مناظره علمی «فقه سیاسی و حقوق بشر» برگزار شد/ سازوکار سازمان ملل فاسد و ناکارآمد است
حجت الاسلام سید صادق موسوی شیرازی در ابتدای این مناظره ضمن عرض تسلیت به مناسبت شهادت امام حسن عسگری(ع) و تبریک به مناسبت آغاز امامت حضرت ولی عصر(عج) گفت: امام حسن عسگری (ع) در خانه‌ای متولد شدند که پدر و مادر خودشان در همان منزل دفن شده بودند و امام حسن عسگری(ع) نیز در همان منزل دفن شدند و این فضا را کسانی برای ائمه اطهار(ع) ایجاد کرده بودند که مدعی حکومت اسلامی بودند.
امامان شیعه نخستین کسانی هستند که از حقوق بشر معمولی هر انسانی محروم بودند
وی با بیان این که مزار نزدیکان معمولا در مکانی جدا از محل زندگی افراد صورت می‌گیرد تا این درد را اطرافیان راحت‌تر بتوانند تحمل کنند، افزود: امامان شیعه اولین کسانی هستند که از حقوق بشر معمولی هر انسانی محروم بودند.
وی در ادامه با اشاره به همزمانی آغاز امامت حضرت ولی عصر(ع) و تولد حضرت مسیح گفت: از سوی پیامبر اکرم(ص) نوید داده شده است که وقتی حضرت مهدی(عج) ظهور می کند حضرت مسیح هم با ایشان حرکت می کنند و این موضوع باعث می شود که پیوندی میان مسلمانان و مسیحیان به وجود آید.
این مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به مظلومیت حضرت علی(ع) در ادوار تاریخی گفت: امیرمؤمنان(ع) یکی از چهره‌هایی بودند که از سوی شیعیان خودشان مورد ظلم قرار گرفتند؛ چرا که در تصویری که شیعیان از حضرت علی(ع) ارایه می کنند کمتر به مسأله زمامداری و ویژگی‌های زمامداری ایشان می‌پردازند.
وی در ادامه به تشریح چگونگی زمامداری حضرت علی(ع) پرداخت و بیان داشت: در منطق حکومت‌داری امام علی(ع) برای اهل تورات همان قوانین تورات اجرا می شود و این گونه نیست که کسانی که مسلمان نیستند از قوانین اسلامی تبعیت کنند.
برای شناخت نگاه اسلام به حقوق بشر بایستی علی شناسی را به عنوان سمبل حکومت پیامبر اکرم(ع) در رأس قرار دهیم
حجت الاسلام موسوی شیرازی در ادامه با تأکید بر این که برای شناخت نگاه اسلام به حقوق بشر بایستی علی شناسی را به عنوان سمبل حکومت پیامبر اکرم(ع) در رأس قرار دهیم، اظهار کرد: در واقع هر انسانی با هر دین و مسلکی دارای حقوق خاص خودش است.
سید محسن عمادی، مدیر کل اداره حقوق بشر وزارت امور خارجه گفت: ارتباط جمهوری اسلامی با ساز و کارهای حقوق بشر برای ما حائز اهمیت است نه از این جهت که چالش بین‌المللی دارد، بلکه حقوق بشر اصالت دارد؛ چرا که موضوعش انسان است و انسان دارای کرامت است.
وی با بیان این که حقوق بشر یک موضوع چند لایه در بخش های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است، افزود: این پیچیدگی‌ها، لایه‌های تشکیل دهنده حقوق بشر است که می‌تواند موضوع امنیت ملی نیز باشد.
نماینده سابق حقوقی ایران در نیویورک و ژنو درادامه به بیان مبانی حقوق بشر پرداخت و بیان کرد: حقوق بشر، کنوانسیون منع تبعیض نژادی ندارد و در عین حال نباید نگاه تقلیلی به این موضوع کرد.
فقه ما تکلیف محور است نه حق محور
عمادی با بیان این که فقه ما تکلیف محور است نه حق محور گفت: در واقع در تعریف مبانی حقوق بشر بین‌المللی با حقوق بشر در ایران تعارض‌هایی وجود دارد و این موضوع چالش فکری است.
وی در ادامه با تأکید بر این موضوع که معنای این مفاهیم در خلأ نیست، اظهار کرد: بلکه حقوق بشر اگر بخواهد معنای جهان شمولی داشته باشد بایستی متشکل از همه فرهنگ‌ها و ارزش‌ها باشد و اینجا موضوع تنوع فرهنگی است نه نسبت فرهنگی.
مدیر کل اداره حقوق بشر وزارت امور خارجه گفت بیان داشت: اعلامیه جهانی حقوق بشر اعلامیه خوبی است که می‌تواند مبنا باشد و در عین حال باید دید که چه حقوقی جهان شمول است؟
عمادی در ادامه گفت: اعلامیه حقوق بشر همانند کنوانسیون‌ها الزام آور نیستند و به طور کلی هر سندی که در سازمان ملل تحت عنوان اعلامیه تدوین می شود الزام حقوقی ندارد.
وی با اشاره به این که اعلامیه جهانی حقوق بشر دارای 30 ماده است، خاطرنشان کرد: از درون این اعلامیه دو میثاق حقوق سیاسی و مدنی و میثاق اقتصادی و اجتماعی بیرون آمد و چنانچه کشوری عضو اینها شد، می‌بایست به آنان عمل کند.
عمادی افزود: از مرحله‌ای به بعد این کمیسیون حقوق بشر بحث مفهوم سازی را ادامه داد، اما این مفهوم سازی تحت فضای دو قطبی موجود در جهان شکل گرفت؛ بنابراین نهادهای سازمان ملل خاصه شورای امنیت نهادهایی بودند که کارکرد زیادی نداشتند.
وی در ادامه با اشاره به این که از سال 1990 حقوق بشر، رفته رفته تبدیل به گفتمان غالب کشورها می‌شود، خاطرنشان کرد: در سال 2006 کشورهای عضو سازمان ملل بر آن شدند تا مفهوم و ساختار حقوق بشر را ارتقا دهند به همین دلیل کمیسیون حقوق بشر منحل و شورای حقوق بشر به روی کار آمد که امروز مهمترین نهاد حقوق بشر همین شورای حقوق بشر است.
عمادی خاطرنشان کرد: پس از این اتفاق مکانیسمی به نام بررسی ادوار جهانی یا UPR ایجاد شد که این بررسی ادوار جهانی به این معنا است که چنانچه قرار است نظارتی صورت گیرد و یا چنانچه قرار است کشورها در مکانیسم سازمان ملل مورد بررسی قرار گیرند همه کشورها می‌بایست در این بررسی ها گنجانده شوند.
وی تصریح کرد: این ایده از سوی کشور سوئیس مطرح شد به طوری که دولت سوئیس از دانشگاهیان کمک گرفته و این طرح از درون این همکاری بیرون می آید و اینجاست که معتقدم می‌بایست میان دانشگاه و نهادهای اجرایی ارتباط برقرار شود.
نماینده سابق حقوقی ایران در نیویورک و ژنو بیان کرد: پس از اینکه این طرح روی کار آمد همه کشورها آن را پذیرفتند و همه کشورها از جمله ایران مورد بررسی قرار گرفتند و ایران در سال 2010 بیش از 120 توصیه گرفت.
زمانی که کشوری توصیه می گیرد آن کشور می‌تواند عنوان کند که بخشی از این توصیه‌ها را اعمال خواهم کرد
عمادی افزود: زمانی که کشوری توصیه می گیرد آن کشور می تواند عنوان کند که بخشی از این توصیه‌ها را اعمال خواهم کرد و بخشی را با توجه به اینکه همخوان با قوانین کشوری نیست اجرایی نخواهم کرد.
مدیر کل اداره حقوق بشر وزارت خارجه یادآور شد: ایران در سال 2014 بیش از 291 توصیه گرفت که 130 توصیه را جهت اجرایی کردن پذیرفت.
عمادی ضمن بیان این که موضع رسمی حقوق بشر حمایت از شورای حقوق بشر است، گفت: معتقدیم که تنها راه بررسی حقوقی کشورها «UPR» است و نه دادن قطعنامه.
وی بیان داشت: زمانی که کشوری داوطلبانه در یک نشست رسمی سازمان ملل اعلام می کند که اقدامی را انجام دهد، یک تعهد سیاسی بالایی را برای خود ایجاد می کند که بالاتر از بسیاری از تعهدات حقوقی است.
عمادی با اشاره به این که امروز کشوری که بخواهد عضو مجمع عمومی سازمان ملل شود باید دو سوم آراء را کسب کند، گفت: در سال 85 فضای خاصی حاکم بود و ارزیابی آراء برای پیوستن ایران به مجمع عمومی نشان می داد که رأی نخواهیم آورد. آمریکا نیز اعلام کرده بود که ما اجازه حضور ایران را نخواهیم داد که این از خوی استکباری این کشور نشأت می گیرد.
ما می خواستیم حقوق بشر در یک فضای غیرتبعیضی و بر اساس فضای گفت‌وگو محور و تعاملی بررسی شود
وی تصریح کرد: در آن زمان بودن و شکست خوردن با رأی پایین حیثیت کمتری داشت اما این باعث نشد که پویایی جمهوری اسلامی از دست برود ایران در شورای حقوق بشر و بحث «UPR» شرکت کرد؛ زیرا معتقد بود که در بحث‌های حقوق بشری مدعی است.
عمادی ادامه داد: پس از مدتی مشاهده کردیم همان کشورهایی که کمیسیون حقوق بشر را ایجاد کرده بودند به سمت شورای حقوق بشر متمایل شدند و این امر به این علت بود که شورا به دلیل تغییر دولت در آمریکا سیاسی شده بود.
نماینده سابق حقوقی ایران در نیویورک و ژنو بیان داشت: ما می‌خواستیم حقوق بشر در یک فضای غیر تبعیضی و بر اساس یک فضای گفت‌وگو محور و تعاملی بررسی شود؛ اما آیا به واقع این گونه شد؟ و آیا در خصوص یمن که مشاهده کردید فجایع بسیاری در آن رخ داد، قطعنامه‌ای علیه کشوری صادر شد؟؛ البته یک قطعنامه آن هم از طرف عربستان برای یمن به سازمان ملل آمد که در آن تمام تقصیرها را به گردن حوثی‌ها انداخته بود و این مسئله نشان می دهد که این ساز و کار از بیخ و بن فاسد است.
عمادی ضمن تاکید بر این که شورایی که در مقابله با اینها عکس العملی نشان نداده چنانچه پس از این سخن صحیحی ایراد کند، کسی باور نخواهد کرد، گفت: ما معتقدیم در حالی که «UPR» داریم نیازمند سیستم گزارش دهی در سازمان ملل نیستیم.
موضوعاتی همچون حق آزادی بیان یا ذاتا مربوط به حقوق بشر هستند و یا ذیل حقوق بشر قرار می گیرند
وی خاطرنشان کرد: زمانی که قطعنامه تأسیس شورای حقوق بشر را بررسی می کردیم معتقد بودیم که باید در آن زنگی قرار گیرد که عنوان شود به دلیل وجود «UPR» حق دادن قطعنامه کشوری وجود ندارد اما متاسفانه این بند کنار گذاشته شد.
وی با بیان اینکه بسیاری پا را فراتر گذاشته و عنوان می کنند تمامی موضوعات بین المللی ذیل حقوق بشر قرار دارند، خاطرنشان کرد: تمامی جنگ های داخلی مسائل مربوط به محیط زیست، حق توسعه و حق داشتن تکنولوژی مربوط به حقوق بشر است، به صورت کلی باید گفت، موضوعاتی همچون حق آزادی بیان یا ذاتا مربوط به حقوق بشر هستند و یا ذیل حقوق بشر قرار می‌گیرند.
در بخش دوم این مناظره علمی حجت الاسلام سید صادق موسوی شیرازی، محقق و نگارنده کتاب تمام نهج البلاغه و سید محسن عمادی، مدیر کل اداره حقوق بشر وزارت امور خارجه به پرسش‌های دانشجویان پاسخ گفتند.
حجت الاسلام سید صادق موسوی شیرازی در پاسخ به این پرسش که آیا فقه این ظرفیت را دارد که با موضوعات جدید تطبیق داده شود؟ و آیا فقه کهنه شده است یا نه؟ گفت: فقه واژه ای است که در قرآن به معنی لغوی وارد شده است و آرام آرام شکل دینی به خود گرفته است.
وی افزود: در حال حاضر ملاک استنباط احکام فقه است و از نگاه اسلام فقه وسیله رسیدن به احکام اسلامی است و این که فقیهی از یک متن، حکمی را استنباط کند؛ این موضوع برای خودش و کسانی که مرجعیت او را پذیرفته‌اند، حجت است.
شروع ادیان با اهرم قدرت نبوده است
حجت الاسلام موسوی شیرازی در پاسخ به این پرسش‌ها که آیا انسان متعارف مسلمان حقوقی دارد؟ آیا ادیان یا دیگر اقلیت‌های دیگر هم از حقوقی همانند حقوق بشری که در اعلامیه جهانی هست برخوردار هستند، بیان داشت: در فقه سیاسی ما برای این افراد حق قائل است و در عین حال حقوق بشر فراز و نشیب‌هایی در مسیر زندگی بشر دارد.
وی ادامه داد: شروع ادیان با اهرم قدرت نبوده است؛ بلکه با اهرم دعوت آغاز شده است و اگر اهرم دعوت مقبولیت نداشت پیامبران نمی توانستند دعوت خود را گسترش دهند.
حجت الاسلام شیرازی درادامه با شاره به مثالی از پیامبر اکرم(ص) که حتی برای یهودی فقیر هم از بیت المال مسلمین حق قائل می شدند، خاطرنشان کرد: جزیی از مشروعیت دین اسلام مأخوذ از تورات و انجیل است؛ یعنی کتاب‌های مقدس یهودیان و مسیحیان.
ما عذرخواهی به جامعه جهانی بدهکار نیستیم
مدیر کل اداره حقوق بشر وزارت امور خارجه درادامه با بیان این که ما عذرخواهی به جامعه جهانی درباره ایفای حقوق بشر بدهکار نیستیم، بیان داشت: آنهایی که یک سویه به حقوق بشر نگاه می کنند و یمن و فلسطین را نادیده می گیرند آنها بدهکارند.
وی با بیان این که در بحث حقوق بشر هیچ کشوری کامل نیست، خاطرنشان کرد: همه کشورها باید برای ارتقای حقوق بشر خودشان تلاش کنند.
کارشناس سابق حقوقی ایران در سازمان ملل با بیان این که حقوق بشر یک امر تدریجی و دفعی نیست، اظهار کرد: حقوق بشر یک گفتمان غالب بین‌المللی است./934/پ201/ف2