تأثیر غنی‌سازی اسلامی ازدواج بر سازگاری زناشویی/ تعامل سالم زوجین؛ کلید فرآیند خانواده مطلوب
به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، خانواده یکی از قدیمی‌ترین و انعطاف‌پذیرترین نهادهای اجتماعی در تاریخ بشری است. از زمان آغاز زندگی انسان، مردم خود را به صورت گروه‌های قومی یا خانوادگی در می‌آوردند تا از حمایت عاطفی، جسمی و اجتماعی برخوردار باشند.
اگرچه در سال‌های اخیر افرادی از هم پاشیدگی نهاد خانواده را پیش‌بینی کرده‌اند، با این حال نه تنها این نهاد به حیات خود ادامه می‌دهد؛ بلکه همچنان به تغییر و رشد خود نیز ادامه خواهد داد.
ازدواج رابطه‌ای پیچیده، پویا و منحصر به فرد است. تنها رابطه‌ای که اگر به طریق صحیح ایجاد شود و ادامه یابد، دستیابی به نیازهای عاطفی، روانی و امنیتی را مرتفع خواهد ساخت. می‌توان گفت: ازدواج یک سنت دیرینه اجتماعی است که از زمان‌های بسیار قدیم بلکه از آغاز زندگی بشر مرسوم بوده و در آینده نیز همچنان با کم و کیف متفاوت وجود خواهد داشت.
از طرف دیگر اغلب مردم با آرزوهای غیر واقعی ازدواج می‌کنند. آن‌ها عقیده دارند پس از ازدواج، زندگی شاد و رؤیایی و خوبی خواهند داشت. البته اگر تلاش و تعهد وجود داشته باشد مسلماً زندگی شادتر نیز امکان‌پذیر خواهد بود، ولی فرض نخست همواره و در هر شرایطی صادق نخواهد بود.
بارها گفته شده که همیشه پیشگیری بسیار آسان‌تر از درمان است. همچنان که مراقبت همیشگی از وسایل منزل برای نگه‌داری طولانی مدت از آن‌ها لازم و ضروری است تا این‌که در انتظار آن باشیم تا خراب شوند و سپس اقدام به تعمیر آن‌ها کنیم. همین طور نگه‌داری و مراقبت از رابطه زناشویی نیز بسیار آسان‌تر از آن است تا این‌که مسائل و مشکلات را نادیده انگاریم و در زمان طلاق و جدایی به فکر چاره‌اندیشی بیفتیم.
رابطه زناشویی پایه‌ای برای رابطه والدینی است. برای یک زوج سخت است که زن و شوهر خوبی نباشند و بخواهند والدین با کفایتی باشند. بسیاری از مشکلاتی که خود را در قالب رفتارهای اعضای خانواده به طور انفرادی نشان می‌دهند ـ خواه والدین یا فرزندان ـ می‌توانند به تنش‌های زناشویی مربوط باشند.
در این میان آموزش زندگی خانواده از ابعاد مختلفی می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. بخش مهمی از آموزش به آموزش زوج‌ها به ویژه در جهت سازگاری با یک‌دیگر و احساس رضایتمندی تمرکز دارد؛ زیرا تعامل زناشویی سالم، کلید فرآیند خانواده مطلوب است.
در سال‌های اخیر احساس امنیت، آرامش و روابط صمیمانه میان مرد و زن به سستی گراییده و خانواده به گونه فزآینده‌ای با نیروهای ویرانگری روبه‌رو شده است.
میزان طلاق در غرب به ویژه آمریکا روبه فزونی است؛ به‌گونه‌ای که در این کشور 52 درصد ازدواج‌ها به طلاق ختم می‌شود. بعد از طلاق حدود 65.5 درصد زنان و 70 درصد مردان مجدداً ازدواج می‌کنند و حدود 50 درصد افرادی که برای بار دوم ازدواج کرده‌اند، دوباره طلاق می‌گیرند.
البته وضعیت ازدواج و طلاق در کشور ما نیز چندان رضایت‌بخش نیست. آمارهای رسمی حاکی از افزایش سن ازدواج و از طرف دیگر افزایش میزان طلاق به ویژه در بین خانواده‌های جوان است.
طلاق و جدایی نتایج منفی عمیقی چه از نظر روانی و چه از نظر جسمانی در هر دو زوج به جای می‌گذارد. این اثرات منفی به‌طور خلاصه شامل افزایش خطر بیماری‌های روانی، افزایش بیماری‌های جسمانی، خودکشی، خشونت، آدم‌کشی و مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌ها و… است.
طلاق همچنین اثرات منفی زیادی بر فرزندان به جای می‌گذارد که به‌طور خلاصه می‌توان به افسردگی، گوشه‌گیری، ضعف کفایت اجتماعی، مشکلات بهداشتی، مشکل در زمینه پیشرفت تحصیلی و غیره اشاره کرد.
در برابر این موج فزآینده طلاق و مشکلات پس از آن برای والدین و فرزندان، سازگاری زوج‌ها یکی از پیامدهای ازدواج مؤفق است که نه تنها بر میزان رضایتمندی و احساس خوشبختی آن‌ها أثر می‌گذارد بلکه تنش‌های زناشویی را نیز کاهش می‌دهد.
با توجه به اهمیت سازگاری زناشویی در سلامت افراد خانواده و نهایتاً تعادل خانواده و اجتماع و همچنین اهمیت ازدواج موفق توأم با شادمانی که سرچشمه و منشأ سازگاری زناشویی و تعادل روانی است بشر از دیرباز با سؤالات فراوانی در این زمینه روبرو بوده است.
در پاسخ به این سؤال‌ها یکی از رویکردهای پرکاربرد و معروف در این زمینه، غنی‌سازی ازدواج است. غنی‌سازی ازدواج رویکردی است آموزشی با هدف ارتقای ارتباط زوج‌ها که تلاش می‌کند زوج‌ها را نسبت به خودشان و همسرشان آگاه سازد. همدلی و صمیمیت را تقویت کند و مهارت‌های ارتباط کارآمد و حل مسأله آن‌ها را گسترش دهد.
بنابراین یک کار آموزشی ـ روانی که آموزش‌های لازم را به زوج‌ها داده، سطح اطلاعات آن‌ها را درباره ازدواج افزایش دهد و آن‌ها را به شناخت و درک درستی از خود و آن‌چه در روابطشان رخ می‌دهد برساند، می‌تواند یک اقدام اساسی در زوج درمانی باشد و به همان نسبت یک خانواده مطلوب ایجاد شود.
ما در این نوشتار درصدد پاسخ به این سؤال هستیم که آیا آموزش غنی‌سازی ازدواج بر سازگاری زناشویی زوج‌ها مؤثر است؟
غنی‌سازی اسلامی ازدواج؛ نسخه شفابخش دردهای زندگی نوین
مطالعات مربوط به نسخه‌های مختلف برنامه بهبود ارتباط که یکی از برنامه‌های غنی‌سازی ازدواج در دنیا به شمار می‌رود، از سوی پژوهشگران مختلف در کشورهای متعدد صورت گرفته که با نتایج و یافته‌های مختلفی همراه بوده است.
اما در مجموع بسته به دیدگاه فرد نتایج به دست آمده تا به امروز را می‌توان مشوقی برای ترویج هر چه بیشتر تلاش‌های پیشگیری و یا نمونه‌هایی از طرقی دانست که از طریق آن‌ها توان بالقوه اثرات گزینشی مطالعات برآیندی را تعبیر و تفسیر می‌کند. مطالعات برآیندی مبتنی شده بر اساس آزمایش‌های تصادفی به رغم مشکلات خاص خود فرصت‌های عالی را جهت آزمون کردن نظریه‌های زیربنایی مداخلات فراهم می‌سازند.
در یکی از گسترده‌ترین مطالعات بلند مدت انجام شده درباره این برنامه نشان داده شد، زوج‌هایی که قبل از ازدواج در این برنامه شرکت کرده بوده‌اند تعامل منفی کمتر، تعامل مثبت بیشتر، نرخ‌های پایین‌تر پرخاشگری در روابط، نرخ‌های پایین‌تر فروپاشی یا طلاق و سطوح بالاتری از رضایت در رابطه را در خلال پنج سال پس از دریافت آموزش دارا بوده‌اند.
با این حال به دلیل اصطکاک افتراقی(ریزش بیشتر زوجین در گروه کنترل) و احتمال تحلیل رفتن اثرات در خلال چند سال، تفاوت‌های بین زوجین گروه کنترل و زوجین گروه آزمایش نتایج این آزمایش پس از پنج سال مبهم بوده است.
پژوهش‌ها نشان داده است که این برنامه در کمک به زوج‌ها برای پیشگیری از بروز اختلافات و دستیابی به یک رابطه رضایت‌بخش‌تر مؤثر بوده است. یک مطالعه انجام شده در آلمان نشان داد که این برنامه به طور معناداری توانسته مهارت‌های ارتباطی و حل تعارض را افزایش دهد.
در یک پیگیری سه ساله در مورد زوج‌های شرکت کننده در آموزش بهبود ارتباط، روشن شد که زوج‌های گروه آزمایش رضایت بیشتری از ازدواجشان داشته و ازدواج آنان از گروه کنترل ثبات بیشتری داشته است.
مطالعه دیگری چنین نتیجه گرفته که این برنامه توانسته میزان احتمال بروز فروپاشی و یا طلاق را به نصف کاهش داده، رضایت از رابطه بیشتری را موجب گردد و از شدت مشکلات زوجین شرکت کننده در گروه آزمایش(زوجین شرکت‌کننده در برنامه ترقی و افزایش ارتباط) در قیاس با گروه کنترل بکاهد.
در مطالعه‌ای دیگر به مقایسه این برنامه و أثربخشی آن در رابطه با زوج‌های در معرض خطر پایین و بالا با یک درمان کتاب درمانی آموزشی پرداخته شد. در مطالعه مذکور مخاطره‌پذیری بالا تحت عنوان طلاق والدینی در خانواده اصلی زنان یا پرخاشگری بین فردی در خانواده اصلی مردان تعریف شده بود. پس از گذشت یک سال نتایج حاکی از آن بود که زوجین شرکت‌کننده در این برنامه توانسته‌اند مهارت‌های آموخته شده خود را حفظ کنند.
در پیگیری چهار ساله، زوج‌های در معرض خطر پایین شرکت‌کننده در این برنامه به لحاظ عملکرد با زوجین در معرض خطر پایین شرکت‌کننده در درمان جایگزین دیگر تفاوتی نداشتند و هر دو گروه سطوح اولیه رضایتمندی خود را حفظ کرده بودند.
با وجود این زوجین در معرض خطر بالای شرکت‌کننده در این برنامه در قیاس با گروه درمان جایگزین، پیشرفت‌ها و بهبودهای قابل‌توجهی را در حفظ رضایتمندی نشان دادند. ضمن این‌که در میزان رضایتمندی زوجین در معرض خطر بالای شرکت‌کننده در درمان جایگزین در خلال یک مدت چهار ساله تحلیل‌رفتگی مشاهده شد.
در پژوهشی که بر روی شرکت‌کنندگان در دوره آموزشی غنی‌سازی ازدواج با روش «گاتمن» برای پایدارسازی روابط زناشویی و به همراه آموزش مهارت‌های ارتباطی ازدواج صورت گرفت، یافته‌ها نشان داد که هم شرکت‌کنندگان و هم همسرانشان در مهارت‌های ارتباطی بهبود نشان دادند و این بهبودی برای مدت طولانی باقی ماند. امیدواری به بهبود رابطه هم افزایش یافت و زنان دارای مهارت‌های ارتباطی بهتری شدند.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد توجه و برنامه‌ریزی در زمینه پربارسازی ازدواج حتی در برنامه‌های کوتاه مدت می‌تواند مفید بوده و در نهایت موجب تقویت بنیان ازدواج و تحکیم خانواده‌ها گردد.
در واقع به‌کارگیری آموزش غنی‌سازی ازدواج می‌تواند زمینه‌های لازم برای سازگاری زوج‌ها را فراهم آورد. از سویی دیگر زوج‌های شرکت‌کننده در آموزش‌های غنی‌سازی نقاط قوت و ضعف رابطه خود را به خوبی شناسایی کرده و عوامل زمینه‌ساز و آشکارکننده بروز تعارض را در رابطه خود می‌شناسند و می‌توانند در این راستا اهدافی را برای برقراری رابطه صحیح تعیین کرده و توانایی خود را برای بهبود رابطه بالا ببرند.
در جمع‌بندی نهایی مطالب می‌توان گفت: بنا بر نتایج حاصل از پژوهش، آموزش غنی‌سازی اسلامی ازدواج به عنوان یک روش سودمند برای توانمندسازی همسران در جهت سازگاری زناشویی زوج‌ها مورد پذیرش است؛ بنابراین به نظر می‌رسد، این شیوه به عنوان یکی از روش‌های سودمند جهت پربارسازی و غنی‌سازی روابط زناشویی در کشور ما کاربرد خواهد داشت./9314/503/ر
نگارنده: بنفشه میرزای فشمی
........................................................
منابع:
1. ابراهیمی، سمیه. (1387). بررسی اثربخشی برنامه کاربرد مهارت‌های صمیمانه (PAIRS) بر افزایش میزان رضایتمندی زناشویی و تعدیل ابعاد دلبستگی دختران شاهد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی مشهد.
2. احمدی، خ. (1382). شناسایی عوامل مؤثر بر سازگاری زناشویی و مقایسه اثربخشی دو روش مداخله تغییر یک زندگی و حل مسأله در زوجین دارای ناسازگاری زناشویی. پایان‌نامه دکتری، دانشگاه علامه طباطبایی.
3. امینی، ابراهیم. (1381). انتخاب همسر، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
4. اولیاء، نرگس. (1390). آموزش غنی‌سازی زندگی زناشویی. تهران. نشر دانژه.
5. اهرمیان، افشین. سودانی، منصور. حسین پور، محمد. (1389). اثربخشی آموزش رویکرد راه‌حل – محور به شیوه گروهی بر شادمانی و سازگاری زناشویی زوج‌های مراجعه‌کننده به مراکز مشاوره خانواده شهر بوشهر. تهران: فصلنامه علمی پژوهشی انجمن مشاوره ایران/ جلد 9، شماره 36.
6. بارکر، فیلیپ. (1382). خانواده درمانی پایه، ترجمه محسن دهقانی، زهره دهقانی، تهران: انتشارات رشد.
7. باستانی، لیلا. (1390). تبیین نقش واسطه‌گری متغیر کیفیت اخلاقی رابطه جنسی برای تعارضات زناشویی و رضایتمندی زناشویی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. آزاد، مرودشت.
8. برنشتاین، فیلیپ. اچ. مارسی تی (1380)، زناشویی درمانی از دیدگاه رفتاری ارتباطی، مترجمان، حسن پورعابدی و غلامرضا منشئی، تهران، رشد.
9. پروینیان، پ. (1383). بررسی رابطه بین ارضای جنسی با رضایت زناشویی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد رودهن.
10. حسن‌آبادی، حسین. مجرد، سعید. سلطانی فر، عاطفه. (1390). بررسی اثربخشی درمان هیجان مدار (EFT) بر سازگاری زناشویی و عواطف مثبت زوج‌های دارای روابط خارج از ازدواج، مجله پژوهش‌های روان‌شناسی بالینی و مشاوره، سال اول، شماره 2، پاییز و زمستان 1390.