با مقایسه مبانی هنر دینی و هنر غیردینی مطرح شد؛
همجواری توحیدی هنر ایرانی و دینی/ اسلام خاستگاه هنر متعالی
خبرگزاری رسا ـ کرسی ترویجی مقایسه مبانی و روش‌های هنر دینی و هنر غیردینی از سوی قطب علمی فلسفه دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با مشارکت هیأت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره و دانشکده صدا و سیما مرکز قم برگزار شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، قطب علمی فلسفه دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با مشارکت هیأت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره و دانشکده صدا و سیما مرکز قم، با حضور استادان و صاحب‌نظران این حوزه و نیز جمعی از دانشجویان، بعدازظهر امروز دوشنبه در سالن آمفی تئاتر دانشکده صدا و سیما قم برگزار شد.
در این کرسی علمی ترویجی دکتر محمدعلی خبری دبیر کمیسیون هنر و معماری شورای انقلاب فرهنگی به ارائه دیدگاه خود با موضوع مقایسه مبانی و روش‌های هنر دینی و هنر غیر دینی پرداخت و در ادامه آن، سیدمحمدعلی دیباجی عضو هیات علمی دانشگاه تهران و محمدرضا آزاد استاد دانشگاه صدا و سیما به نقد این دیدگاه پرداختند.
خبری در ابتدا، دیدگاه خود را با رویکرد هنرمندانه که در طول تجربیات سال‌های گذشته به دست آورده است و نه از دیدگاه صاحب نظران مطرح کرد و گفت: در حوزه مباحث نظری و مباحث تولید و خلق اثر هنری در دو دنیای متفاوت ـ هنر دینی و هنر غیر دینی ـ زندگی می کنیم که هر کدام برای خود مسیری را انتخاب کرده‌اند.
این نمایشنامهنویس، بازیگر، کارگردان و مدرس تئاتر افزود: مهم‌ترین مسأله‌ای که درباره هنر دینی مطرح می‌شود آن است که سبک و سیاق آثار هنری در حوزه سینما و سریال‌ها به گونه‌ای است که با سبک زندگی و فرهنگی ایرانی و اسلامی ما فاصله دارد، این تنها مسأله جامعه ما نیست و در حوزه‌های دیگر چون داستان، شعر و هنرهای تجسمی و معماری همین مسأله دیده می‌شود.
رعایت بایدها و نبایدهای دینی در آثار هنری
وی با بیان این‌که بروندادهای آموزشی در سطح مدارس و دانشگاه‌ها مبتنی بر فرهنگ ایرانی اسلامی نیست، طرح مبانی و روش‌های هنر دینی و غیردینی را ضروری دانست و گفت: آثار دینی و مذهبی به هنرمندان رشته‌های مختلف داده می‌شود تا این مشکل را حل کنند، در مباحث دینی بایدها و نبایدهایی وجود دارد که باید در آثار هنری رعایت شود.
خبری با طرح این سؤال که آیا این ضرورت‌ها در عصر جمهوری اسلامی مطرح شده یا پیش از آن نیز بوده است، اظهار داشت: پیش از انقلاب هنر متعهد و هنرغیرمتعهد مطرح بود و تعهد را بیشتر در اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی مورد نظر قرار می‌دادند و این نشان می‌دهد که یک مشکل دیرینه در آثار هنری ما وجود داشته است.
دبیر کمیسیون هنر و معماری شورای انقلاب فرهنگی ادامه داد: در معماری، شعر، ادبیات و هنرهای نمایشی تمایزهایی وجود دارد که باید ببینیم این تمایزها ناشی از چیست و ریشه تمایزها در کجا است.
تعامل و همگرایی سبب تمایز آثار فرهنگی و هنری می‌شود
وی با بیان این‌که هنر از نظر مفهومی و مصداقی از پدیده‌هایی است که خود را به ابتدای خلقت می‌کشاند و انسان آن زمان، به ترسیم خطوطی بر روی ظروف یا وسایل دیگر در آن دوران می‌پرداخت، گفت: هنر پدیده‌ای است که در همه فرهنگ‌ها و تمدن‌ها حضور دارد و تمایز آثار هنری در فرهنگ‌ها نشان می‌دهد که فرهنگ‌ها با یکدیگر تمایز و تفاوت دارند.
دبیر کمیسیون هنر و معماری شورای انقلاب فرهنگی اظهار داشت: آثار متنوعی درباره تعریف فرهنگ به رشته تحریر در آمده، اما فرهنگ مجموعه دین، عقاید، باورها، نگرش‌ها، هنر و مجموعه‌ای غیرقابل تفکیک از عناصری است که از درون به یکدیگر پیوسته‌اند و هر یک سیستم منظمی را به وجود آورده‌اند که هرجزء در رسیدن به هدف واحد تلاش می‌کند.
وی با بیان این‌که بین هنر و دیگر عناصر فرهنگ‌ساز مانند دین، فلسفه، عقاید، آداب و رسوم، عرفان و بسیاری از عناصر فرهنگ‌ساز دیگر ارتباط معناداری وجود دارد، گفت: تعامل و همگرایی سبب تمایز آثار فرهنگی و هنری می‌شود.
خبری خاطرنشان کرد: اگر دین مجموع عقاید، اخلاق و راه زندگی برای پرورش انسان‌ها است، بنابراین با بررسی جایگاه انسان و ارتباط آن با راه زندگی که انتخاب کرده است، پس از بررسی نظریات مرتبط با حکمت و هنر دینی خواهیم دید که هنر در فرهنگ ایرانی همان اهداف مدنظر دین را دنبال می‌کند.
هنر بدون دانش، کمال و هوشیاری تحقق نمی‌یابد
این نمایشنامهنویس، بازیگر، کارگردان و مدرس تئاتر با تأکید بر این‌که هر فعالیت انسانی هنر نیست و هنر بدون دانش، کمال، هوشیاری و فضیلت تحقق پیدا نمی‌کند، گفت: در حقیقت عامل تحریک کننده هنرمند در آثاری که وجود دارد و آنها را از فرهنگ های دیگر متمایز می‌کند عامل دین است که مخاطب خود را به وحدانیت و خداوندی رهنمون می‌شود.
وی ابراز کرد: هنر ایرانی قبل از مدرنیته مقرون با هنر دینی بوده است، یعنی در این هنر مسائل و مبانی دینی برگرفته از یک سری بایدها و نبایدها رعایت می‌شده و همواره هنرمندان خداگرا بودند و یک زاویه الهی را در آثار خود در نظر می‌گرفتند و حتی آثارشان را با نام عبدالله منتشر می‌کردند و خود را فیاض اثر نمی‌دانستند بلکه هنر را مظهری از مظاهر الهی می‌دانستند.
خبری با بیان این‌که هنرمند دینی از ورای حجاب اشیاء، امور کشف و شهود را مطرح می‌کند و خداوند را تنها خالق هستی می‌داند، گفت: اگر بخواهیم ذات هنر را بررسی کنیم باید بدانیم که هنرمند زیبایی اشیای مادی و محسوس را حقیقی نمی‌داند، بلکه حقیقت و زیبایی عکس جمال الهی و پرتوی از جمال حسن است که در این آثار به چشم می‌خورد.
دبیر کمیسیون هنر و معماری شورای انقلاب فرهنگی ادامه داد: با بررسی آثار غربی می‌بینیم که همه دارای خالق اثر هنری هستند اما در آثار اسلامی خالق اثر هنری دیده نمی‌شود و ایجاد کننده اثر خود را واسط فیض الهی در ایجاد آن می‌داند و در حقیقت خداوند و وحیانیت در مرکز توجه همه عناصر فرهنگ ساز دیده می‌شود.
اتحاد و تعامل بین عناصر فرهنگ‌ساز وجود ندارد
وی با بیان این‌که نخستین برخورد ما با دنیای غرب توسط میرزا ابوالحسن خان شیرازی با تألیف کتاب حیرت‌نامه صورت می‌گیرد، گفت: تمدن و دستاوردهای غرب در این حوزه آنچنان پیچیده و گسترده است که یک شخصیتی را مانند ابوالحسن خان به حیرت وامی‌دارد و این رویکردهای حیرتی که تا امروز هم وجود دارد در زمینه‌های مختلف به داخل کشور ارجاع داده می‌شود.
خبری افزود: امروزه اقتباس‌هایی که در آثار هنری ما وجود دارد به سبب فاصله طولی است که تصور می‌شود با غرب داریم که البته این آثار را با آثار فرهنگ‌های دیگر متمایز نمی‌کند، همانطورکه آثار معماری در شهر قم طی 20 سال اخیر با سایر استان‌ها تفاوت نمی‌کند اما یک تفاوت عمده در منظر هنری ما وجود دارد و آن رویکردهای تنوع‌طلبی است.
وی با بیان این‌که در گذشته توده مردم در رویکردهای هنری، هنرهای تجسمی، خطاطی، نمایشی و موسیقی حضوری یکپارچه داشت که در حال حاضر این حضور کمرنگ‌تر شده و به جایی رسیده که این هنرها تبدیل به هنر خاص با مخاطبان خاص شده است، گفت: در حال حاضر ارتباط آثار هنری با توده مردم قطع و آرام آرام تقلید در این آثار برجسته شده است.
این استاد دانشگاه با تصریح بر این مطلب که با تقلید بی‌رویه از ساختار، سبک و تکنیک‌های آثار غربی تکلیف خود را مشخص نکرده‌ایم و دچار یک دگردیسی در آثار هنری شده‌ایم، گفت: امروزه ارتباط معنادار بین عناصر فرهنگ‌ساز مانند دین، علم، هنرمند و سایر عناصر از هم جدا شده‌اند و راه استقلال در پیش گرفته‌اند یعنی تعامل گذشته را با هم ندارند.
ضرورت تفکیک آثار هنری تاریخی از آثار هنری دینی
در ادامه سیدمحمدعلی دیباجی فضیلت، توانایی و خلاقیت را در مفهوم هنر بدیهی دانست و گفت: وقتی مفهوم هنر دینی را مطرح می‌کنیم باید مراد خود را از دین مشخص کنیم که البته منظور دین اسلام است اما وقتی این مفهوم را به طور مطلق به کار بردیم می‌بینیم که دین‌شناسان پنجاه مفهوم را از دین مطرح کرده‌اند و حتی در معنای عام از کفر هم به عنوان دین یاد می‌شود.
وی با بیان این‌که ظاهرا مراد از دین اخص کلمه است و باید توجه کنیم که وقتی می‌گویم هنر دینی یعنی هنر اسلامی و باید شاخصه‌هایی را برای آن نیز در نظر بگیریم، تفکیک آثار هنری تاریخی و دینی را در این بحث ضروری خواند و تصریح کرد: در مباحثی که دکتر خبری مطرح کردند هرچند از دین هم نامبرده شد اما ناظر بر هنر تاریخی بود.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با اشاره به نگاه‌های مختلفی که به هنر می‌شود همچون نگاه فلسفی، اگزیستانسیالیستی، مابعدالطبیعی و متافیزیکی گفت: تا زمانی که نگاهمان را به هنر اصلاح نکنیم امروزه ممکن است در لابلای انبوه مباحث هنرشناسی و هنرپژوهی ممکن است نتوانیم مسیسر صحیحی را اتخاذ کنیم.
وی بر حل پنج چالش مهم در ارتباط با هنر مدرن تأکید کرد و افزود: هنر مدرن به سمت آزادی خودتعریف‌شده می‌رود؛ اما هنر دینی به معنای هنر اسلامی این مفهوم از آزادی را قبول ندارد؛ هنر مدرن به سمت نوعی از فرهنگ اعتراض و بیان آنچه مطلوب نیست می‌رود، به سمت الحاد کشیده شده و ارزش‌ها و اخلاق آن با تجربه گناه از بین رفته است.
اسلام مفهوم هنر متعالی دینی را ارائه داده است
همچنین دکتر محمدرضا آزاد با بیان این‌که هنر یک فرایند انسانی است نه بیان کلامی گفت: اگر قبول کنیم که هنر بیان باورها و اعتقادات آدم‌ها است، پس نمی‌توان گفت هنر غیردینی چراکه باور هنرمند این است و اگر این هنر بخواهد فرایند درست خود را طی کند باید این انطباق باور و بیان وجود داشته باشد.
استاد دانشگاه صدا و سیما با اشاره به انتقادهای مختلفی که ممکن است نسبت به باور افراد صورت گیرد، اظهار داشت: مشکل ما این است که رابطه هنر و دین و دین و هنر را به درستی بررسی و تکمیل نکرده‌ایم، در ارائه تعاریف و ذکر مبانی به خوبی عمل کرده‌ایم اما در پروسه دین و هنر در عمل دچار مشکل هستیم.
وی با بیان این‌که دین اسلام مفهوم هنر متعالی دینی را به بهترین شکل ارائه داده است، تصریح کرد: دین اسلام و هنر، امتزاج و رابطه بسیار خوبی با هم دارند و وقتی این فرم و محتوا ترکیب شود بهترین هنر شکل می‌گیرد، اما رابطه هنر و دین آن است که قبول کنیم بیشتر ادیان از غیب صحبت می‌کنند و بهترین زبان برای ارائه مفهوم غیب نیز همین هنر است./920/پ201/س
ارسال نظرات