آخرین تحولات عراق با نگاهی به نقش ایران و فضای پیش روی دولت عراق

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، اولین نشست راهبردی در حوزه مسائل منطقه‌ای با موضوع «عراق و تحولات اخیر این کشور» با حضور استاد علی الفیاض، معاون عربی اندیشکده مطالعات جهان در فضای مجازی اندیشکده مطالعات جهان اسلام برگزار شد.

در این نشست استاد علی الفیاض به سوالات مختلفی در حوزه عراق و خاورمیانه پاسخ داد که می‌توانید مشروح این پرسش و پاسخ را در ذیل این خبر ملاحظه کنید.

عنوان سوال نخست ارزیابی خودتان از  تحولات اخير عراق بفرمایید و درکل شمایل حال حاضر عراق چیست؟

علي الفیاض - همانطور كه مستحضر هستید کشور عراق پرچمدار خط اول مبارزه با تررویسم داعشی و تفکیری هست که از زمان پسا صدام شروع شده و اوج این مبارزه در سال 2014 با تصرف داعش شهرهایی از کشور عراق ( موصل،صلاح الدین، الانبار، و قسمتی از دیالی و کرکوک) آغاز شد، که در اینجا ما شاهد فتوای  تاریخی جهاد کفائی مرجع دینی ایت الله سید علی سیستانی بودیم که بدان وسیله مردم غیور عراق داوطلبانه با تشکل نیروی بسیج مردمی (الحشد الشعبی) به میدان نبرد شتافتند و توانستند که زمینهای اشغال شده تحت تصرف داعش را یکی پس از دیگری بازپس گیرند که این امر محقق نمی شد مگر با وجود  همکاری و همیاری جمهوری اسلامی ایران و پیشتبانی از مردم عراق.

در این بین از مهم‌ترین دستاوردهای نیروی بسیج مردمی عراق آزادسازی منطقه امرلی و تکریت و الانبار و دیالی و فلوجه است که مهمترین پیروزی در نبرد و ازادی سازی شهر افسانه ای فلوجه بود که شاه راه تروریستها برای تحرکات در بین شهرهای مختلف عراق بخصوص پایتخت که موجود چالش های امنیتی فراوانی شده بود. آمریکایی‌ها در زمانی که در عراق وجود داشتند نتوانستند این شهر را تصرف و آزاد کنند و تلفات بسیار فراوانی را متحمل شدند که بار دیگر نیروی الحشد الشعبی متشکل از گردهانهایی از نیروهای داوطلب مردمی است، نشان داد که عراق قادر به حفظ امنیت و پازکسازی این کشور از شر داعش  بدون دخالت امریکا است .

در پی ازاد سازی اخیر فلوجه قدرت نیروهای بسیج مردمی بیشر از گذشته شده است و آمادگی خود را در مشارکت در ازاد سازی موصل نشان دادند که اخیرا مورد قبول نخست وزیر عراق  در اشتراک این نیروها در نبرد موصل بوده است و این خود نشان دهنده حفظ یکچارچگی عراق است.

در این بین کشور عراق شاهد چالش های فراوانی چون چالش های اقتصادی و فرهنگی و سیاسی و امنیتی است که ادامه این چالشها می تواند بر روند مبارزه با تروریسم متشکل از داعش تفکیری تاثیر بسزایی بگذارد و روند ازادی سازی مناطق را کند تر کند. دوران پسا صدام دورانی پر افت و اخیز و تغییراتی شگرف در نوع و شیوه حکومت داری و تغییر قانون اساسی است که باعث بوجود امدن نوعی  هرج و مرج در این دوران شده که شاخصه آن وجود سیستم حکومت داری واداراتی چون دموکراسی غربیست که این گفتمان با گفتمان اسلامی کشور عراق که بیشتر مردم این کشور مسلمان هستند مغاریت  دارد و علاوه بر این باعث شده که در روند دولت سازی و ایجاد همسویی بین اقشار مختلف سیاسی و مردمی کشور اختلافات بوجود آورد.

کشور عراق  دارای قومیتها و مذاهب متعددی است که پیوند این مذاهب و قومیتها در ساختار دولت نوین عراق براساس قانون اساسی جدید که حافظ منافع همه اقشار است بسیار مشکل و اینده این کشور را در عدم وجود نگاهی مشترک در هاله ای از ابهام خواهد برد. با وجود این می توان تحولات اخیر عراق را که  این کشور در بیرون راندن داعش  نقش بسزایی داشته است امیدوار بر این بود که ما شاهد عراقی یکپارچه با حکومتی مرکزی و نظام سیاسی نسبتا مستقر خواهیم بود ولیکن وضعیت امنی  و ضعف نیروهای امنیتی موجود و اقتصادی کشوربخصوص همراه با افت قیمت نفت و تک محصولی بودن این کشور  همواره چالش هایی را در اینده رقم خواهد زد.

به نظرتان جریانهای فعال عراق چه جریانهایی هستند؟ جریانهای اعتصاب به چه دلیل شکل گرفته و چند در صد درست و چند درصد انحراف داشته از خواسته های خود؟

علي الفیاض - از جریهان های معروف و فعال و همیشه در صحنه را می توان نسبت به جریانهای اسلامی داد که بیشتر متشکل از سازمان بدر و مجلس اعلی اسلامی و جریان صدر و حز ب الدعوه و فضیله است که همه این جریها به طوری در فرایند تشکیل حکومت و دولت سهیم هستند و وزار و مسولینی در دولت کنونی عراق را دارا هستند، که من جمله در حال حاضر سازمان بدر هدف اصلی آن بیرون راندن داعش و تروریسم وبازگرداندن امنیت و ثبات به این کشور به نمایندگی هادی العامری که همیشه در صحنه نبرد با داعش بوده و هدف خود را یکپارچگی و وحدت اراضی عراق و مسلمین قرار داده است و در این بین هم نگاهی به دولت و ایجاد بهترین راه ها برای دولتمداری توسط اعطای راه کار ها و وزرای خود در کابنیه دولت است.

حزب الدعوه که از دوران پسا صدام بعد از نخست وزیری ایاد علاوی تا کنون با شروع بدست گرفتن سلطه از زمان ابراهیم جعفری وزیر خارجیه کنونی عراق تا اکنون که نخست وزیری حیدر العبادی است که با وجود سابقه تاریخی و تخصصی بودن این حزب در روند دولت سازی دچار مشکلات فراوانی شده است که در پاره ای از اوقات شاهد اختلافات حادی از سوی  جرایان مختلف عراقی  با این حزب در باره موضوعات مختلف بوده ایم، من جمله احزاب اسلامی ، مجلس اعلی اسلامی  به رهبری سید عمار حکیم حزبی اسلامی دارای پایگاه های اجتماعی در عراق ،که به نوبه خود در دولت سهمی از  وزرا و مسولان را دارد که نسبتا جریان متعدلی است.

یکی از جریانهای اسلامی گرای ملی گرای عراقی که تشکیل شده از سال 2003 فعال حال حاضر عراق جریان صدر هست که در یک سال اخیر داعیه دار اصلاح دردولتی هست که خود دارای بزرگترین فراکسیون شیعه در پارلمان  و وجود وزرای متعدد در کابنیه کنونی دولت هست که توانسته است جریان تظاهرات دو ساله اخیر عراق را به سود خود بکشاند و بهره وری کامل را از موج تظاهرات ببرد که در پاره ای از اوقات باعث چالش هایی برای کشور عراق شده است.

فرایند دولت سازی در عراق عمر کوتاهی را سپری کرده که قدمت ان به 90 سال می رسد که پس از بیرون امدن عراق از قیمومت انگلستان دچار دوران پر و افت و خیزی شد ،که شاخصه اصلی ان دوران  کودتاهای فراوان و پی در پی است که در این چند ده بر سر کشور عراق گذشته است و هیچ وقت کشور عراق رنگ ثابت و امنبت وبخصوص ثابت اقتصادی را به خود ندید به خصوص در زمان رژیم بعث که عراق شاهد سه جنگ که مهتمرین انها جنگ تحمیلی وارد برایران و اشغال کویت بود که عراق در انزوا قرار داد که این در دوران شاهد رکود وتورم اقتصادی شدیدی هستیم که عراق را در تنگنای فروپاشی قبل از اشغال قرار داد.

پس از اشغال عراق و شیفت از نظام سیاسی سوسیالیستی دوران رژیم بعث به نظام دموکراتیک با اقتصاد باز شاهد چالش های فراوانی در سیاستها و اقتصاد این کشور هستیم  که من جمله ان خروج سرمایه ها از این کشور است که به بی اعتمادی و ناکار امدی دولت در انجام وظایف خود منجر شد.

عدم وجود برنامه ریزی دقیق و تاکید بر ارقام و امار دوران رژیم بعث و کند بودن روند پیشرفت در همه زمینه ها و عدم تخصصی بودن افراد در راس دولت ، فساد مالی ، تقسیمات حزبی و قومیتی که هدیه امریکا به این کشوراست ، اختلاف مذهبی و قومیتی ، تقسیم قدرت و عدم وجود یکپارچگی همه و همه باعث بوجودن امدن  اعتراضات مردمی در پی نبود خدمات دهی دولت باوجود بودجه کافی ، مردم را به تظاهرات گسترده ای وا داشت تا دولتی را که انتخاب کرده بودند با اعتراضات خود اصلاح کنند و در این بین ما شاهد همگامی مرجعیت و باقی جریانها با این جنبش اعتراضی در این دوسال بودیم ولی این اعتراضات راه به جایی نبرد. ولیکن تظاهرات ادامه دار بود تا این که برخی جریاناتی که افت بخصوصی در قدرت خود را در صحنه سیاسی عراق شاهد بودند  با موج سواری بر این تظاهرات و داعیه دار بودن اصلاحات موج این تظاهرات را به سوی خود کشانیدند تا جایی که باعث چالش امنیتی بزرگ با ورود به منطقه سبز که حکومت عراق در ان است شدند. که در اینجا می توان به انحراف مسیر تظاهرات و دست به خشونت زدن را دید.

در حالی که بیشتر تظاهر کنندگان با این امید به دست به تظاهر زدند که اصلاحاتی در دولت به نفع خود انجام دهند ولی ورود برخی جریانات و شخصیات در این تظاهرات، این تظاهرات را از مسیر واقعی خود منحرف کرد. تا جایی که این تظاهرات حتی به خود پارلمان عراق سرایت کرد ولی در اخر راه به جایی نبرد. در پی این تظاهرات می تون استعفای وزیران کابینه دولت کنونی عراق و جایگزین کردن برخی مسوولان رده پایین در دیگر مفاصل دولت را شاهد که این امر بیانگر موثر بودن تظاهرات است به شرطی که وزرای جدید بتوانند وظیفه مطلوب را انجام دهند که خود تعیین وزرای جدید هم چالش جدیدی در پی تقسیمات حزبی در عراق برا این کشور در آینده خواهد بود.

نظر شما وضعیت و آینده حشد الشعبی چیست؟

علي الفیاض - همانطور که مستحضر هستید حشد الشعبی برخواسته از فتوای جهاد کفایی مرجعیت عراق در سال  2014از دل مردم عراق است که تحت نظر دولت عراق به نخست وزیری العبادی است که توانستند این سازمان را تشکیل و سازماندهی کنند و به پیروزی هایی چشمگیری در عرصه نبرد با تروریسم برسند.

حشد الشعبی متشکل از گردانهای مختلفی است که سابقه نبرد با رژیم بعثی و تکفیری ها را داشته اند و می توان از این سازمان به عنوان یک نهاد جداگانه در دل دولت عراق به صورت رسمی یاد برد. یکپارچگی و وحدت اراضی عراق نهفته در دل این نهاد است که این نهاد به صورت نیروی کمکی در دولت عراق در حال انجام وظیفه است.

همانطور که می دانیم ارتش عراق در هنگام اشغال عراق منحل و ارتش جدیدی توسط امریکا تاسیس شد که فاقد هیچ گونه نظم و ترتیب و تجربه و از همه مهمتر عقیده واحد بودند.در ادامه من توان به این امر اشاره کرد که ارتش عراق بین احزاب تقسیم شده که این باعث از بین رفتن یکپارچگی ارتش عراق در هدف گذاری ها می شود و نتیجه ان را در از دست دادن موصل بدون به شلیک یک گلوله دید. لذلک وجود نیروی الحشد الشعبی عراق به عنوان نیروی کمکی عقیدتی با هدف واحد و ان هم نبرد با تکفیری ها و تروریسم می تواند به کمک این نیروها امده و عراق را همچنان یکپارچه نگه دار

در عدم وجود ارتش هماهنگ و یکپارچه و ملی گرا و عقیدتی و تفرقه مذهبی و تقسیمات  سیاسی ( فرقه گرایی و قبیله گرایی) و چالش های امنیتی موجود در عراق وجود حشد الشعبی به عنوان یک نهاد مستقل و همیشه واجد در صحنه نبرد الزامیست. در غیر اینصورت در صورت انحلال حشد الشعبی عراق مواجه با تقسیم و چالش های امنیتی وخیمی  در اینده خواهد شد.

به نظر شما کودتای اخیر ترکیه بر کشور عراق چه تاثیری دارد؟

علي الفیاض - در پی نافرجام ماندن کودتای اخیر ترکیه و قدرتمند تر شدن نظام اردوغانی ، فرصت مناسبی را ایجاد کرد تا اردوغان مخالفان خود را در داخل ازصحنه قدرت خارج و به بازسازی ساختار داخلی  و مناسبات روابط خود با کشورهای همسایه بر اساس سیاستهای اینده خود بپردازد  که این امر شاید ما ها به طول ینجامد ، که این خود فرصت مناسبی است به این دلیل که بازسازی اوضاع داخلی و طول کشیدن اولیت وجود و مداخله ترکیا در عراق کمتر خواهد شد و به این ترتیب می توان گفت که فرصتی مناسبی عراق در پیش روی خواهد داشت تا بتواند تروریست ها را موصل مورد محاصره قرار بدهد و مسیر عبور آنها را به سمت سوریه از طریق تلعفر تحت کنترل قرار بدهد.

در مورد نظامیان ترکیه در منطقه بعشیقه بعید نیست که اردوغان در پی سیاست کنار گداشتن اختلاف خود با دولتهای همسایه اقدام به پاسخ مثبت به مطالبات عراق کرده و به عنوان یک عامل ابراز حسن نیست جهت تصحیح مناسبات فی مابین، نیروهای خود را زا این منطقه بیرون بکشد.

عراق پس از داعش چگونه خواهد بود و مردم عراق چه اوضاعی برای عراق متصورند؟ 
اصولا به نظر شما مسوولان عراقی ایا برنامه ای برای عراق پس از داعش دارند؟

علي الفیاض - به طورتاکید عراق پس از داعش بهتر از دوران وجود داعش خواهد بود به این دلیل که اولا هزینه جنگی که بر عهده دولت هست کاهش خواهد یافت و تلفات جانی در طی نبرد با داعش کمتر خواهد شد، دوما بازگشت عراق به صحنه بین المللی به صورت قدرتمند تر با بازگشت اولیتهایی که براساس قانون اساسی بران تاکید داشتند است، ایجاد حکومتی دموکراتیک با سیاست خارجی صلح طلب و خواستار همکاری و مشارکت در عرصه های اقتصادی و جهانی و ایفای نقش بسزا در منطقه و صحنه بین الملل، سوما نگاه به داخل و شروع روند اصلاحات در مفاصل دولتی برای ارائه خدماتی بهتر به شهروندان و ایجاد مشروعیت بیشتر در ادامه پیروزی بر داعش و بیرون راندن آن.

حال با وجود نقاط مثبت پس از داعش عراق با چالش های از جمله اقتصادی و امنیتی در داخل و کشمکش احزاب و جریانات بر سر سلطه  مواجه خواهد شد که این روند بسیار طولانی را در بر خواهد داشت تا عراقی که در نظر همگان است به نتیجه برسد و لیکن از چالشهای عمده این دولت اصلاح قانون اساسی و تقسیمات قدرت و منافع بین فراکسیون های مختلف را در پی خواهد داشت که اگر با برنامه ریزی دقیق و تفاهمات نینجامد عراق را در مرحله جدیدی از چالش ها قرار خواهد داد که اینده این کشور را در هاله ای از ابهام خواهد برد.

با توجه به دستور حيدر العبادي براي الحشد الشعبي تا اينكه جزو سيستم " نظامي ضد تروريسم دولت عراق " باشد مشروط بر اينكه همه اعضاي ان جدايي از احزاب خود اعلام كنند ، ايران چگونه به اين قضيه  نگاه ميكند ؟

علي الفیاض - همان طور که اطلاع دارید حشد الشعبی یک سیستم یک پارچه هست  و شرط ذیل حکومت رفتن حشد در دولت عراق که اعضای ان جدایی از احزاب خود اعلام کنند شاید مورد موافقت برخی احزاب نشود و موجب ایجاد چالشهایی در اینده شود و لی تاکیدا حشد الشعبی دیگر چالشی را برای دولت ایجاد نخواهد کرد و همگام با دولت عراق  پس از جنگ به حفظ و یکپارچگی عراق می پردازند، و اینکه در اینده کسی نمی تواند درباره منحل شدن حشد الشعبی و یا بدنام کردن ان صحبتی بکند و یا اینکه حشد الشعبی را نهادی بی نظم تلقی کند./856/پ201/ج