مقاله «چیستی علم اجتماعی مسلمین» ارائه و نقد شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام نصر‌الله آقا‌جانی با ارائه مقاله «چیستی علم اجتماعی مسلمین» در همایش ملی علم اجتماعی مسلمین که در سالن همایش‌های مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) برگزار شد ضمن تشکر از فضای به وجود آمده برای طرح مباحث و دیدگاه‌ها در باب علم اجتماعی مسلمین اظهار داشت:‌ بررسی مباحث مربوط به مسائل علم اجتماعی مسلمین از ضرورت بالایی برخوردار است.

حجت الاسلام آقا‌جانی با بیان این که بررسی علم اجتماعی مسلمین بسیار مهم است، اظهار داشت: این مبحث را از لحاظ اهمیت می‌توان به چند قسم تقسیم کرد که اندیشه اجتماعی متفکران مسلمان از جهت ضعف حضور علم اجتماعی در محافل را می‌توان به عنوان نخستین و مهم‌ترین وجه آن برشمرد.

وی ادامه داد: مراکز علمی و پژوهشی و همچنین طرح نظریه علم اجتماعی که روزآمد و مفید باشد، منوط به بررسی آرای متفکران مسلمان است از این رو این موضوع به عنوان دومین وجهی است که نشان از اهمیت ویژه‌ این حوزه دارد.

این پژوهشگر دررابطه با سومین وجه، ابراز داشت: در مقابل علم مدرن، یک نیاز تمدنی به بحث علم اجتماعی اسلامی وجود دارد تا تقابل تمدنی را به درستی مدیریت کند.

وی وجه چهارم را جامعه‌سازی معرفی و خاطرنشان کرد: جامعه اسلامی تا زمانی که علم اجتماعی اسلامی و مسلمین را تأمین نکند، نمی‌تواند به جامعه اسلامی بپردازد چرا که دچار مشکلاتی خواهد شد. این در حالی است که تمایز میان علم اجتماعی از دیدگاه متفکران و علم اجتماعی از دیدگاه اسلام دقیق نیست.

نگارنده‌ مقاله «چیستی علم اجتماعی مسلمین» هدف از نگارش آن را بررسی وجوه اصلی تفاوت میان علم اجتماعی مدرن و جامعه شناسی دانست و تصریح کرد: مباحثی که در این مقاله مطرح شده است عبارت است از؛ تعریف علم اجتماعی، تعریف مسائل آن، موضوع و روش و ویژگی‌های علم اجتماعی مسلمین است.

وی در ادامه به تعریف علم اجتماعی پرداخت و اظهار داشت: مقصود از علم اجتماعی یا تفکر اجتماعی آن است که زندگی اجتماعی از آن نظر که غایتی دارد،‌ علمی متصدی بررسی این زندگانی است که در نهایت زندگی اجتماعی تبدیل به یک نظام معرفتی می‌شود و در اندیشه متفکرین مسلمان همچون فارابی می‌آید.

حجت الاسلام آقا‌جانی تأکید کرد:‌ در مسائل علم اجتماعی بحث بر سر مسائلی که اتفاق افتاده است، نیست، بلکه بحث سر آن چیزی است که باید بر اساس آموزه‌های اسلامی اتفاق بیفتد لذا نباید بین آرمان‌گرایی و واقع‌گرایی خلط شود چرا که میان این دو جدالی نیست بلکه آرمان‌گرایی ظرفیت عینی شدن را دارا است.

وی هدایت را مهم‌ترین هدف، غایت و مبنای کتاب الهی معرفی و تصریح کرد:‌ در تمام علوم اسلامی هدایت بشر نهفته است. از این رو علم اجتماعی اسلامی در ذیل هدایت شکل گرفته و آرمان‌ها بسیار مهم جلوه می‌کنند.

این پژوهشگر دارا بودن هویت فرا تاریخی علم اجتماعی اسلامی را یکی از ویژگی‌های بارز این علم برشمرد و اظهار داشت:‌ در این علم نگاه تاریخی بر حسب نیاز‌ها و شرایط خاص اجتماعی در مقاطع خاصی مطرح شده است از این رو زمینه‌های تاریخی آن قابل انکار نیست اما هویت تاریخی نداشته بلکه هویتی فراتاریخی دارد زیرا این علم مبتنی بر انسان شناسی خاص اسلام و نیاز‌های اساسی انسان است لذا از سطح زمان و مکان فراتر می‌رود.

وی در پایان ارائه مقاله، توحید گرایی، آرمان‌گرایی علم اجتماعی، عینیت گرایی و نگاه هرمی به جامعه داشتن را از دیگر ویژگی‌های علم اجتماعی مسلمین برشمرد.

در ادامه این همایش کارگروه علمی متشکل از چهار منتقد (عبدی، شرف‌الدین، فولادی و حجت الاسلام پرهیزکار) به نقد این مقاله پرداخته و سوالاتی در این باره مطرح کردند.

وی در پاسخ به سوالی از سوی یکی از ناقدین مبنی بر این که تعاریف، اوصاف و اصطلاحاتی که در این مقاله برای علم اجتماعی مسلمین بیان شده است با آنچه که جهان معاصر آن را می‌شناسد بسیار تفاوت دارد، گفت:‌ در دنیای جدید مسائل بسیاری وجود دارد که میان تعاریف دانشمندان مسلمان و دانشمندان غرب متفاوت است.

نگارنده‌ مقاله «چیستی علم اجتماعی مسلمین» ادامه داد: در مسئله‌ای همچون تعریف دین از نگاه اندیشوران اسلامی و دانشمندان غربی اختلاف اساسی وجود دارد، تا جایی که قرائت دنیای مدرن از دین با قرائت اسلام و دانشمندان مسلمان بسیار مختلف است زیرا دانشمندان غربی دین را تا سر حد سحر می‌دانند به‌طوری از دین به عنوان اساطیر نیز یاد می‌شود.

در ادامه این همایش نقد‌های دیگری بر این مقاله شد که مهمترین آنها این بود که، اگر اندیشه اسلامی مسلمین هیچ تفاوتی با علم اجتماعی نداشته باشد نوعی الهیات اجتماعی و یا با اندکی تسامح مجموعه‌ای از آرا و دیدگاه‌های فلسفی اندیشمندان مسلمان خواهد بود زیرا از وحی برآمده و متضمن قوانین کلی است و دارای روشی استنباطی و عقلی است و با تجربه و واقعیت‌های علمی هیچ ارتباطی ندارد چرا که فراتاریخی و فرازمانی است. /878/پ202/س