راهکارهای فقهی برای جلوگیری از ازدحام در منا

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست علمی «راهکارهای فقه شیعه جهت جلوگیری از ازدحام در منا» ظهر امروز در سالن اجتماعات پژوهشکده حج و زیارت استان قم برگزار شد.

حجت الاسلام والمسلمین محمدسعید نجاتی در این نشست با اشاره به این که برخی فریضه حج را امری حادثه خیز می دانند، اظهار داشت: این افراد معتقدند از آن جایی که بسیاری از اوقات افراد زیادی در حج به دلیل ازدحام جمعیت یا مشکلات دیگر از بین رفته اند ما اصلا نباید به حج برویم.

فقه شیعه و راهکار برای کم کردن ازدحام

عضو گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت افزود: ما در این نشست می خواهیم ثابت کنیم این طور نیست بلکه فقه شیعی ما راهکارهای بسیار خوبی برای از بین بردن یا حداقل کم کردن مشکلات حج به ویژه ازدحام در منا ارائه کرده است.

وی با تأکید بر این که توطئه های آل سعود باعث کشتار مردم بی گناه شد، ابراز داشت: اگر خوشبینانه فکر کنیم و بگوییم این حادثه ناخواسته بوده است، ما می توانیم راهکارهایی فقهی ارائه دهیم تا دیگر شاهد این مشکلات در حج نباشیم، البته ما در این نشست در مقام فتوا دادن نیستیم بلکه می خواهیم به فقهای بزرگوار پیشنهاد بدهیم تا این مسائل را نیز در فتاوای خودشان در نظر داشته باشند.

وی با بیان این که بیشترین ازدحام در اعمال حج مربوط به سرزمین منا است، تصریح کرد: مباحث خودمان را با چند سرفصل ارائه می کنیم؛ نخست اشاره ای به سرزمین منا داریم، دوم نصوص معصومین برای مقابله با ازدحام در منا را بررسی می کنیم، سوم واجبات منا را از نظر می گذارنیم و چهارم راهکارهایی را برای مقابله با ازدحام در رمی جمرات، آیین قربانی و شب ماندن در منا بیان می کنیم چون مسأله تراشیدن سر در منا زیاد مشکل آفرین نبوده است.

منا همیشه پرجمعیت ترین مکان بوده است

وی در ادامه عنوان داشت: منا از جمله اماکن مهم در مکه است که همیشه ازدحام داشته است و در واقع یکی از چالش های مهم در حج منا است؛ پیامبر گرامی اسلام در حجة الوداع یکی از توصیه هایی که داشتند، عجله نکردن و هول ندادن در منا بود و فرمودند: همه جای منا ذبح کردن صحیح است حتما لازم نیست به قربانگاه بیایید؛ امام صادق نیز در کنار جمره عقبه فریاد زدند اینجا توقف نکنید، اینجا جای ایستادن نیست، رمی کنید و بگذرید که نشان می دهد، معصومین با همان امکانات محدود تلاش می کردند مشکل ازدحام پیش نیاید.

وی با اشاره به حوادث منا در تاریخ ابراز داشت: زخمی شدن سر عمر بن خطاب در جریان رمی جمره یکی از حادثه های منا است که البته در همان سال نیز از دنیا رفت و حوادث دیگری هم بوده است که از جمله آنها این بود که برای ترور کردن شخصیت های مختلف از همین ازدحام استفاده می کردند که یاسور امیر مغول از همین قربانیان است به علاوه این که افراد فریب خورده از این فرصت برای چشم چرانی و متلک گفتن استفاده کرده اند که این موضوع نیز در تاریخ گزارش شده است.

وی با بیان این که بیشترین حجم جمعیت روی پل منا است، یادآور شد: حکومت وقت در سال 1415 به فکر سامان دادن جمرات افتاد و به همین خاطر دیوار را ساختند و پایه های آن را روی جمرات اصلی قرار دادند؛ بعد از ساختن این سازه های جدید حوادث در جمرات بسیار کمتر شد و بیشتر در تونل منا حادثه پیش می آمد.

ترتیب اعمال منا را نفی کنیم

وی با اشاره به راهکارهای پیشگیری از ادحام در مناسک منا ابراز کرد: اعمال روز عیدقربان به ترتیب رمی جمرات، قربانی و بیتوته در منا است و به عقیده ما برای کاهش ازدحام می توان چهار کار انجام داد؛ نخست نفی در ترتیب اعمال منا است، دوم توسعه مکانی، سوم توسعه زمانی و در آخر توسعه فاعلی؛ در مورد نخست ما به فقها پیشنهاد می دهیم ترتیب را نفی کنید.

وی ادامه داد: اول صبح در روز عیدقربان دو سه میلیون نفر به سمت جمرات می روند که این حجم جمعیت در ساعات اول صبح زیاد است که می توانیم به فتوای امثال شیخ طوسی نیز فکر کنیم که ترتیب را نفی می کند، به این صورت که بگوییم نصف مردم به جای حرکت برای رمی جمرات ابتدا به قربانگاه بروند تا تمرکز جمعیت شکسته شود هرچند در مراجع فعلی کسی به این مسأله قائل نیست.

وی تأکید کرد: حتی می توان از همان آغاز روز عید، حجاج را به سه گروه تقسیم کرد و با این کار جلوی ازدحام حاجیان و شتابشان را برای رمی جمره گرفت که این از امثال حکم ثانوی است که در این مواضع قابل استفاده است.

توسعه مکانی و زمانی در جمرات

وی با بیان این که برای هرکدام از اعمال رمی جمرات، قربانی و بیتوته راهکارهای دوم تا چهارم قابل اعمال است، افزود: در رمی جمرات همان سه توسعه وجود دارد یعنی ابتدا توسعه زمانی بدهیم، چرا که بنابر فتوای برخی از فقها رمی جمرات از صبح تا غروب عید صحیح است، برخلاف عمده اهل سنت که وقت رمی را تا ظهر می دانند، حتی برخی از فقها تا سه روز بعد از عید را نیز برای معذوران اجازه داده اند.

وی افزود: می توانیم برای معذوان رمی شبانه را قرار دهیم که حجم جمعیت کمتر است، اما باید توجه داشت رمی در شب جایز نیست مگر برای افراد معذور که در روایات این افراد را زنان، ضعفا، چوپانان و سقاها قرار داده است که به دلیل ضرورتی نمی توانند در روز برای جمرات حاضر باشد.

وی با بیان این که برای رمی جمران توسعه مکانی نیز وجود دارد، ابراز کرد: امروز مکان رمی جمرات توسعه زیادی پیدا کرده است و ستونی که در گذشته یک متر در یک و نیم متر بوده امروز به بیش از 60 متر و در چهار طبقه افزایش پیدا کرده است، هرچند به نظر گروهی از مراجع تقلید شکل ظاهری جمرات تعبدی بوده و باید تا حد امکان برهمان شکل سابق تحفظ کرد و آن را رمی نمود، ولی عده ای از جمله حضرت آیات شبیری زنجانی، مظاهری و حائری می گویند امروز محل رمی عوض شده است همین ستون بزرگ هم کفایت می کند.

وی ادامه داد: آنهایی که می گویند باید بر همان شکل سابق تحفظ کنیم، از کجا معلوم که آن ستون یک متری همان ستون زمان پیامبر است، بلکه باید رمی صدق کند، بنابراین توسعه مکانی در جمرات امروز هست البته اگر احتیاط هایی که برخی مراجع دارند کنار گذاشته شود.

وی به توسعه فاعلی و صحت نیابت در رمی جمرات اشاره کرد و خاطرنشان ساخت: در روایت معذوران از جمله مریض، علیل و طفل می توانند نائب بگیرند، بنابراین می توانیم توسعه بدهیم که افراد بستری و ویلچری که در این شرایط احساس خطر می کند جلو نیاید و برای رمی جمرات نائب بگیرد و هیچ اشکالی هم ندارد.

توسعه مکانی، زمانی و فاعلی در قربانی

وی عنوان کرد: فعل دوم قربانی است که روز عید پس از رمی عقبه و پیش از حلق سر در منا صورت می گیرد، هرچند در سال های اخیر به جهت ممنوعیت ذبح در منا کشتارگاه هایی در خارج ولی نزدیک منا ساخته شد و از آنجا که چاره ای جز این نیست به فتوای مراجع تقلید ذبح در مسلخ های جدید کفایت می کند، بنابراین امروز توسعه مکانی قربانگاه وجود دارد هرچند در این زمینه نیز برخی مراجع احتیاط را به ذبح در منا می دانند.

وی با اشاره به توسعه فاعلی و نیابتی در قربانی عنوان داشت: فقها هم پذیرفته اند که قربانی با نیابت صحیح است هرچند مستحب است که خود حاجی سر حیوان را ببرد ولی حتی در این مسأله وکالت در توکیل نیز صحیح است به این صورت که حاجی به مدیرکاروان وکالت می دهد تا او به نیابت از حاجی شخصی را برای قربانی وکیل بگیرد.

وی تأکید کرد: در مسأله قربانی توسعه زمانی نیز ممکن است چراکه در شرایط عادی تا آخر روز عید قربانی صحیح است و در شراط اضطرای برخی از فقها تا آخر ذی حجه را نیز جایز دانسته اند.

راهکارهایی برای جلوگیری از بیتوته در منا

وی با اشاره به بیتوته در منا به عنوان مسأله آخری که باعث ازدحام جمعیت می شود، تصریح کرد: در این مورد راهکارهایی وجود دارد که یکی از آنها تخییر در ماندن به نص قرآن است به این صورت که شخص اگر بخواهد می تواند تا 13 ذیحجة و اگر عجله دارد می تواند تا 12 ذیحجه در منا بماند.

وی ادامه داد: حتی حاجی بین بیتوته در منا و عبادت در مکه مخیر است که با رعایت این نکات حجم کسانی در منا هستند بسیار کم می شود و همچنین توسعه مکانی نیز امکان دارد به این صورت که مساحت منا را برای جلوگیری از ازدحام موسع بدانیم همچنانکه برخی از فقها وادی محسّر را نیز که نزدیک منا قرار گرفته است را در شرایط ازدحام ملحق به منا دانسته اند.

وی با بیان این که در مسأله شب ماندن در منا یا بیتوته، توسعه فاعلی نیز امکان دارد، ابراز کرد: این مسأله نخست با رفع وجوب حضور در منا برای مریضان و معذوران ممکت است و دوم وجوب ساخت و ساز بنا در منا برای رفع حاجت اسکان حجاج نیز ممکن است./1330/پ201/ی