نحوه تعلق گرفتن ثواب و عقاب به اعمال انسان

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در اصفهان، آیت الله سید ابوالحسن مهدوی، نماینده مجلس خبرگان رهبری، شب گذشته در جلسه تفسیر صحیفه سجادیه، گفت: خداوند در قرآن مجید می فرماید که حتی قصد معصیت هم عقاب دارد، آیات دلالت بر این دارند که کسانی که دوست دارند فحشا در جامعه پخش شود، هر چند خودشان مرتکب گناه و فحشا نده باشند، مشمول عقاب قرار می گیرند و عذاب دردناکی در انتظار آنان خواهد بود.

وی ادامه داد: همچنین روایاتی وجود دارد که بر عقاب فردی که قصد انجام گناهی را  دارد، دلالت می کنند، مثلا در روایتی داریم دو نفری که با هم جنگ می کنند تا یکدیگر را بکشند، هم قاتل و هم مقتول هر دو در آتش هستند، یعنی حتی مقتول هم که مرتکب قتل نشده و ظاهراً گناهی هم ندارد، اما چون تصمیم و اراده بر قتل داشت، مورد عقوبت واقع خواهد شد.

نماینده مجلس خبرگان رهبری افزود: بنابراین نتیجه می گیریم که باید بسیار مراقب باشیم و از نیت های گناهی که در دل داشتیم و قصد انجام گناهانی که داشتیم توبه کنیم تا خداوند ما را مشمول غفران و بخشش خود قرار دهد، باید از نیت هایی که در دل داریم مراقبت کنیم زیرا نیت ها می توانند به تنهایی موجبات خسران ما را فراهم بیاورند.

آیت الله مهدوی، اظهار داشت: از طرفی روایاتی هم داریم که دلالت بر این دارند که مومن تا گناهی را انجام نداده و مرتکب آن نشده باشد، بر او گناهی نوشته نمی شود، شیخ انصاری(ره) در جمع بین این احادیث می فرماید کسانی که نیت و قصد انجام گناهی را دارند، دو دسته هستند.

وی در ادامه گفت: دسته اول کسانی هستند که قصد انجام گناهی را دارند اما به مانعی برخورد می کنند و نمی توانند آن گناه را انجام دهند و موفق نمی شوند، این دسته مورد عذاب خداوند قرار می گیرند، اما دسته دوم کسانی هستند که قصد انجام گناهی را دارند، اما به اختیار خود پشیمان می شوند و مرتکب گناه نمی شوند، این دسته بخشیده می شوند و مورد عقاب قرار نمی گیرند.

نماینده مجلس خبرگان رهبری ابراز داشت: حالتی که در دسته اول وجود دارد، مقتضی دارد اما حالت دسته دوم مقتضی نیست و فرق بسیاری میان این دو دسته وجود دارد، بحث مطرح شده در مورد قصد انجام گناهان، درباره انجام کارهای خیر و حسنات متفاوت است.

آیت الله مهدوی توضیح داد: در رابطه با انجام حسنات و کارهای خیر، حضرات معصومین(ع) می فرمایند کسی که قصد انجام حسنه ای را داشته باشد، یک ثواب به او داده می شود و اگر آن حسنه را انجام داد، 10 ثواب به او تعلق می گیرد.

وی در ادامه بیان داشت: امام صادق(ع) می فرمایند "مومن گاهی قصد انجام کار خیری را دارد امام موفق به انجام آن نمی شود، در این صورت یک ثواب به او تعلق می گیرد، اگر حسنه را انجام داد، ده ثواب دارد، اما اگر مومن قصد انجام گناهی را داشت و آن گناه را انجام نداد، آن گناه بر او نوشته نمی شود".

امام جمعه موقت اصفهان ابراز داشت: در حدیثی که از امام صادق(ع) نقل شد، منظور ایشان از مومنی که  نیت گناهی را دارد ولی آن را انجام نمی دهد، مومنی است که در دسته دوم قرار می گیرد که شیخ انصاری توضیح دادند، یعنی کسانی که با اختیار خود از انجام گناه پشیمان می شوند، این دسته مورد عقاب قرار نمی گیرند.

آیت الله مهدوی با اشاره به حدیث "لا صغیره مع الاصرار و لا کبیره مع الاستغفار"، درباره گناهان صغیره و کبیره، گفت: گناه صغیره ای که اصرار بر انجام آن وجود دارد دیگر صغیره نیست، همچنین گناه کبیره ای که از آن توبه شد و شخص از خداوند طلب استغفار آن را کرد هم دیگر گناه کبیره نیست.

وی افزود: نیت و قصد در انجام اعمال بسیار مهم است و دین اسلام برای نیت اعمال ارزش بسیار بالایی قائل است، دلیل خارج شدن گناهان از صغیره و کبیره بودن هم به نیت شخص بر می گردد، مواردی که مطرح شد مربوط به انجام یا عدم انجام اعمال بود، اما در مورد انجام معصیت هم دو حالت وجود دارد.

امام جمعه موقت اصفهان اظهار داشت: گاهی فردی قصد انجام معصیتی را دارد و آن را انجام می دهد، اما گاهی فرد تصمیمی بر انجام گناه دارد، اما در عمل مرتکب گناه نمی شود، مثلاً شخصی می خواهد شراب بخورد اما تصادفاً آن چه را که می خورد شراب نیست و مثلاً شربت است و شخص موفق به خوردن شراب نمی شود.

آیت الله مهدوی توضیح داد: جایی که انسان با قصد انجام گناه عملی انجام می دهد که مصداق معصیت نباشد، به آن عمل تجری می گویند، معنای مشهور تجری هم همین است، اما تجری گاهی به معنی دیگری هم به کار می رود که معروف نیست و آن موقعی است که انسان قصد انجام گناه دارد اما پشیمان می شود و آن گناه را انجام نمی دهد.

ارتکاب گناه همراه با جهل به موضوع، عقاب ندارد اما حجاب دارد

وی بیان داشت: گاهی انسان بدون قصد انجام معصیت مرتکب معصیت می شود، گناه غیر عمدی و بدون نیت هم دو حالت دارد، شخص جاهل به معصیت دو نوع است، شخصی که جاهل به موضوع است و دیگری شخصی که جاهل به حکم است.

استاد اخلاق حوزه علمیه افزود: شخص جاهل به موضوع کسی است که مثلاً نمی داند این ظرف حاوی شراب است و از آن می خورد، همه بزرگان دین می گویند که شخص جاهل به موضوع معصیت نکرده و عقاب ندارد، اما حجاب دارد که بحث درباره این حجاب بسیار است و بنده معتقدم که این حجاب، حجاب خطایی است.

آیت الله مهدوی با اشاره به اهمیت آثار حجاب در سلب توفیقات از انسان، گفت: گاهی شخص جاهل به حکم است، مثلاً تازه مسلمان است و نمی داند که خوردن شراب حرام است و مرتکب گناه می شود، در جهل به حکم، برای دانستن داشتن عقاب یا عدم آن، علما جهل را به دو دسته تقسیم می کنند.

وی ابراز داشت: جهل به حکم می تواند قصوری  و یا تقصیری باشد، در جهل قصوری نظر علما این است که شخص مرتکب گناه، عقاب ندارد، اما در جهل تقصیری، اگر شخص جاهل به حکم باشد، جهل او ناشی از کوتاهی خود اوست، در حالیکه می توانسته و موقعیت آن را داشته که حکم را از اهل علم بپرسد، اما کوتاهی کرده و مقصر است، نظر علما در جهل تقصیری اختلافی است و عده ای شخص مرتکب گناه را شایسته عقاب می دانند و عده ای دیگر قائل به عقاب نیستند./201/869/ب1