گزارشی از نشست علمی نقش علامه طباطبایی در احیای حکمت اسلامی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست علمی نقش علامه طباطبایی در احیای حکمت اسلامی پیش از ظهر امروز و با سخنرانی دو تن از شاگردان علامه طباطبایی؛ آیت الله احمد بهشتی پژوهشگر فلسفه، مدرس حوزه علمیه و نماینده دوره‌های اول و دوم مجلس شورای اسلامی و حجت الاسلام و المسلمین احمد احمدی، فیلسوف و نماینده مردم تهران در هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی و همچنین عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و با حضور جمعی از محققان مجمع عالی حکمت اسلامی و طلاب حوزه علمیه در این مجمع برگزار شد.

استاد مؤسسه امام خمینی(ره): نقطه عطف حکمت اسلامی در آثار علامه طباطبایی است

در ابتدای این نشست و پس از تلاوت قرآن حجت الاسلام علی امینی نژاد، پژوهشگر و استاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) که دبیر علمی این نشست را برعهده داشت، با بیان این که حکمت اسلامی ظرفیت های بسیار زیادی دارد که علامه طباطبایی آن را تکمیل کرد، اظهار داشت: اگر ما فارابی و ابن سینا را سردم داران حکمت مشّاء و سهروردی و قطب الدین شیرازی را هم بزرگان حکمت اشراق بدانیم، بدون شک در حکمت متعالیه یا فلسفه اسلامی از صدرالمتألهین که بگذریم نقطه عطف این مکتب را در آثار علامه طباطبایی می یابیم.

وی افزود: دلیل بر عظمت علامه طباطبایی در حکمت اسلامی آثار گران سنگی است که از ایشان به یادگار مانده است به گونه ای کتبی همچون«بدایه الحکمه» و «نهایه الحکمه» سالیانی دراز به عنوان منبع اصلی دروس فلسفه در مراکز علمی و حوزوی به شمار می رود و همچنین آثاری که بعدها با محوریت نهایه الحکمه شکل می گیرد.

قرآن، عرفان و عقل سرمنشأ حکمت منظور علامه

حجت الاسلام امینی نژاد با بیان این که علامه طباطبایی ادامه دهنده حکمت صدرایی مبتنی بر قرآن، برهان و عرفان بود، خاطرنشان کرد: ایشان آن قدر در کار خود خبره شد که هیچ گونه تضادی در شخصیت و آثار ایشان دیده نمی شود و به همین خاطر توانست، با دین پژوهی و مبتنی بر روش های فنی و اجتهادی در فضای معارف دینی قدم های ویژه ای بردارد.

در ادامه این نشست حجت الاسلام امینی نژاد با طرح سؤالی از آیت الله احمد بهشتی مبنی بر این که جایگاه تاریخی علامه طباطبایی در احیای حکمت اسلامی و ویژگی ها مقطع زندگانی ایشان چه بوده است، همگان را به استماع سخنان وی دعوت کرد.

آیت الله احمد بهشتی: تمام وجود علامه صرف خدمت به دین بود

آیت الله احمد بهشتی، پژوهشگر فلسفه و مدرس حوزه علمیه در پاسخ به این سؤال اظهار داشت: سخن در مورد شخصیتی است که تمام وجود خود را صرف خدمت به دین کرد، و فلسفه و حکمتی هم که ایشان به وجود آورد در حقیقت در خدمت دین بود.

وی با اشاره به رسالت بزرگ علامه طباطبایی در احیای دین اسلام، تأکید کرد: علامه دنبال ایجاد نور دین در دل های مردم البته به شیوه ای نو و جدید بود و دین را با جاذبه های زیاد آن برای مردم مطرح کرد و این نکته را هم جا انداخت که دین اسلام در دل خود هیچ گونه دافعه ای ندارد.

وی با بیان این که شیوه و منش علامه طباطبایی همان شیوه و رفتار صدرالمتألهین بود، خاطرنشان کرد: ملاصدرا هم می خواست با استفاده از مبانی عقلی گامی در جهت تقویت دین بردارد و دین را از کج اندیشی ها رهایی بخشد و مسائل دینی را آن طوری که عقل می فهمد عرضه کند هرچند ما نمی گوییم هرچه او گفته وحی منزل است ولی ما معتقدیم اعمال او با نیت تقویت دین بوده است.

برتری علامه بر ملاصدرا در بسیاری از موارد

وی با اشاره به نقش مؤثر علامه در پیراستن اسلام از اوهام و خرافات، تصریح کرد: شما وقتی در آثار علامه نگاه می کنید متوجه می شوید ایشان خیلی جاها در اوج قله قرار دارد؛ به عنوان نمونه در مسائل تفسیری و روایی ما قطعا علامه را بالاتر از صدرالمتألهین می دانیم و خیلی جالب است در بحث های علمی که در کتب ملاصدرا مطرح شده و او توان پاسخگویی نداشته یا از کنار آنها رد شده، علامه به میدان آمده و با همان مبانی حکمت متعالیه به پاسخ رسیده است.

در ادامه این نشست و پس از جمع بندی سخنان آیت الله بهشتی توسط حجت الاسلام امینی نژاد، سؤال فوق از محضر دکتر احمدی نیز پرسیده شد و ایشان نیز در پاسخ، با اشاره به دوران حساس زندگانی علامه طباطبایی و جایگاه ویژه ایشان در مباحث علمی، اظهارداشت: دوران زندگی علامه همزمان با جنگ جهانی دوم و مشکلات فراوان جامعه اسلامی بود؛ اما ایشان توانست با احیای فلسفه کهن اسلامی در برابر معاندین به پا خیزد.

دکتر احمدی: درک بالای علامه طباطبایی از عمق مبانی حکمت و فلسفه

حجت الاسلام والمسلمین احمدی در ادامه با اشاره به درک بالای علامه طباطبایی از عمق مبانی حکمت و فلسفه، ابراز داشت: علامه همیشه به ما توصیه می کرد که «فلسفه، فلسفه است و نباید آن را با شعر و ذوقیات مخلوط کرد» به این دلیل که شما اگر در منظومه حاجی سبزواری دقت کنید گاها ذوقیاتی با آن همراه شده است چرا که عقیده علامه براین بود که اساس فلسفه عقل و برهان است.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به کتاب تفسیر المیزان به عنوان منبع جامع علوم مختلف، عنوان کرد: علامه در این کتاب مباحث اخلاقی بسیار مهمی را مطرح کرده و در آن از مبانی امامت به شیوه خیلی زیبا دفاع کرده است و علوم مختلف دیگری همچون سیاست، حقوق خانواده، حکم رانی، اقتصاد، زمین شناسی و غیر آن را هم مطرح کرده که نباید مورد غفلت واقع شود.

در ادامه این نشست از سوی حجت الاسلام امینی نژاد سؤال دیگری از محضر آیت الله بهشتی مطرح شد که با توجه به تأکیدات رهبر معظم انقلاب مبنی بر این که باید علوم انسانی اسلامی و به ویژه حکمت و فلسفه اسلامی مورد توجه قرار بگیرد و با توجه به عمق آثار علامه طباطبایی چه کنیم تا آثار ایشان بیشتر مورد توجه قرار بگیرد؟

آیت الله بهشتی: آثار علامه طباطبایی، منبع غنی پژوهشی

وی در پاسخ به این سوال با اشاره به منبع غنی پژوهشی در آثار علامه طباطبایی، ابراز داشت: طلاب حوزه های علمیه دانشجویان رشته های علوم انسانی نباید از آثار علامه طباطبایی غافل شوند چرا که علامه غیر از فلسفه و کلام در موضوعات فروان دیگری هم ورود کرده است و این آثار و افکار ارزشمند می تواند منبع غنی برای موضوعات علوم انسانی در پایان نامه ها دکتری و رساله های سطح 4 باشد و همچنین اساتید نیز دانشجویان خود را به مطالعه آثار علامه دعوت نمایند.

در ادامه حجت الاسلام و المسلمین احمدی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه آیا اساسا فلسفه، اسلامی است یا نه، و جایگاه علامه به لحاظ شکل دادن به علوم اسلامی چیست، اظهار داشت: شاید مبانی علم فلسفه را ارسطو و امثال او مطرح کردند؛ اما صدرالمتألهین و به ویژه علامه طباطبایی با نوآوری هایی، به آن رنگ اسلامی بخشیدند و این فلسفه بود که توانست خیلی از مسائل مبهم جامعه مسلمانان را حل کند.

حجت الاسلام و المسلمین احمدی: حل مسائل فلسفی غرب توسط علامه

وی گفت: هر چند علامه فرصت یادگیری زبان های خارجی و متون غربی فلسفی را تا حد زیادی پیدا نکرد؛ اما ایشان در پاسخ به مسائل فلسفی غرب نیز نظر ویژه ای داشت و بسیاری از شبهات مطرح شده در کتب آنها را نیز پاسخگو بود.

لازم به ذکر است در پایان این نشست فیلم کوتاهی از ارزش حکمت و فلسفه اسلامی در کلام رهبر معظم انقلاب و برگان دیگر و همچنین نقش پر رنگ علامه در این بین پخش شد./1330/پ200/ف