همچنین ترک لقمه حرام و حرا‌م‌خواری در موقعیتی که انسان می‌تواند حرام‌خواری کند به اندازه هفتاد هزار حج مقبول دانسته شده است. این نشان می‌دهد که ترک حرام‌خواری در موقعیت آن خیلی سخت است؛ زیرا وسوسه گران در کمین هستند. پیامبر اکرم (ص) فرمود: رد کردن یک دانگ از حرام (یک ششم دینار یا درهم) پیش خدا معادل هفتاد هزار حج قبول شده است. (جامع‌الاخبار، ص 442)

آثار کسب حرام و حرام‌خواری

حرام‌خواری آثار و پیامدهای بدی دارد که باید انسان آن را بشناسد و برای رهایی از آن بکوشد. از جمله پیامدهای زیانبار حرام‌خواری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- عدم استجابت دعا: امام صادق(ع) فرمود: دعای چهار نفر مستجاب نمی‌شود: 1- کسی که در خانه بنشیند و بگوید: خدایا روزی مرا برسان که خداوند به او می‌گوید: آیا دستور ندادم که پی روزی بروی و تلاش کنی؟ 2- مردی که مغلوب زنش شده است، که خداوند می‌گوید: آیا اختیار او را به دست تو واگذار نکردم؟ 3- فردی که دارای مال و ثروت باشد و آن را تباه کند و گوید: خدایا روزی‌ام را برسان که خداوند می‌فرماید: آیا دستور ندادم که میانه‌رو باش و اسراف نکن سپس این آیه را خواند که: بندگان خدا کسانی هستند که هنگام انفاق اسراف نمی‌کنند و بخل هم نمی‌ورزند بلکه میان این دو، راه میانه را می‌گیرند. 4- مردی که پول داشته و آن را قرض داده بدون آنکه سندی بگیرد خداوند می‌فرماید، مگر تو را دستور ندادم که شاهد بگیری؟ (بحارالانوار 103 ص 12 ح 53)

2- توشه آتش جهنم: پیامبر اکرم(ص) فرموده است: کسی که مالی را از راه غیر حلال به دست آورد، آن مال توشه او به طرف آتش جهنم خواهد بود. (بحارالانوار ج 103 ص 10 ح 45)

3- آتش دوزخ: کسی که بی‌مبالاتی در حرام‌خواری دارد باید خود را مهیای آتش دوزخ کند. پیامبر اکرم(ص) فرمود: خداوند متعال می‌فرماید: کسی که برایش مهم نباشد که دینار و درهم را از چه راهی به دست می‌آورد، برای من هم مهم نخواهد بود که او را از کدام در جهنم وارد آتش دوزخ بکنم. (بحارالانوار، ج 103، ص 5، ح 17)

4- فقر و تنگدستی: بسیاری از مردم از فقر و تنگدستی می‌نالند. در حالی که اگر به رفتار خودشان توجه داشته باشند می‌توانند علت آن را بیابند. رباخواری و حرام‌خواری و خباثت‌خواری خود مهمترین عامل فقر و تنگدستی است. پیامبر اکرم(ص) فرموده است: کسی که مالی از راه غیرحلال به دست آورد، خداوند او را تنگدست می‌کند. (بحارالانوار، ج 103، ص 5، ح 17)

5- عدم قبولی حج و صله‌رحم و بطلان ازدواج: روایت شده که: خدمت امام باقر(ع) از مردی یاد شد. امام فرمود: وقتی کسی مالی از راه حرام به دست آورد خداوند حج و عمره و صله‌رحم را از او قبول نمی‌کند، بلکه ازدواج با آن مال هم باطل خواهد بود. (بحارالانوار، ج 103، ص 11، ح 47)

6- حسرت عظیم در قیامت: امیرمؤمنان(ع) فرمود: بزرگ‌ترین حسرت روز قیامت حسرت خوردن کسی است که مالی را از راه غیر حلال به دست آورد و برای فرد دیگر به ارث گذارد و او آن را در راه اطاعت و بندگی خدا صرف کرده و به واسطه آن وارد بهشت شود و اولی به واسطه آن مال حرام (نخورده) وارد جهنم گردد. (بحارالانوار ج 103 ص 12 ح 57)

7- اعراض خدا: پیامبر اکرم(ص) فرموده است: کسی که مال مؤمنی را به ناحق از او بگیرد و به او ندهد، خداوند پیوسته از او اعراض کرده و کارهای نیک او را نکوهیده می‌دارد و آنها را درنامه اعمال نیک او می‌نویسد تا توبه کند و مالی راکه از آن مؤمن گرفته به او برگرداند. (بحار‌الانوار ج 104 ص 294 ح 8)

8- غضب الهی و لعنت فرشتگان: پیامبر اکرم(ص) فرمود: هنگامی که لقمه حرام در شکم انسان قرار گیرد، هر فرشته‌ای که در آسمانها و زمین است او را لعنت می‌کند و تا وقتی که آن لقمه در شکم اوست خدا به او نگاه نمی‌کند و هر کسی که لقمه حرام بخورد به سوی خشم خدا رفته است، پس اگر توبه کند خدا می‌پذیرد و اگر قبل از توبه بمیرد، آتش به او سزاوارتر است. (جامع‌الاحادیث ص 289)

9- خوردن از گوشت خبیث در دوزخ: امام صادق(ع) در ضمن حدیث معراج فرمود که پیامبر اکرم(ص) فرمود: گروهی را دیدم که سفره‌هایی از گوشت‌های پاک و پاکیزه و گوشتهای آلوده جلویشان گسترده بود ولی آنان از گوشتهای آلوده و کثیف می‌خوردند و غذاهای پاکیزه را وا می‌گذاشتند. از جبرئیل پرسیدم: اینها چه کسانی‌اند؟ جبرئیل گفت: اینها کسانی هستند که مال حلال را رها کرده، مال حرام می‌خورند و آنان از امت تو هستند ای محمد! (بحارالانوار ج 75 ص 172 ح 9)

10- خروج از ولایت علی(ع) و اهل بیت(ع): امام صادق(ع) فرمود: امیرمؤمنان(ع) بارها می‌فرمود: کسی که مال مؤمنی را به حرام بخورد، او از دوستان ما نیست. پس کسی که ولایت علی(ع) را پذیرفته است، نباید مال حرام بخورد و اگر بخورد باید در ولایت خود تردید کند. (بحارالانوار ج 104 ص 296 ح 17)

11- عدم قبولی نماز تا چهل روز: پیامبر اکرم(ص) فرمود: کسی که لقمه حرام بخورد تا چهل شب نمازش قبول نمی شود و دعایش تا چهل روز مستجاب نمی‌شود و گوشتی که آن لقمه حرام می‌رویاند به آتش سزاوارتر است. (بحارالانوار ج 66 ص 313 ح 7)

12- حرام شدن بهشت بر حرام خوار: زیدبن ارقم آورده است که پیامبر‌اکرم(ص) فرمود: پیکری که از حرام تغذیه شده باشد وارد بهشت نمی‌شود. (جامع‌الاحادیث ص 289)/998/د101/ف2

منبع: روزنامه کیهان