۱۱ ارديبهشت ۱۳۹۵ - ۱۹:۲۹
کد خبر: ۴۲۴۰۲۰
معاون علمی مؤسسه تاریخ تطبیقی مطرح کرد؛

کتاب «دشمن شدید» از قرآن به عنوان منبع تاریخ استفاده می‌کند/ بر اساس قرآن، یهود به دنبال تحریف اسلام است

کتاب «دشمن شدید» پیش‌تر با نام «تبار انحراف» چاپ شده که این کتاب(دشمن شدید)، نسخه ارتقا یافته قبلی(تبار انحراف) است. یعنی کتاب از نظر محتوای مقداری زیاد و تقویت شده است. مطالب زیادی نیز به آن اضافه شده و یک سوم به کتاب قبل(تبار انحراف) افزوده شده است.
کتاب «دشمن شدید» کتاب «دشمن شدید» کتاب «دشمن شدید» کتاب «دشمن شدید» کتاب «دشمن شدید» دشمن شدید

به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، کتاب «دشمن شدید» أثر حجت‌الاسلام و المسلمین مهدی طائب از اساتید خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، توسط مؤسسه تاریخ تطبیقی تهیه و منتشر شده است. ما نیز بر آن شدیم تا برای بررسی دقیق محتوای این کتاب با حجت‌الاسلام محسن محمدی، معاون علمی مؤسسه تاریخ تطبیقی گفت‌وگویی داشته باشیم که در ادامه متن آن تقدیم حضور علاقه‌مندان می‌شود؛

 

رسا ـ کتاب «دشمن شدید» أثر کیست؟ چه شد که نام «دشمن شدید» را برای این کتاب انتخاب کردید؟

 

نویسنده کتاب «دشمن شدید»، استاد طائب هستند. ایشان از شاگردان مرحوم حضرت آیت‌الله تبریزی بودند که از نخستین روزهای انقلاب، یک نیروی انقلابی و در این فضا بوده‌اند. اندیشه‌های استاد نیز در راستای اندیشه‌های انقلاب است.

 

نام «دشمن شدید» را از آیه «لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِّلَّذِينَ آمَنُوا الْيَهُودَ وَالَّذِينَ أَشْرَ‌كُوا؛ مسلماً يهوديان و كسانى را كه شرك ورزيده‌اند، دشمن‌ترين مردم نسبت به مؤمنان خواهى يافت» اخذ کردیم. خداوند در این آیه به مسلمانان نسبت به فتنه یهودیان هشدار می‌دهد. حتی قرآن می‌گوید: «دشمنی یهود از مشرکان برای مسلمانان بیشتر است.» ما نیز نامی را انتخاب کردیم که هم جدید، جذاب و جالب باشد و هم بتواند قرآنی باشد. البته اسم‌های مختلف مدنظر بود که «دشمن شدید» بر اساس آیه قرآن انتخاب شد.

 

رسا ـ مقداری درباره محتوای کتاب توضیح دهید.

 

این کتاب در صدد بیان جریان حق و باطل در طول تاریخ است. یعنی حق و باطل را در طول تاریخ جریان شناسی می‌کند و محور حق را محور انبیا، ائمه اطهار(ع) و جریان نبوت قرار می‌دهد. دشمنان وحی و نبوت را نیز جریان باطل قرار داده است. رویکرد تاریخی این کتاب بر خلاف دیگر کتاب‌ها این است که قرآن را به عنوان یک منبع تاریخی در نظر گرفته و استفاده ‌کند.

 

در روش‌های تاریخ نگاری فعلی، بعضاً قرآن را به عنوان متن تاریخی قبول نداشته و می‌گویند: قرآن کتاب فلسفی، اخلاقی و... است. یعنی ابعاد دیگری برای قرآن قائل هستند. ولی در کتاب «دشمن شدید»، خداوند متعال به عنوان مهم‌ترین، صادق‌ترین و قابل اعتماد‌ترین روای تاریخ مدنظر قرار گرفته است و بهترین متن آن راوی، قرآن است که روایت نیز مکمل این متن بی‌بدیل ست.

 

 

کتاب «دشمن شدید» بر خلاف برخی از رویکردهای تاریخی، قرآن را به عنوان متن تاریخ در نظر گرفته است؛ به همین دلیل وقتی تاریخ را از آفرینش و هبوط حضرت آدم(ع) شروع می‌کند، از متن قرآن استفاده کرده است. همچنین این کتاب با توجه به دقت و ظرافتی که در کلامات قرآن وجود دارد، دقت‌های تاریخی بسیاری خوبی را بیان کرده است. یعنی برداشت‌های تاریخی بسیار خوبی از آیات دارد.

 

برای نمونه در بخشی از آیات قرآن که مربوط به داستان حضرت نوح(ع) است، ویژگی‌های سیل و کشتی آن دوران بیان شد و استاد طائب بر اساس همین آیات بیان می‌کند: کشتی حضرت نوح(ع) از نظر قدرت و فن مهندسی، قوی‌تر از کشتی‌های فعلی بوده است؛ چون بر اساس آیات قرآن، طوفانی که پس از سیلاب ایجاد شده است، به قدری شدید بوده که موج‌های آن به کوه‌ها می‌رسیده است. در حالی که کشتی‌های کنونی توان این طوفان را ندارند.

 

البته قرآن به عنوان کتاب تاریخ نیست، ولی تاریخ را بیان کرده است. به همین دلیل منبع خوبی برای کتاب «دشمن شدید» در بحث تاریخ انبیا بوده است. در این کتاب(دشمن شدید) نیز تاریخ انبیا از ابتدای خلقت یعنی حضرت آدم(ع) تا زمان نبی‌اکرم(ص) بیان می‌شود. یعنی جریان حق و باطل در طول این دوران بررسی می‌شود. نخستین ویژگی‌ کتاب «دشمن شدید» نیز این است که از قرآن به عنوان یک منبع استفاده کرده است.

 

ویژگی دوم کتاب «دشمن شدید» این است که وقایع تاریخی را در یک بستر و پیوستاری بررسی می‌کند. یعنی جریانی را در طول تاریخ دنبال می‌کند و تک نگاری تاریخی نیست. این کتاب جریان شناسی حق و باطل در تاریخ نبوت است. در جلدهای بعدی نیز تاریخ پس از پیامبر(ص) بررسی می‌شود.

 

رسا ـ با چه فرآیندی به این نوع تاریخ نگاری روی آوردید؟

 

این نوع نگرش، یک نگرش جدید و بدیع به تاریخ نگاری است که مورد نظر بسیاری از تاریخ نگاران قرار نگرفته است. در ابتدای انقلاب، وقتی حکومت اسلامی تشکیل شد، برخی پرسش‌های جدید ایجاد شد که از حوزه علمیه باید پرسیده می‌شود و یکی از این پرسش‌ها مربوط به بحث‌های اطلاعاتی و امنیتی بود. یعنی کارهایی که نیروهای اطلاعاتی ـ امنیتی انجام می‌دهند از نظر فقهی چه جایگاهی دارد؟ این موضوع از حوزه علمیه خواسته ‌شد و استاد طائب نیز به عنوان طلبه‌ای که در درس خارج علما حضور پیدا کرده است، این بحث را شروع می‌کند.

 

استاد پس از این موضوع(پرسش‌های جامعه از حوزه)، وارد این بحث می‌شود که از نظر منابع دینی ـ قرآن و روایت ـ کارهای امنیتی و اطلاعاتی در حکومت اسلامی چه جایگاهی دارد؟ البته نخست نظر این بوده که اگر قرآن را بخواهیم از نظر مسائل امنیتی و اطلاعاتی بررسی کنیم، به نتیجه خاصی نمی‌رسیم. ولی آقای طائب در این موضوع ورود پیدا کرده و مشاهده می‌کنند که در این کتاب، بحثی به نام نفاق است. مسلما نفاق نیز ظاهر، باطن، اتاق فکر، کودتا و... را دارد.

 

استاد طائب، به تدریج نیز با بحث یهود آشنا می‌شوند که در قرآن از نبی اکرم(ص) در خواست می‌شود به این جریان توجه ویژه‌ای داشته باشند. از اینجا نیز فکر بررسی این جریان در طول تاریخ مدنظر استاد قرار می‌گیرد و ایشان بحث‌های یهود و یهودشناسی را بیشتر مورد بررسی قرار می‌دهند و متوجه می‌شوند یکی از مهم‌ترین علل انحرافات در طول تاریخ، گروه‌های صهیونیستی است که قرآن نیز از آن‌ها بسیار به بدی و نکوهش یاد می‌کند.

 

 

رسا ـ خلاصه و محتوای کتاب چیست؟

 

کتاب «دشمن شدید»، تاریخ انبیا را بررسی می‌کند. تمرکز و رویکرد کتاب نیز بر بحث صهیونیست و یهود است؛ چرا که این‌ها، گروهی بودند که حتی در برابر حضرت موسی(ع) نیز ایستادند. البته منظور ما از یهود، پیروان راستین حضرت موسی(ع) نیستند، بلکه گروهی هستند که حتی در برنامه‌های حضرت موسی(ع) نیز خدشه کردند. مهم‌ترین و اصلی‌ترین پیامبری که در قرآن از آن بسیار یاد می‌شود، حضرت ابراهیم(ع) است که فرزندان ایشان حضرت اسحاق(ع) و حضرت اسماعیل(ع) بوده‌اند. حضرت یعقوب(ع) پسر حضرت اسحاق(ع) است و که به ایشان اسرائیل نیز می‌گویند. بنی اسرائیل نیز به فرزندان حضرت یعقوب(ع) گفته می‌شود که به مصر می‌آیند و از این‌جا تاریخ شکل و نمود خاص خود را بیشتر پیدا می‌کند.

 

فرزندان حضرت یعقوب(ع) در مصر دچار شرایط بسیار دشواری می‌شوند که خداوند متعال حضرت موسی(ع) را به عنوان منجی می‌فرستد. یعنی تاریخ نبوت از اینجا وارد یک مرحله جدید می‌شود. آن‌چه در قرآن بیان شده این است که تاریخ بنی اسرائیل پیش از این‌که تاریخ یک پیامبر باشد، تاریخ قومی است که پیامبر خود را از جهات مختلف سیاسی، عقیدتی و... آزار می‌دهند؛ در حالی که حضرت موسی(ع) بیشترین خدمات را در حق بنی اسرائیل انجام دادند و آن‌ها را از مشکلات، بندگی و بردگی دربار فرعون نجات داده، به جای امنی رسانند، ولی آن‌ها در برابر فرامین حضرت موسی(ع) نافرمانی کردند.

 

حتی این‌ها(بنی‌اسرائیل) وقتی از رود نیل به سبب اعجاز حضرت موسی(ع) رد می‌شوند، در همان لحظه از حضرت موسی(ع) انتقاد می‌کنند و می‌گویند: چرا ما را در این بیابان رها کردی؟ گرسنه و تشنه هستیم. با این وجود خدا به آن‌ها نعمت‌های مختلفی را ارزانی می‌کند، به گونه‌ای که انواع پرندگان و میوه‌ها در اختیارشان قرار می‌گیرد. ولی با این وجود بنی اسرائیل بهانه آورده و حرف‌های حضرت موسی(ع) را گوش نمی‌دهند.

 

بنابر اقوال تاریخی بنی اسرائیل 400 سال در بردگی بوده و هیچ مهارتی نداشته‌اند. حتی گفته می‌شود وقتی مادر حضرت موسی(ع) می‌خواست صندوقچی را بسازد، فردی در بنی اسرائیل نبود که این را بلد باشد. چون فرعون آن‌ها را وابسته نگه‌ داشته بود. حضرت موسی(ع) نیز افزون‌بر نبوت، یک شخصیت ذو ابعاد، کارکشته و مدیر توانایی بوده‌اند که بنی اسرائیل را برای جنگ سازمان‌دهی و گروه بندی کردند، ولی آن‌ها حاضر به اطاعت نشدند.

 

بر اساس آیه قرآن نیز حضرت موسی(ع) به خدا می‌گوید: «من در میان این قوم، جز خودم و برادرم، کسی را صالح نمی‌دانم.» خداوند نیز قوم بنی اسرائیل را گرفتار عذاب فراموشی و سرگردانی می‌کند. حتی وقتی که حضرت موسی(ع) و حضرت هارون(ع) از دنیا می‌روند، این قوم دچار عذاب پریشانی و سرگردانی بوده‌اند، به همین دلیل اکنون نیز کسی نمی‌داند قبر حضرت موسی(ع) کجا است. تمام این عذاب‌ها در قرآن بیان شده است.

 

پس از این ماجرا(سرگردانی)، گروه‌های در تاریخ تشکیل می‌شود که محور مقابله با جریان حق که انبیای الهی هستند، قرار می‌گیرند و شروع به کشتن انبیای الهی می‌کند. قرآن نیز می‌گوید: «بنی اسرائیل، قومی است که پیامبران فراوانی را کشت.» پس از این‌که حضرت عیسی(ع) نیز به عنوان اصلاح‌گر بزرگ مبعوث شد، یهودیان قوم مسیحیت را با تعالیم انحرافی که داشتند، به انحراف ‌کشانند. تعالیمی که در دین حضرت موسی(ع) و حضرت عیسی(ع) بیان شده بود،‌ منجی دهنده پیامبر آخر الزمان بود که یهودیان از این تعالیم برای کشتن پیامبر آخر الزمان استفاده می‌کنند.

 

در کتاب «دشمن شدید» نیز اقدامات تروریستی یهودیان علیه نبی اکرم(ص) بیان شده است. حتی مهاجرت یهودیان به مدینه برای این بوده که مانع حرکت حضرت محمد(ص) به سمت قدس شوند؛ چون قدس، آرزوی و مأوای حضرت موسی(ع) بوده و این پیامبر الهی تمام این کارها را انجام داده بودند تا قدس را فتح کنند. جنگ حضرت موسی(ع) در قدس و اتفاقات آن نیز در قرآن بیان شده است.

 

یهودیان در مدینه چندین قبیله را قرار می‌دهند تا مانع پیش‌روی پیامبر(ص) به قدس شوند. حضرت محمد(ص) نیز وقتی وارد مدینه می‌شوند، هر چند عِده و عُده خاصی نداشته‌اند و ساختار حکومتی خاصی را شکل نداده‌ بودند، ولی با یهودیان پیمان سختی را می‌بندند و می‌فرمایند: «اگر پیمان شکنی کنید، حکم قتل خود را صادر کرده‌اید.» پیامبر(ص) پیش از جنگ بدر این پیمان را می‌بندند که در این جنگ تنها 313 نفر یاور پیامبر(ص) بوده‌اند و تمام این افراد نیز مردان جنگی نبوده‌اند.

 

حضرت محمد(ص) در مدینه یک سیر صعودی را طی می‌کنند و به گونه‌ای نبوده که در بدو ورود ایشان، تمام افراد با حضرت(ص) پیمان ببندند و این نشان می‌دهد که ایشان در همان اوایل ورود به مدینه که یاور خاصی نداشته‌اند، با یهودیان سخت‌ترین پیام را می‌بندند. یکی از نکاتی که به خوبی در این کتاب(دشمن شدید) مطرح شد، این است که حضرت محمد(ص) در چند در جنگ اُحد بسیاری از اقدامات جنگیشان علیه کفار تمام می‌شود، ولی جنگ با یهود را تا آخرین روز‌های زندگی خود داشته‌اند.

 

 

نکته قابل تأمل این است که جنگ‌های حضرت محمد(ص) با مشرکان باید پس از فتح مکه به اتمام برسد، چون مشرکان در ظاهر مسلمان شده‌اند. ولی می‌بینیم باز هم جنگ وجود دارد و حضرت محمد(ص) به سمت قدس موضع‌گیری دارند و یهود به عنوان دشمن برای حضرت(ص) مدنظر است. کتاب «دشمن شدید» نیز قصد دارد مواجهه خصمانه یهود با اسلام را بر اساس آیات قرآن پر رنگ کند. البته منظور از یهود، یاوران واقعی حضرت موسی(ع) نیستند، بلکه کسانی هستند که از تعالیم حضرت موسی(ع) نافرمانی کردند و حضرت مسیح(ع) نیز برای اصلاح همین افراد مبعوث شدند و این افراد بودند که در صدد قتل حضرت عیسی(ع) بر آمدند.

 

یکی از مهم‌ترین نکات بیان شده در کتاب «دشمن شدید» این است که یهود با یک تجربه تاریخی به جنگ با اسلام می‌آید. یعنی همان تجربه‌ای که در مبارزه با مسیح(ع) کسب کرده را سعی می‌کند در اسلام پیدا کند و در بدنه این دین نفوذ کند. یعنی وقتی می‌بیند نتوانست حضرت محمد(ص) را با ترور از سر راه بردارد، برنامه نفوذ را دستور کار قرار می‌د‌هد. جلد نخست کتاب(دشمن شدید) نیز با بررسی تلاش یهود برای نفوذ در بدنه اسلام و تلاش نبی اکرم(ص) برای جلوگیری از این نفوذ به پایان می‌رسد.

 

پیامبر(ص) وقتی مکه را فتح می‌کنند، عفو عمومی را مطرح می‌کنند، ولی در جنگ با یهودیان چنین برنامه‌ای از ایشان مشاهده نمی‌شود و بلکه می‌فرمایند: «اگر ایمان نیاورید، تبعید می‌شود و یا به دلیل پیمان شکنی، کشته می‌شوید.» برخورد حضرت محمد(ص) با کفار مقداری همراه ملاطفت بوده است، ولی با یهودیان برخورد ملاطفت آمیزی نداشته‌اند، بلکه شدیدترین و جدی‌ترین موضع‌گیری را با یهود می‌گیرند. یهود نیز از هیچ تلاشی برای زمین‌گیر کردن اسلام خودداری نمی‌کند که این شامل برنامه ترور، آزار حضرت محمد(ص) و تحریک دشمنان نبی اکرم(ص) بوده است.

 

به طور کلی کتاب «دشمن شدید» از قرآن به عنوان متن قطعی صدور برای بیان انحرافی‌گری یهود انحرافی از دین حضرت موسی(ع) استفاده می‌کند.

 

رسا ـ این کتاب آیا نسخه قبلی داشته و در آینده نیز چند جلد از آن تألیف می‌شود؟

 

کتاب «دشمن شدید» قبلا با نام «تبار انحراف» چاپ شده که این کتاب، نسخه ارتقا یافته قبلی است. یعنی کتاب از نظر محتوای مقداری زیاد و تقویت شده است. مطالب زیادی نیز به آن اضافه شده و یک سوم به کتاب قبل(تبار انحراف) افزوده شده است. در جلد دو کتاب «دشمن شدید» زمان سه خلیفه و امیرمؤمنان(ع) در جلد سوم، دوران امام حسن(ع) و امام حسین(ع) یعنی تا پایان بنی امیه و در جلدهای دیگر نیز یهود و دوران بنی عباس و دوران کنونی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

 

مؤسسه تاریخ تطبیقی نیز در نظر دارد بررسی این جریان تاریخی را ادامه دهد. البته پس از پیامبر(ص) بسیار نمی‌توانیم از قرآن استفاده کرد، مگر مواردی که قرآن برای زمان پس از حضرت محمد(ص) بیان کرده است. به همین دلیل باید از منابع تاریخی و روایت استفاده کرد و این کار بسیار دشواری است؛ چون این خط تاریخی خط واضح و پررنگی نیست.

 

همچنین مسلمانان در مقابل یهودیان واکنش نشان می‌داده‌اند و طبیعی است که اگر یهود می‌خواست کاری کند، با مهارت، پوشش و به نام اسلام کاری می‌کرد. خداوند در آیه 57 سوره مائده می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الَّذِينَ اتَّخَذُوا دِينَكُمْ هُزُوًا وَلَعِبًا مِّنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ وَالْكُفَّارَ‌ أَوْلِيَاءَ وَاتَّقُوا اللَّـهَ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، كسانى را كه دين شما را به ريشخند و بازى گرفته‌اند [چه‌] از كسانى كه پيش از شما به آنان كتاب داده شده و [چه از] كافران، دوستان [خود] مگيريد، و اگر ايمان داريد از خدا پروا داريد.»

 

این آیه نشان می‌دهد، مسلمان هیچ‌گاه یهودیانی که علنا یهودی بودند خود را اعلام می‌کنند، به عنوان رهبر خود قرار نمی‌دهند، پس افرادی رهبر جامعه اسلامی می‌شوند که در ظاهر یهودی نباشند. قرآن نیز به مسلمانان تأکید می‌کند: در نقش آفرینی یهود نسبت به رهبری و دخالت در امور دقت کنید. قرآن کتاب مسلمانان است، ولی مطالب بسیاری نسبت به یهود و بنی اسرائیل بیان می‌کند و می‌گوید: ای مسلمانان، یهودیان چنین اشتباهی کردند، شما چنین اشتباهی نکنید.

 

 

رسا ـ چشم انداز شما برای کتاب «دشمن شدید» چیست؟

 

چشم انداز ما این است که خط بررسی جریان حق و باطل(یهود شناسی) را تا دوران معاصر انجام دهیم. در دوران معاصر وضوح این خط آشکارتر است. ما می‌خواهیم یک خط تاریخی هر چند باریک را از صدر اسلام تا دوران کنونی ایجاد کنیم و نقش یهود را در این دوران پر رنگ کنیم. البته کار دشواری است. بسیار دشوار است که بتوانیم به صورت مستند مقابله جریان یهود با جریان اهل‌بیت(ع) را بیان کنیم. ولی اگر بتوانیم این موضوع را از صدر اسلام تا قرآن ششم یا هفتم بررسی کنیم، پس از آن می‌توانیم با بهره‌گیری از منابع تاریخی، راحت‌تر جریان یهود را بررسی کنیم. البته جالب است بدانید یهود از صدر اسلام تا دوران معاصر در جهان اسلام با جریانی که ما نام آن را «شیعه» است، تعارض شدیدی دارد و در لایه‌های عمیق بحث می‌توان گفت: دلیل این تعارض نیز این است که شیعیان خط اصلی حضرت محمد(ص) را ادامه می‌دهند.

 

رسا ـ به عقیده شما دلایل اصلی دشمنی یهود با مسلمانان و ایجاد انحرافات مختلف در تاریخ بشریت چیست؟

 

قرآن می‌گوید: «ما یهود را به عنوان قوم برگزیده انتخاب کردیم.» خود بنی اسرائیل و یهود نیز بعضاً به این آیه استناد می‌کنند و می‌گویند: ما قوم برتر هستیم. یهود و صهیونیست انگاره‌های نژاد پرستی فراوانی دارد و تنها دینی است که تبلیغی نیست. یعنی فرد نمی‌تواند یهودی بشود، بلکه یهود یک ژن است. یهودیان، انگاره تکفیر دارند و می‌گویند: «ما قوم برتر هستیم و دیگران باید در خدمت ما باشند. اگر در خدمت ما نباشید کافر هستند و باید کشته شوید.»

 

یهودیان وقتی در زمان فرعون گرفتار بردگی بوده‌اند، خداوند می‌فرماید: «ما منجی می‌فرستیم تا قوم برتر باشید و زمین به ارث شما برسد.» این سبب شد تا انتظار برتری در بنی اسرائیل ایجاد شود. همچنین با معجزاتی که حضرت موسی(ع) ایجاد کردند، فرعون شکست خورد و غروری در یهودیان به وجود آمد.

 

یهودیان پس از حضرت موسی(ع) نیز موفق به فتح قدس به همراه حضرت یوشع(ع) شدند، پس از آن نیز خداوند پیامبرانی مانند حضرت سلیمان(ع) برای آن‌ها مبعوث کرد. ولی انحرافی که در حکومت‌های دینی ایجاد شد، این بود که افرادی پول و قدرت پرست شدند. یعنی به تدریج یک جریان انحرافی و گروه دنیا طلب و طاغوت زده‌ای میان یهود ایجاد شد که در مقابل جریان انبیای الهی ایستاد و شروع به کشتن انبیا کرد. این گروه همواره سودای حکومت جهانی داشت، به همین دلیل به دنبال تصرف قدس ـ یک نقطه استراتژیک است ـ بود.

 

قدرت و ثروت سبب شد که یهودیان، انبیا به ویژه حضرت عیسی(ع) را از میان راه بردارند. از سوی دیگر جریان نیز در برابر پیامبر آخر الزمان که می‌خواستند یک حکومت جهانی تشکیل دهند، ایستاد. البته دلایل دیگر مانند تعالیم شیطان نیز برای این انحراف وجود دارد که باید دقیق بررسی شود. خود عرفان یهود که کابالا است، یک عرفان نیست، بلکه ضد عرفان است./993/402/ر

ارسال نظرات