کرامت انسانی و اخلاق، مبنای رفتارهای اجتماعی در سیره سیاسی امام رضا

حجت الاسلام والمسلمین سید سجاد ایزدهی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا، با بیان اینکه انسان­، موجودی اجتماعی بوده و در زندگی خویش ناگزیر از ارتباط و تعامل با دیگران است، اظهار داشت: چنانکه رشد و تأمین سعادت آدمی، در گرو توسعه همه­ جانبه جامعه بوده، تعالی جامعه نیز در گرو رفتارهای اجتماعی افرادی است که در آن زندگی می کنند.

امام رضا(ع) الگوی مناسب رفتارهای اجتماعی

عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: از جمله امامانی که رفتارهای ایشان، الگویی مناسب در سبک زندگی اجتماعی به شمار می­ رود، امام رضا(ع) است که از نظر حضور در عرصه­ های مختلف دینی، سیاسی و اجتماعی، جلوه­ های فراوانی از رفتارهای ایشان ثبت شده است.

وی با اشاره به کرامت انسانی به عنوان یکی از مبانی رفتارهای اجتماعی در سیره امام رضا(ع) ابراز داشت: در حالی­ که عالمان دینی غرب که با امام رضا(ع)، هم­ عصر بودند، به بهانه­ های واهی، تبعیض میان مردمان روا می­ داشتند، اما آن امام همام، بر این باور بود که انسان­ها بندگان خدا هستند و منشأ کمال الهی ایشان، ارتباط با خداوند و دست یابی به فضیلت­ های انسانی است و ملاک برتری افراد بر یکدیگر، نه رنگ، نژاد، سرمایه و جایگاه اجتماعی، بلکه ارتباط با خداوند است.

امام رضا(ع) و توجه به ضعیفان

حجت الاسلام والمسلمین ایزدهی ادامه داد: از عبدالله بن صلت نقل شده که: «من در سفر امام رضا(ع) به خراسان، در خدمت ایشان بودم. دستور فرمود که سفره غذا را پهن کنند؛ در کنار سفره ایشان، تمام غلامان آن حضرت از سیاهان و غیر آنها گرد آمدند، من به آن جناب عرض کردم: فدایت شوم کاش برای اینها سفره جداگانه­ ای انداخته می­شد؛ امام رضا(ع) فرمودند: پروردگار ما، یکی است و پدر و مادر ما هم یکی، و پاداش همه بر اساس کردار است».

وی با تأکید بر اینکه هرگز اتفاق نیفتاد که امام رضا(ع) در سخن گفتن به کسی جفا کند، خاطرنشان کرد: در تاریخ نقل شده هر که با او گفت­ وگو می‎کرد، کلامش را قطع نمی‎ کرد و فرصت می‎ داد تا آخرین سخن خود را بگوید؛ اگر کسی حاجتی نزد او می­ آورد، در صورت امکان ابداً او را مأیوس نمی­ کرد؛ ندیدم در حضور کسی پایش را دراز کند و تکیه بزند، سراغ ندارم که به غلامانش ناسزا بگوید، ندیدم آب دهان را به زمین بیندازد و با صدا و قهقهه بخندد بلکه تنها تبسم می‎ کرد».

استاد حوزه علمیه قم اخلاق و مهرورزی را مبنای دوم رفتارهای اجتماعی امام رضا(ع) دانست و با تأکید بر اینکه مهرورزی و مراعات اخلاق با مردمان می ­تواند مبنای همه رفتارهای اجتماعی مطلوب محسوب شود، یادآور شد: دین اسلام، این رفتار را سرلوحه دستورات خویش قرار داده و افراد را به آن دعوت کرده است؛ بلکه برترین رهبران دینی اسلام، بیشترین مهرورزی­ ها را در جامعه نسبت به مردم انجام داده­ اند به گونه ه­ای که خداوند پیامبر خویش را بدین صورت خطاب می­ کند که: «اگر تو خشن و دل‏ سخت بودى، مردم از گرد تو پراكنده مى‏ شدند».

شباهت امام رضا(ع) به رسول اعظم(ص)

وی تصریح کرد: امام رضا(ع) نیز در اخلاق همچون جدّ بزرگوارش، رسول خدا(ص) بود؛ مرحوم آیت الله اصفهانی در این باره سروده است: «یُمَثِّلُ النَّبیُّ فی أخلاقِهِ، فَإنَّهُ النّابِتُ مِن أعراقِهِ؛ در اخلاقِ او، پیامبر(ص) جلوه گر می شود؛ چرا که او برخاسته از ریشه های نبوی است»؛ از همین رو، ایشان با مردم ارتباطی نزدیک برقرار کرده و با آنها انس می­ گرفتند و منزل آن حضرت، معمولاً محل رفت­ و­ آمد مردم بود و اقشار مختلف با ایشان هم­سخن می شدند.

حجت الاسلام والمسلمین ایزدهی با بیان اینکه بر اساس شهادت تاریخ، امام رضا(ع) هیچ­گاه کسی را به دیده تحقیر مورد خطاب قرار نداده و محبت خود را از اطرافیان دریغ نمی­ داشتند، عنوان کرد: چهره گشاده و متانت و مهربانی که از ایشان فراوان دیده می­ شد، سبب شده بود که مردم بدون مشکل و واسطه، آن امام(ع) را ملجأ خویش دانسته و مشکلات خود را با ایشان در میان می گذاشتند.

امام رضا(ع) محبت و اظهار دوستی نسبت به مردم را نیمی از عقل می داند

وی در پایان تأکید کرد: ایشان در روایتی محبت و اظهار دوستی نسبت به مردم را نیمی از عقل معرفی کرده است و در برخی ادعیه­ ای که از حضرتش رسیده، خواهان بخشش، رحمت و خیرخواهی برای مردم بوده است؛ از جمله، ایشان چنین دعا فرموده­ اند: «ای خدای کریم، از تمام مردان و زنان مؤمن که از مشرق تا مغرب زمین به سر می برند، درگذر و آنان را بیامرز»؛ اهمیت رأفت و مهربانی با مردم و عشق و محبت نسبت به ایشان، به گونه­ ای است که در زیارت­نامه آن حضرت نیز مورد اشاره قرار گرفته است؛ آنجا که می­ خوانیم: «السَّلَامُ‏ عَلَى‏ الْإِمَامِ‏ الرَّئُوف‏؛ سلام و درود بر پیشوای با رأفت و مهربان»./1330/302/ب3