مروری بر امتیازات آیت‌الله اعرافی، مدیر جدید حوزه‌های علمیه

به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، چند صباحی است که از انتصاب آیت‌الله اعرافی به عنوان مدیر جدید حوزه‌های علمیه می‌گذرد. در همین مدت کوتاه، اتفاقات قابل تأمل زیادی در بدنه مدیریتی حوزه رخ داده که بخش زیادی از آن‌ها، البته به اقتضای حساسیت و اهمیت آن، هنوز رسانه‌ای نشده است. همچنان که تا کنون دیدارها و گفتوگوهای زیادی(با حضور طیف‌های مختلف حوزوی) با مدیر جدید انجام پذیرفته که برآیند آن انتقال پیشنهادها و بیان چالش‌‌‌ها و پاشنه آشیل‌های وضع کنونی حوزه‌‌‌های علمیه به جناب آقای اعرافی بوده است و باز هم نتایج این دیدارها ناگفته مانده است.

گذشته از نتایج عزل و نصب‌ها و ملاقات‌های مدیریتیِ پردامنه، صِرف این تکاپو و آمد و شدها نوعی تحرک و پویایی را نوید می‌دهد که در جای خود، بسیار امیدآفرین و مغتنم است. مغتنم از آن جهت که فضا برای اظهار نظر و نقش‌آفرینی شخصیت‌‌‌های جدید باز شده است و امیدآفرین از این جهت که بدنه نخبگانی حوزه علمیه احساس کرده است در اتفاقاتِ آینده که مستقیما به سرنوشت حوزه‌‌‌های علمیه مربوط می‌‌شود، می‌‌تواند نقشی و سهمی‌‌داشته باشد.

در هیاهوی گفت و شنودهای پنهان و آشکاری که به موازاتِ انتصاب مدیر جدید حوزه‌‌‌های علمیه درگرفته است، به نظر می‌‌رسد توجه به توانمندی‌‌‌های بالفعل و بالقوه آقای اعرافی، یکی از مهم‌ترین موضوعاتِ مغفولِ این روزهاست که نخبگان و محافل طلبگی نمی‌‌توانند و نباید نسبت به آن بی‌توجه باشند. در این یادداشت برخی ویژگی‌های ممتاز آیت‌الله اعرافی از نظر خواهد گذشت تا متناسب با آن و با تکیه بر این امتیازها، انتظارات محافل نخبگانی حوزوی از ایشان تنظیم و تبیین گردد.

نخست، وابستگی به یک بیت محترم

از جمله ویژگی‌‌‌های مثبت مدیر جدید حوزه‌‌‌های علمیه، وابستگی به یک بیت شریف و محترم از سلسله جلیله روحانیت است. این اصالت خانوادگی و پیشینه حوزوی و انقلابی پدر گرانقدر آیت‌الله اعرافی، فرصت‌‌‌های فراوانی را در اختیار ایشان قرار می‌‌دهد که از جمله آن‌ها، اعتماد قاطبه بزرگان و ایجادِ یک احترامِ طرفینی است. این اعتماد و احترام، نوعی اعتبار و سرمایه و پشتوانه برای مدیر جدید محسوب می‌‌شود که با تکیه بر آن، می‌‌تواند به برقراری گفت‌وگو با قاطبه حوزویان بپردازد و برنامه‌‌‌های کوتاه مدت و بلند مدت کارشناسانه را به اجرا درآورد.

دوم، برخورداری از سوابق علمی متقن و عمیق حوزوی

میزان توانایی‌‌‌های علمی‌‌ مدیران حوزه علمیه، همواره برگ برنده آن‌ها محسوب می‌‌شده است. چه اینکه زبان رایج در بستر حوزه‌‌‌های علمیه ـ به درستی ـ زبانِ فقاهت و علمیت است. توانمندی‌‌‌های علمی‌‌ و پیشینه روشن حوزوی آقای اعرافی مسأله مهمی‌‌است که در روزها و ماه‌های پرتلاتم پیش روی ایشان، گره گشای بسیاری از مسائل خواهد شد. بدیهی است که یکی از مهم‌ترین ملاک‌های ارزش‌گذاری و اعتبارسنجی خواص حوزه‌‌‌های علمیه به اندیشه‌‌‌ها و اقدامات مدیریتی جناب اعرافی، توانمندی‌‌‌های علمی‌‌ایشان است که توفیق ایشان در این عرصه، برگ برنده محسوب می‌‌شود. گذشته از نخبگان و بزرگان، موفقیت‌‌‌های علمی‌‌شخص اول اجرایی حوزه‌‌‌های علمیه، می‌‌تواند زمینه الگوگیری طلاب جواب و ایجاد انگیزه‌‌‌های علمی‌‌در میان بدنه روحانیون را فراهم آورد.

سوم، آشنایی با علوم و نظریات جدید در حوزه علوم انسانی و اسلامی

چالش اجتناب ناپذیر حوزه‌‌‌های علمیه با اندیشه‌‌‌های نوین، موضوعی است که آشنایی مدیران ارشد نهاد روحانیت با نظریات و علوم جدید را می‌‌طلبد. مسلماً کسی که اطلاعات کمی‌‌ در مورد اندیشه‌‌‌های جدید ـ خصوصا در عرصه‌‌‌های مرتبط با علوم انسانی و اسلامی‌‌ـ دارد، در بسیاری از موارد حتی تصور دقیق و درستی از چالش‌‌‌های فکری فراروی حوزه‌‌‌های علمی‌‌نخواهد داشت، چه رسد این‌که بخواهد برای حل آن‌ها اندیشه کند! تکیه بر این ظرفیت مهم در شخصیت جناب اعرافی می‌‌تواند در رساندن حوزه علمیه به مرزهای تولید علم و عرضه دانش در رشته‌‌‌های مرتبط، بسیار راهگشا باشد. استعداد سنجی، توجه به رشته‌‌‌های تخصصی، نیازشناسی، مسأله‌یابی، ورود در علوم راهبردی با تکیه بر آینده پژوهی، تنظیم سرعت تولید علم در حوزه‌‌‌های علمیه با رشد علمی‌‌جهانی و جبران عقب ماندگی‌‌‌های احتمالی، از جمله نتایجی است که تصدی یک مدیرِ آشنا به دانش‌‌‌های نوین بر حوزه‌‌‌های علمیه می‌‌تواند به دنبال داشته باشد.

چهارم، پیشینه مدیریت یک تشکیلات حوزوی با نگاه بین الملل‌گرا

در رزومه مدیریتی آیت‌الله اعرافی، مدیریت تشکیلاتِ بزرگ «جامعه المصطفی» به چشم می‌‌خورد که گذشته از هویت حوزوی‌اش، مجموعه ای است بین المللی که هم در کشورهای مختلف مراکزی را دایر کرده است و هم طلابی از سراسر کشورهای دنیا را در خود پذیرا شده است. سال‌های تصدی آیت‌الله اعرافی بر مجموعه «جامعة المصطفی»، تجارب گرانسنگی را برای ایشان به همراه داشته که با استفاده از آن‌ها می‌‌توان، نگاهی بین الملل گرا را در عرصه مدیریتی حوزه‌‌‌های علمیه انتظار داشت که نقش آفرینی دقیق و حساب شده و به هنگامِ حوزه‌‌‌های دینی شیعی در عرصه جهانی را به دنبال دارد. در حال حاضر گرچه تلاش‌‌‌های قابل توجهی در گوشه و کنار جهان از سوی طلاب عزیز مشاهده می‌‌شود که واقعا منشا اثر است اما این تلاش‌ها هرگز یک جریان ملموس غیرقابل انکار در عرصه بین المللی نیست و نمود حضور کم رنگ حوزویان را در ماجرای انقلاب‌‌‌های کشورهای اسلامی‌‌ و حوادث تلخی مانند توهین به مقدسات اسلامی‌‌ می‌‌توان مشاهده کرد. گرچه عدم انسجام و نقش آفرینی حساب شده طلاب حتی در عرصه‌‌‌های اجتماعات شیعی مانند پیاده روی اربعین نیز ملموس است که این‌همه، نشان از عدم برنامه ریزی گسترده و راهبردی در موضوع حضور روحانیت در عرصه‌‌‌های جهانی دارد.

پنجم، برخورداری از زمینه‌‌‌های لازم برای تنظیم دقیق مناسبات حاکمیت و حوزه‌‌‌های علمیه

مسأله رابطه حکومت‌‌‌ها با حوزه‌‌‌های علمی‌‌، یکی از چالش‌‌‌های تاریخی نهاد روحانیت بوده است. این مسأله پس از تشکیل حکومت جمهوری اسلامی‌‌ و تاسیس نظام حاکمیتیِ دینی نیز همچنان مورد بحث است. گرچه نظام اسلامی ‌‌به مثابه فرزند حوزه‌‌‌های علمیه محسوب می‌‌شود، اما هنوز روابط این مادر و فرزند به صورت راهبردی تنظیم نشده است. این است که مع الاسف هنوز هم پیدا می‌‌شوند کسانی که مثل دوران قبل از انقلاب ورود روحانیت در عرصه سیاست را به تمام معنا تقبیح می‌‌کنند و برچسب «آخوند سیاسی»، هنوز هم طعنه‌ای تلخ در برخی محافل حوزوی مورد استفاده است.

مسأله خروج طلاب مستعد از حوزه‌‌‌های علمیه و نحوه جذب نیرو برای نهادهای حاکمیتی از میان طلاب و روحانیون، موضوع چالشی دیگر است. بحث «استقلال حوزه‌‌‌های علمیه»، که مورد توافق همه بزرگان حوزه علمیه است، مسأله‌ای پردامنه و در برخی موارد مبهم است یا تفاسیری با توالی فاسدهای مختلف از آن ارائه می‌‌شود که منجر به مانع تراشی بر سر ترقی حوزه‌‌‌های علمیه و نیز بهره مندی نظام دینی از ظرفیت حوزه‌‌‌های علمیه شده است. بازخوانی مناصب و مشاغل آخوندی-دولتی و برنامه ریزی برای تربیت روحانیون توانمند در آن عرصه‌‌‌ها و در نهایت بحث بر سر «حوزه انقلابی و لوازم آن»، از جمله موضوعاتی است که انتظار می‌‌رود به واسطه نظام فکری و همچنین ارتباطات انسانی آیت‌الله اعرافی، به نتیجه مطلوب برسد و فرصت‌‌‌های تازه‌ای را پیش روی حوزویان و نظام اسلامی‌‌ قرار دهد.

ششم، توانمندی در عرصه مدیریت تشکیلاتی

از جمله بحث‌‌‌های پردامنه در دهه‌‌‌های گذشته حوزه‌‌‌های علمیه، مسأله تغییر انگاره‌‌‌ها و ماهیت تشکیلاتی نهاد روحانیت بوده است. بحث پرچالش اصلاحات حوزه که از زمان آیت‌الله العظمی‌‌بروجردی و با توقف پرداخت شهریه بر امتحانات، کلید خورد و بعدا به همت برخی از بزرگان وقت حوزه علمیه از جمله حضرت امام خمینی(ره) به صورت یک برنامه مدون در آمد و بعداً با کارشکنی برخی از اطرافیانِ آیت‌الله بروجردی شکست خورد، همچنان مورد مناقشه است. تمرکز برخی از اساتید بر شعار «نظم ما در بی‌نظمی‌‌ است» و مخالفت با هر نوع ساختار و سیستم آموزشی، اداری، تربیتی و... در حوزه علمیه با بهانه «پیشگیری از آزادی عمل و قدرت انتخاب و اختیار طلاب»، «حکومتی کردن حوزه» و...، اعمال نوعی مدیریت تشکیلاتی را با دشواری‌‌‌هایی همراه می‌‌سازد اما سوابق مدریتی جناب اعرافی نشان داده است که ایشان توانمندی لازمه را برای ایجاد نظام بروکراسی چابک و کارآمد و حرفه‌ای و همچنین برقراری تعادل در «میزان گرایش به بروکراسی اداری یا آزادی مطلق که میل به ولنگاری و هرج و مرج می‌‌کند» را داراست. استقرار نظم و انظباط در حوزه‌‌‌های علمیه به افزایش بهره‌وری نیروی انسانی و امکانات محدود فعلی می‌‌انجامد که صد البته این امر باید در عین توجه به آزادی و اختیار در عرصه آموزش و اعتماد به طلاب و اساتید محترم صورت پذیرد. امری که «سهل و ممتنع» می‌‌نماید.

هفتم، توجه ویژه به مسأله پژوهش

تجربه مدیریتی آقای اعرافی به ما نشان می‌‌دهد که «جهت دهی به فعالیت‌‌‌های تحقیقاتی» یکی از پیش درآمد‌‌‌های ثابت در تمام برنامه ریزی‌‌‌های مدیریتی ایشان خواهد بود. موضوعِ کاربردی کردن پژوهش، ایجاد اتصال بین پژوهش‌‌‌های حوزوی با تحقیقات سایر مراکز علمی‌‌ کشور به منظور جلوگیری از موازی‌کاری یا ورود غیرتخصصی برخی مراکز غیرحوزوی در موضوعات مرتبط با مطالعات اسلامی، پاسخگویی به نیازهای اجتماعی در عرصه ملی و بین المللی، تقویت بنیان‌های نوپدید پژوهشی در بستر مدارس علمیه، همه و همه از جمله موارد مورد انتظار از مدیر محترم حوزه‌‌‌های علمیه است.

سخن آخر

این یادداشت گرچه واگویه‌ای از همه امتیازات مدیریتی و شخصیتی آیت الله اعرافی نیست، اما نخستین گام در جهت تامل در باب توانمندی‌‌‌های بالقوه و بالفعل ایشان محسوب می‌‌شود که توسط یک طلبه ـ که از قضا نه سابقه شاگردی ایشان را دارد و نه سابقه همکاری با ایشان را ـ برای مراعات انصاف و تقویت این مدیر پرانگیزه به رشته تحریر در آمده است. مسلم است که انتظارات نگارنده و قاطبه طلاب از ایشان محدود به موارد مذکور نبوده و نیست و إن‌شالله در یادداشت‌‌‌های مشابه آتی، موارد دیگر به بیانی تفصیلی به عرض خواهد رسید. امید است همه خادمان شریعت ناب محمدی در پناهِ حضرت صاحب الامر(عج) محفوظ و مؤفق باشند.

/993/704/ر

نگارنده: حسن مقدمی‌‌شهیدانی ـ طلبه خارج فقه و اصول