نگاه تمدنی و جهانی ویژگی بارز امام موسی صدر

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست، استاد درس خارج حوزه علمیه قم، پیش از ظهر امروز در نشست علمی روح تشریع در اسلام که در سالن همایش های دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه برگزار شد، با اشاره به محوریت بحث در مقاله امام موسی صدر در باب شریعت و قانون گذاری در اسلام به معرفی اجمالی از ایشان پرداخت و عنوان کرد: به طور کلی خانواده صدر خاندانی پر استعداد و نابغه خیز است و شخصیت محور ما آیت الله امام موسی صدر است که در سال 1307 هجری شمسی متولد شد و در سال 1338 به لبنان رفت و در سا ل 57 مفقود شد و از محضر حضرا آیات خویی، حکیم، شاهرودی و شیخ مرتضی آل یاسین استفاده کرد و هم بحث ایشان حضرت آیت الله شبیری زنجانی می گوید: ایشان شخصیتی بی نظیر بود، عرفی عمل می کرد و بیانش روشن و در انصاف درجه اول بوده و فهم صافی داشت.

وی ادامه داد: ما نمی خواهیم ایشان را ستایش کنیم ولی تا شخص را نشناسیم متن را درک نمی کنیم؛ بنابراین باید ببینیم پشت سر شخص چه گفتمانی است پس اگر به برخی از کتاب های ایشان مراجعه کنیم به پنج ویژگی اساسی می رسیم؛ ایشان در مرحله نخست اندیشه ای معتدل داشت و دوم در بیان نگاه تمدنی و جهانی داشت، ویژگی سوم ایشان شخصیت جامع در رفتار است که مولود همان ویژگی اول است که در رفتار و بیان جامع بود به گونه ای که وقتی در مجلس تحریم پاپ شرکت می کند از قرآن و روایات اسلامی بحث نمی کند؛ بلکه منشور صلح در زمین را محور بحث قرار می دهد و سخنرانی خود را با مدیریت بالا انجام می دهد و بسیار محکم گفت و گو می کند.

حجت الاسلام والمسلمین علیدوست با بیان این که ایشان در عین محکم بودن در مجموع نگاهی با رأفت و رحمت دارد، خاطرنشان کرد: زمانی که رییس جمهوری کشور مسیحی از ایشان سؤال می کند آیا برای صحبت با مسلمان ها به این کشور آمده اید می گوید: آمده ام هم با مسیحی ها و هم مسلمان ها صحبت کنم که نشان می دهد اصل دین مداری برای ایشان از اهمیت بالایی برخوردار بوده است و ویژگی چهارم ایشان، قدرت بالا در پیرایش مفاهیم زاییده شده از دیگران است؛ به عنوان نمونه در آن زمان اندیشه سوسیالیسم در حال پیشرفت بود ولی ایشان مفاهیم را طوری معنا می کند که مفهوم اسلام پررنگ شود  و خاصیت پنجم و مهم وی، بی طرف بوده و خیلی تیز و صاحب تحلیل و برداشت های دقیق بوده است.

وی با اشاره به آیه الم تر کیف فعل ربک بأصحاب الفیل، که محمد بن عبدو آن را به وبا تفسیر می کند، اظهار داشت: ایشان چنان تحلیل می کند که جلوی تفکر اشتباه در ارتباط با وبا را می گیرد و بسیار جالب و عقلانی بحث اصلی را مشخص می کند و اعتقاد داشت در مطرح کردن مباحث، نه باید مفرطانه عقل گرا باشیم و نه مفرطانه به علم گرایی روی بیاوریم.

بازتاب سخنان امام موسی صدر در کنفرانس بین المللی 1973

استاد درس خارج حوزه علیمه با اشاره به مقاله ای که از امام موسی صدر در باب تشریع و شریعت اسلامی مطرح شده است، عنوان داشت: می خواهیم متن را با توجه به ماتن تفسیر کنیم چرا که جلسه امروز نقد و بررسی مقاله ای که ایشان در کنفرانسی ارائه داده است که عنوان آن «روح الشریعه الاسلامیة و واقع التشریع الیوم فی العالم الاسلامی» که در کنفرانس هفتم در سال 1973 مطرح شده و برای 42 سال پیش است و در آن زمان امام موسی 35 ساله است واین کنفرانس، نشست عظیمی است و اشخاص مهمی حضور دارند به گونه ای که نقل شده 975 مستمع بوده اند و 100 استاد مسلم در این مراسم حضور داشته و ده روز ادامه داشته است و در این نشست صحبت های ایشان بازتاب خاصی پیدا می کند.

حجت الاسلام والمسلمین علیدوست با اشاره به مباحث امام موسی صدر در این مقاله، ابراز کرد: بحث نخست ایشان شریعت است که در آن روح بایسته های شریعت به عنوان بخشی از دین و هنجار ها و احکام را مطرح می کند که بخشی از دین، چه روحی دارد؛ اما بحث دومی هم دارد که  قانون گذاری معاصر را در جهان اسلام آسیب شناسی می کند که چه واقعیتی دارد؛ اما گاهی اوقات برخی فکر کرده اند ایشان فقط به مسأله دوم پرداخته است.

محورهای بحث امام موسی صدر در مقاله شریعت و تشریع در اسلام

وی افزود: بنده در نشست امروز پنج مطلب را در ارتباط با مقاله امام موسی صدر عرض می کنم؛ نخست دو پرسشی است که ایشان مطر کرده است که تفاوت قانون اسلام با قانون بشری چیست؟ و شریعت اسلام با داشتن ثابتات چگونه با تحولات جهان کنار می آید؟ در بخش دوم ایشان وارد آسیب شناسی قانون گذاری در کشورهای اسلامی می شود و تأسف می خورد که قانون گذاری از روح شریعت دور افتاده است؛ چرا که معتقد است قانون گذاری اسلامی از حیث مبنا، و از حیث منبع و اصول کلی با شریعت اسلام تفاوت دارد.

رییس مؤسسه خاتم الأوصیاء در توضیح مبنای امام موسی صدر در تفاوت مبنا، منبع و اصول کلی شریعت اسلام با قانون گذاری، اظهار داشت: ایشان می گوید: مبنا در قانون گذاری اسلام غیب است و بنابراین جاودانگی دارد ولی در قانون گذاری این مطلب وجود ندارد و در بحث منبع در اسلام منابع چهار تا است؛ کتاب، سنت، اجماع و عقل ولی در قانون گذاری هم تجربه است و هم عقل ولی با این تفاوت که عقل در اسلام عقل کاشف است نه حاکم اما عقلی که در دنیا مطرح است عقل حاکم است و قوانین بر اساس بنیاد عقل است ودر بحث اصول کلی چون مبنا و منبع تفاوت کرد خروجی آن هم تفاوت می کند به عنوان نمونه قصد قربت در قوانین دیده نمی شود و یا در اسلام محوریت با شخص است ولی در قانون گذاری اسلامی در دنیا نهاد محور است.

وی با اشاره به سؤآال دوم امام موسی صدر که در قسمت نخست محور بحث امام موسی صدر آمده است، تصریح کرد: امام موسی صدر در مرحله سوم وارد سؤال دوم می شود که در تراث ما اسلام با تحولات چه پاسخی دارد و می گوید شما باید به دو نهاد توجه کنید؛ نخست اجتهاد و دوم اصول تحول آفرین در شریعت که می تواند مناسبات را صورت داده و ارتباطی بین ثابتات و تحولات در جهان برقرار کند و در مرحله چهارم می گوید در اصول تحول آفرین در تراث اسلامی یک سری احکام است که برای تحول نیامده ولی قابل تغییر است؛ به عنوان نمونه، ایشان تعدد زوجات که در آیه سوم سوره نساء آمده را که به عنوان شریعت مسلم در نظر می گیرد که هر مردی می تواند چهار همسر دائم اختیار کند ولی می گوید از آیه نه منع تعدد زوجات را می فهمیم نع جواز آن را؛ این یک حکم است که برای تحول نیامده ولی در ذات خود تحول دارد یعنی شاید به جایی برسیم که بگوییم که تعدد زوجات ممنوع است و در زکات و سن بلوغ و فقر هم مطرح کرده است.

حجت الاسلام والمسلمین علیدوست، ادامه داد: امام موسی صدر معتقد است که ما یک نهادها و اصولی هم داریم که برای تغییر وضع موجود دارد مثل «المؤمنون عند شروطهم» آمده است که در کنار احکام دیگر که مثلا می توانید بیع لازم را جایز کنید و در همان زمان پیشنهاد می دهد دفترچه برای ازدواج درست شود و شروط در آن بیاید و ایشان می گوید یک سری احکام دیگر هم می آید که سیطره بر احکام اولی پیدا می کند و اصولی داریم که حکومت بر احکام اولیه پیدا می کند مثل احکام ثانوی مصلحت و ضرورت که احکام اولیه مسلم را کنار می زند.

وی در پایان یادآور شد: امام موسی صدردر مرحله پنجم پیشنهاد می دهد که علما جمع بشوند و تغییری در چارچوب کلی قانون گذاری ایجاد کنند و ادراک در این مطلب داشته باشند و ما می بینیم بزرگان جهان تسنن وارد شده اند؛ اما نکته مهم این است که در نقدهایی که به این مقاله وارد شده کسی به ساختار اعتراض ندارد ولی عمده اعتراض ها به مثال های ایشان است و کسی نقد اساسی بر اندیشه ایشان نکرده است./1330/پ202/س