تفکرات فلسفی شهید مطهری مقدمه تحول مکاتب بزرگ فلسفه دنیا است/ شهید مطهری یک فیلسوف انقلابی است
به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، شهید مطهری مجاهدی حقیقی در ساحت علم و خدمت به جهان اسلام است. این حقیقتی است که حتی فلاسفه و دانشمندان اروپایی در سال های اخیر به آن اعتراف داشته اند؛ انقلاب اسلامی در بستر امن علمی و قله‌های رفیع دانش معلمی برای نسل‌های آینده خود در تاریخ به ثبت رسانده است که شهادتش نقطه عطفی بر حقانیت و خشم جهان سلطه از موفقیت‌های رفیع علمی این دانشمند انقلابی است.
دکتر غلامعلی حداد عادل، مشاور عالی مقام معظم رهبری در نشست بررسی اندیشه‌های فلسفی شهید مطهری که در محل سالن نشست‌های آمفی تئاتر شهید بهشتی مرکز آموزشی جامعه الزهرا برگزار شد، شهید مطهری را یک عالم معلم توصیف کرد و گفت: نظام فکری، فلسفی و اعتقادی شهید مطهری ساختاری منسجم داشت و همین نظام منسجم مقدمه‌ای بود بر مهندسی فکری در ارائه مباحث مختلف؛ چرا که این نظام فکری و فلسفی آن‌چنان محکم و استوار بود که باعث می‌شد در نشست‌ها و جلسات تخصصی و عمومی هیچ سؤال کننده‌ای نتواند در بحث این معلم عالم انقلاب را به چالش بکشد. فضا و سبک ارائه مبانی علمی و فلسفی شهید مطهری مستمع را به تفکر وادار کرده و دارای نظام هدفمند بود.
تأمل عمیق عملی سبک پژوهشی شهید مطهری بود
رئیس سابق کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی به توصیف تأثیرگذاری شهید مطهری بر اطرافیان و جوامع علمی پرداخت و گفت: هر کسی که فقط یک بار با شهید مطهری برخورد می‌کرد بدون تردید تحت تأثیر ایشان قرار می‌گرفت. به قدری عمق فهم و علم این معلم شهید بالا بود که در هر رشته علمی که ورود می کردند آن‌چنان در آن رشته به ارائه مباحث می‌پرداختند که به نظر می‌رسید گویا ایشان برجسته‌ترین متخصص آن رشته هستند. برای مثال در مباحث عدل و فلسفه فقه و حقوق ایشان آن‌چنان لوازم حقوق و فقه را با هم ترکیب و استخراج می‌کردند که گویی یک فقیه زبردست هستند.
مؤسس المپیادهای دانش آموزی کشور کتاب «نظام حقوق زن در اسلام» را یک کتاب فلسفی و حقوقی دانست و ادامه داد: باید در نظر داشت که این کتاب در پاسخ به نقدهای «مجله زن روز» که حقوق زن در اسلام را جهت‌دار نقد می‌کرد از سوی شهید مطهری به رشته تحریر در آمده است. این کتاب ـ نظام حقوق زن در اسلام ـ با قلمی دقیق مباحث فلسفه حقوق زن مسلمان را بیان کرده و در زمان حاضر هم پاسخگوی نیازهای زنان مسلمان در مجامع بین‌المللی است. شهید مطهری در پژوهش‌های خود به این نتیجه رسیده بود که مسائل زنان از مهم‌ترین مسائل آینده در جهان اسلام خواهد بود و به همین علت به نوشتن این نقدها همت ورزید و نتیجه این مجاهدت ـ نظام حقوق زن در اسلام ـ توانست به جوامع مسلمان اثبات کند که یکی از مهم‌ترین علل انحطاط مسلمانان همین منحرف شدن زنان مسلمان بوده است.
کتاب«انسان و سرنوشت» شهید مطهری حجاب را در دانشگاه تثبیت کرد
عضو هیأت امنای موسسه آموزشی مجمع جهانی اهل بیت(ع) با اشاره به اینکه در کتاب «انسان و سرنوشت» بخش مهمی از تلاش شهید مطهری به فلسفه حقوق زنان مسلمان اختصاص داده شده است، تصریح کرد: همچنین ایشان با استفاده از فلسفه فقه در کتاب «فلسفه حجاب» از حجاب اصیل اسلامی دفاع کرد و با تحریر این کتاب بود که پای حجاب و دختران محجبه به دانشگاه باز شد. این در حالی است که شهید مطهری با قلم فلسفی خود توانست با تولید کتاب «اخلاق جنسی» مبانی مرتبط با زنان را که در جوامع اسلامی مبهم و بی‌پاسخ مانده بود را کامل و به نتیجه مطلوب برساند.
فلسفه حقوق شهید مطهری شبهات مبنایی برخورد تمدن غرب با تمدن اسلام را حل کرد
حداد عادل افزود: مدت زمانی که از برخورد تمدن غربی با تمدن اسلامی می‌گذرد، یکی از مهم مسائلی که در برخورد این دو تمدن مورد بحث قرار گرفته، موضوع زنان و معادلات حضور زنان در جوامع و مشاغل بوده است. در این میان اسلام به زن با نگاهی متفاوت با غرب می‌نگرد و امروز هم این مسأله همچنان زنده است و شهید مطهری با ابداعات خود در زمینه فلسفه حقوق برای همیشه این مشکل تمدنی را حل و فصل کرد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر اینکه شهید مطهری نخستین کسی بود که متوجه دیدگاه امام خمینی(ره) در رابطه با مسائل زنان برای نجات جامعه اسلامی از خطر انحراف و انحطاط شد، گفت: در سفری که با شهید مطهری برای دیدار امام راحل داشتیم شهید مطهری فرمود من متوجه شده‌ام که امام به مسائل زنان توجه جدی دارند؛ زیرا تا قبل از ایشان در میان مراجع تقلید مرسوم نبود که با بانوان دیدار داشته باشند این در حالی است که امام خمینی(ره) در آن زمان سنت شکنی کرده و به مسائل زنان اهمیت می دادند.
وی ادامه داد: امام راحل دیدارهای زیادی با زنان داشته و اجازه می‌دادند که بانوان هم در کنار مردان در نهضت انقلاب شرکت کرده و همگام با مردان برای تحقق نهضت اقدام و عمل داشته باشند. این اقدام امام راحل موجب شده بود که جوامع اسلامی بتوانند شبهات تهدید کننده در زمنیه زنان را که دشمن از آن به عنوان نقطه ضعف سوء استفاده می‌کردند را پاسخ دهند.
عضو شورای عالی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به مصاحبه اوریانا فالاچی ـ روزنامه‌نگار، نویسنده و مصاحبه گر سیاسی برجسته ایتالیایی ـ با امام راحل اشاره کرد و تصریح کرد: محور اصلی این مصاحبه در زمینه زنان، حجاب و اشتغال بوده است. نکته قابل توجه این است که امام راحل با آرامش خاطر و مبانی دقیق فقهی خود به تمام سئوالات پاسخ دادند تا راه انقلاب سد نشود. باید در نظر داشت شهید مطهری به تعبیت از امام خمینی(ره) این مساله را در دستور کار خود قرار دادند و امروزه هم موضوع زنان همچنان از موضوعات مهم جهان اسلام و در دستور کار نظام است.
شهید مطهری فیلسوف انقلابی مردم دوست بود
عضو شورای عالی آموزش و پرورش کشور با اشاره به اینکه شهید مطهری یک فیلسوف جامعه شناس مردم‌دار و یک فیلوسف سیاستمدار است، ادامه داد: اشتغالات این معلم انقلاب به فعالیت‌های سخت علمی باعث نشد که به عنوان یک فسلسوف مبارزات سیاسی را کنار بگذارند؛ بلکه ایشان در کنار اشتغالات فلسفی بسیار مردم‌دوست بود و برای نجات مردم اقدام به مبارزات سیاسی کرده و مدت‌های زیادی را ممنوع المنبر و در بند زندان‌های ستم شاهی بوده است. شهید مطهری معتقد بود که راه رسیدن به خدا از میان خلق می‌گذرد و ایشان نظام فسلفی را مفید فایده دانسته و معتقد بود که فلسفه می‌تواند به کمک انسان‌ها بیاید و تسکین دهنده رنج‌های بشری باشد و در مشکلات همگام با مردم محروم و مستضعف شود.
تفکر فلسفی شهید مطهری بر مدار صلح و انسان دوستی بود
عضو هیئت امنای بنیاد دایرة المعارف اسلامی با تأکید بر اینکه اساس تفکر فلسفی شهید مطهری بر مدار صلح و انسان دوستی بوده است، گفت: شهید مطهری به عنوان فیلسوف مسلمان همواره مکاتب فلسفی را که با اعتقاد انسان به خدا مخالف بود را به صورت جدی مورد نقد قرار داده و از نظر ایشان کامل‌ترین نظام فلسفی، نظامی بود که انسان را به خدا دوستی و انسان دوستی برساند. باید در نظر داشت برخلاف سایر فلاسفه که نطراتشان برای عامه مردم قابل درک نبود شهید مطهری به گونه‌ای سخن می‌گفت که هر فردی می‌توانست به عنوان شاگرد در محضرشان کسب علم کند. این در حالی است که بر خلاف سایر عالمان و دانشمندان که گاهی قدرت کسب مقام معلم و تعلیم علمشان به دیگران را نداشتند. شهید مطهری به راحتی علوم خود را در قالب مدیریت فکری و زمانی به دیگران منتقل می‌کرد.
عضو هیأت امنای انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با بیان اینکه فلسفه نتوانست شهید مطهری را از سیر الی الله دور کند، تصریح کرد: شهید مطهری منظومه کامل اعتقاد به توحید، نبوت و امامت بود و به پاداش همین اخلاص در عمل خداوند مقام شهادت را نصیبشان کرد. در شرایطی که تمامی متفکران و روشنفکران هم‌عصر شهید مطهری غرق در فلسفه و مکاتب غربی فلسفه بودند شهید مطهری در نهایت شناخت علمی، حقیقت پنهان در این مکاتب را به کمک تاریخ فلسفه غرب و شناخت کاملی که از جوامع غربی داشت اساس مبانی فلسفی غرب را مورد نقد و بررسی جدی قرار داد و برای اولین بار به عنوان یک متفکر فلسفه اسلامی و برتری آن را به تمامی مکاتب فلسفی در جهان فلسفه اثبات کرد. شهید مطهری برای عامه مردم زبان فلسفه را قابل فهم کرد که خود در علم فلسفه اسلام خدمتی عظیم به حساب می‌آید.
مقابله با فلسفه مارکسیسم اساس تفکر انقلابی شهید مطهری را شکل می‌دهد
حداد عادل ادامه داد: شهید مطهری تمام همت خود را در دوران جوانی به مقابله با فسلفه مارکسیسم متمرکز کرده بود و باید در نظر داشت که در شرایطی این خدمت صورت گرفت که در داخل کشور حزب توده و فلسفه مارکسیسم در میان روشنفکران و اندیشمندان حوزوی و غیر حوزوی جایگاه برجسته‌ای داشت. در آن زمان مکتب فسلفی مارکسیسم به عنوان حامی قشر کارگر در سطح کشور به عنوان یک کشور کارگری نفوذ زیادی داشت و روشنفکری با چپ‌گرایی و گرایش به چپ معنا می‌یافت. شهید مطهری در چنین شرایطی برای مقابله با این مکتب مادی فلسفی اقدام به نگارش کتاب شرح فلسفه کرد تا پاسخ محکمی به حزب توده و این نوع فلسفه باشد. بر این اساس حقیقت افشای ماهیت فلسفه مارکسیستی در میان جوانان مسلمان موضوعی حیاتی بود که به قلم شهید مطهری صورت گرفت.
نماینده مردم تهران در دوره هشتم و نهم مجلس شورای اسلامی مقابله تفکر غربی با تفکر اسلامی در دوران انقلاب را مساله مهم فلسفی زمان حیات شهید مطهری توصیف کرد و گفت: بعد از سال ۳۲ تبلیغات علنی مارکسیستی با کودتای ۸ مرداد و تسلط آمریکایی بر ایران پایان یافته بود اما در مقابل یک گرایش غرب گرایی به علوم در رشته‌های مختلف به‌خصوص علوم اسلامی پیدا شد که شهید مطهری در این دوران اقدام به رفع شبهاتی کرد که توسط تفکر مادی غرب به اسلام وارد می‌شود.
پاک کردن چهره اسلام از التقاط با سایر مکاتب فلسفی غربی و شرقی خدمت ایدئولوژیک شهید مطهری به فلسفه اسلامی بود
حداد عادل ادامه داد: از اوخر دهه ۴۰ تا دهه ۵۰ پدیده التقاط با مکاتب و مذاهب مختلف در جامعه ایجاد شد؛ به عنوان مثال نمود بارز این پدیده را می‌توان ظهور و بروز حزب مجاهدین خلق دانست. در این دوره قرآن منطبق با مکاتب فلسفی غربی مورد تحلیل قرار می‌گرفت و سعی شد که مکاتب غربی و فلسفه هگل، انگلس، مارکس و دیالتیک تاریخی را با استفاده از حدیث از قرآن و نهج‌البلاغه ترجمه اسلامی کرده و این مکاتب و اندیشه‌ها را منطبق با اسلام نشان دهند که شهید مطهری در این دوران به مقابله با این نهضت التقاطی پرداخت. برای مثال نقد اندیشه‌های مهندس بازرگان در خصوص راه طی شده به نوعی نقد یک مکتب پوزیتویستی سرمایه داری بود. این در حالی بود که شهید مطهری به مهندس بازرگان احترام می‌گذاشت و دوست ایشان بود و با قدرت استدلال، نظریات ایشان را نقض می‌کرد.
مشاور عالی مقام معظم رهبری به بررسی دغدغه‌های اساسی شهید مطهری در دهه ۵۰ پرداخت و تصریح کرد: دغدغه‌های اساسی شهید مطهری در این دوره این بود که چرا دانشجویان مسلمان پس از رفتن به دانشگاه و درگیر شدن با بعضی از کتاب‌ها دچار انحراف فکری می‌شوند. علت این حقیقت تلخ این بود که منابع درسی در قالب اسلامی نوشته شده بودند ولی محتوای کمونیستی داشتند. به حدی در جامعه آن روز این مسأله زیاد شده بود که حتی کار به تفسیر مارکسیستی سوره‌های قرآن رسیده بود و می‌توان این انحراف تاریخی را در اندیشه فرقان پی‌گیری کرد؛ جزوه‌های تفسیری فرقان توسط دانشجویان مسلمان به شهید مطهری می‌رسید و تمام اوقات شهید مطهری با قوی‌ترین استدلال‌های علمی این اندیشه‌های ملتقط غربی را نقد کرده و اسلام را از آن مبرا می‌کردند.
منطق گروهک فرقان در مقابل مبانی فلسفس شهید مطهری ترور بود
وی در پایان یادآور شد: نکته اساسی در جریان‌شناسی قاتلین شهید مطهری مطرح شد که دارای اهمیت است. گروهک فرقان اندیشه‌های خود را روی کاغذهای زرد رنگ می‌نوشتند و همین موضوع منجر به پیدا شدن قاتل شهید مطهری شد. این نشان از آن است که به حدی این سخنان شهید مطهری سازنده بود که فرقان مجبور شد به صورت علنی اعلام کند که با تفکر مذهبی مخالف است.
پس از سخنان مشاور عالی مقام معظم رهبری، دکتر ابراهیم علی پور، به بیان نمونه‌‌ای از همایش‌های برگزار شده در سطح بین‌المللی در ارتباط با این موضوع ـ بررسی اندیشه‌های فلسفی شهید مطهری ـ پرداخت و گفت: همایشی در چند سال گذشته با حضور۲۰۰ نفر از استادان و پژوهشگران بین‌المللی فلسفه با موضوع «اندیشه‌های شهید مطهری در مقایسه با اندیشه‌های ملاصدرا و علامه طباطبایی» برگزارشد که در ذیل آن به بررسی نوآوری و تکامل اندیشه‌های فلسفی شهید مطهری پرداخته شد. در جمع‌بندی این همایش اندیشه‌های شهید مطهری در سه بخش کلی تقسیم‌بندی کردند. اول آن دسته از فعالیت‌های علمی شهید مطهری که مقدمه شرح و بسط مبانی انسانی روز با اندیشه‌های اسلامی شد، دوم در حقیقت همان تعلیقات و پاورقی‌هایی است که بر فلسفه اسلامی که با قلم شهید مطهری به رشته تحریر درآمده است و بخش سوم نوآوری‌هایی در فلسفه اسلامی است که سبک اختصاصی خود شهید مطهری در فلسفه تألیف شده است.
معرفی منطق فلسفی شهید مطهری یک فریضه لازم برای طلاب علوم دینی است
عضو شوراي علمي گروه فلسفه و کلام دانشنامه امام خميني(ره) به همایشی بین‌المللی بزرگداشت مقام علمی شهید مطهری در سال ۹۳ اشاره کرد و گفت: عده‌ای زیادی از متفکران غربی و مسلمان در این همایش حضور داشتند. پژوهشگران و فلافسه اروپایی وقتی با اندیشه‌های شهید مطهری آشنا شده بودند در سخنرانی‌های رسمی خود اظهار تأسف داشتند که چرا شخصیت این فیلسوف بزرگ به جهان معرفی نشده است. برای مثال خانم پروفسور بیکسن، یکی از برجسته‌ترین متفکران و فیلسوفان انگلیسی در سخنران خود تصریح کرد: سخنان شهید مطهری می‌تواند نقطه شروع تحول برای بسیاری از مکاتب فلسفه دینی باشد.
مدیر گروه فلسفه و کلام معاونت پژوهش جامعه الزهرا(س) با بیان اینکه شهید مطهری نه تنها فلسفه اسلامی و مصادیق آن از جمله حکمت متعالیه را شرح و بسط داده است، تصریح کرد: شهید مطهری اضافه بر شرح فلسفه اسلامی موفق به آن شد که برای اولین بار فلسفه اسلامی را به صورت نظام‌مند تدوین و تألیف کنند. برای مثال می‌توان حقیقت این موضوع ـ تألیف نظام‌مند فلسفه اسلامی ـ را می‌توان در شرح مختصر و مبسوط به منظومه مشاهده کرد. شهید مطهری در فلسفه مشاء نه تنها اندیشه لوکری و ابن‌سینا را شرح و بسط داده است، بلکه یک نظام هم برای آن تالبف کرده است. به عنوان مثال شرح منظومه که به آن اشاره شد برای دو گروه مخاطب تخصصی و سطح متوسط به صورت جداگانه تألیف شده است و نباید فلسفه نگاری در دوران حیات شهید مطهری را با فلسفه نگاری در زمان حاضر که با تعدد مؤسسه‌ها فلسفی روبرو است مقایسه کرد.
تألیف هدفمند فلسفه اسلامی افتخاری ثبت شده به نام شهید مطهری در تاریخ است
مدير گروه فلسفه پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامي دوران شهید مطهری را دوران عسرت فلسفه توصیف کرد و گفت: در آن دوران ـ زمان حیات شهید مطهری ـ به جز مقام والای شهید مطهری پژوهشگری دیگر را نمی‌توان پیدا کرد که موفق شده باشد فلسفه اسلامی را به این نظام روش‌مند تألیف کرده باشد. باید در نظر داشت که امام خمینی(ره) عسرت فلسفه را در خاطرات خود چنین توصیف فرموده‌اند که: وقتی برای نخستین بار در حوزه فلسفه اسلامی را تدریس کردم کسانی که شاهد این موضوع بودند کوزه‌ای که فرزندم از آن آب خورده بود را آب کشیدند زیرا آن کوزه و ارتباط با شخص مدرس فلسفه را نجس و حرام می دانستند.
دکتر علی پور با اشاره به اینکه علامه طباطبایی به همین علت ـ نگاه غلط عالمان هم عصر ایشان به فلسفه ـ برای مدتی درس‌های فلسفه خود را تعطیل کردند. در ابتدای تعطیلی این کلاس‌ها آیت الله بروجرودی برای علامه نامه‌ای فرستادند و تعطیلی کلاس‌ها را خلاف مصلحت توصیف فرمودند. بر همین اساس علامه در پاسخ به آیت الله بروجردی نوشتند: من می‌دانم این موضوع ـ تدریس فلسفه ـ نیاز جهان اسلام و نظام اسلامی است اما امروز شرایط زمانی اقتضا این موضوع را ندارد. با استناد به این مبانی صحیح تاریخ باید توجه داشت نظام‌مند کردن فلسفه اسلامی و شرح و بسط آن از سوی شهید مطهری کاری بسیار ارزشمند بوده است.
سبک مطالعه تاریخی فلسفه اسلامی خدمت بی‌نظیر شهید مطهری به فلسفه اسلامی
مدير گروه علمي فلسفه مرکز مديريت حوزه هاي علميه خواهران به مباحث پاورقی و شروح شهید مطهری اشاره کرد و گفت: در این شروح دو خدمت بی‌نظیر و مهم برای فلسفه اسلامی انجام شده است. نخست برخی از ابهامات فلسفه اسلامی حتی ابهامات فیلسوفان معاصر از جمله علامه طباطبایی را به روشی روشن و قابل درک تشریح شده است. برای مثال بدون پاورقی‌های شهید مطهری فلسفه با رویکرد و روش رئالیسم قابل فهم نبود؛ بر همین اساس قلم شهید مطهری در این بخش از فعالیت‌های علمی در تلاش است که ابهامات علامه طباطبایی را برای طلاب و فلاسفه با این شرح روشن کند. نوآوری‌های شهید مطهری در بحث فلسفه بی‌نظیر است و اولین پژوهشگری که فلسفه اسلامی را در بستر تاریخ مطالعه کره و به عبارت دیگر در بحث فلسفه تاریخ برای اولین بار در جهان اسلام اقدام به مطالعه فلسفه در بستر تاریخ داشته، شهید مطهری بوده است.
503/ر/۸۳۷
ادامه دارد…
گزارش: محمد جعفری